Καβουρντισμένος, φρεσκοκομμένος, μυρωδάτος. Γαλλικός, γερμανικός, βραζιλιάνικος, εσπρέσο, ιταλικός, γλυκύβραστος, πολλά βαρύς, μερακλίδικος, ελληνικός, τούρκικος, με πολλές φουσκάλες (... ). Περί του καφέ ο λόγος,με αφορμή την έκθεση που φιλοξενείται μέχρι τις 20 Ιουνίου στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50). Μία διαφορετική από τις συνηθισμένες εκθέσεις, με τίτλο "Παλαιοί Μύλοι του Καφέ",που πραγματοποιείται από τον Πολιτισμικό Οργανισμό του δήμου και τον Πανελλήνιο Σύλλογο Καφεκοπτών.Παρουσιάζονται 248 μηχανήματα και αντικείμενα του καφέ, πριν από τον ηλεκτρισμό, όπως σερβίτσια, μύλοι κοπής, μηχανήματα φρύξης και άλεσης, καθώς επίσης γκραβούρες και πίνακες. Ολα προέρχονται από τη συλλογή του Νίκου Μαρίνου.Ο Ν. Μαρίνος, ο οποίος από τα 18 του χρόνια άρχισε να συγκεντρώνει γκραβούρες, καρτ - ποστάλ, μύλους και οτιδήποτε παλαιό σχετίζεται με τον καφέ, έχει σήμερα στην κατοχή του περισσότερα από 400 κομμάτια. Οπως έχουν ήδη σημειώσει ιστορικοί και μελετητές, ο καφές ως ρόφημα, εκτός από το να συνοδεύει την καθημερινότητά μας, σημαδεύει και παρακολουθεί από κοντά την ίδια μας την ιστορία.

Ο παλαιότερος και πιο διαδεδομένος μύθος για την ανακάλυψη του καφέ, χρονολογείται στο 850 περίπου.Σύμφωνα με αυτόν, ο νεαρός βοσκός Καλντί, έβοσκε το κοπάδι του από κατσίκες, πάνω σ' ένα άγονο βουνό της Υεμένης στην Αραβία. Μετά από αρκετό καιρό, ο Καλντί παρατήρησε ότι οι κατσίκες του εξαφανίζονταν πίσω από τους βράχους και όταν εμφανίζονταν πάλι, έκαναν τούμπες και είχαν μία περίεργη ζωηράδα. Μία νύχτα που τις ακολούθησε, τις είδε να βόσκουν τους μικρούς κόκκινους κόκκους ενός θάμνου, άγνωστου μέχρι τότε. Τότε, κι αυτός ο ίδιος πήρε κόκκους και τους έφαγε. Εμεινε ευχάριστα έκπληκτος από τη γεύση τους και όπως ακριβώς οι κατσίκες του, άρχισε κι αυτός να χορεύει.

Στη συνέχεια ο Καλντί ανέφερε το γεγονός στους μοναχούς του μοναστηριού του Σεοντέ, οι οποίοι έβρασαν τους καρπούς και ήπιαν το ζουμί. Το σκουρόχρωμο "ποτό", τούς βοηθούσε να ξαγρυπνούν στις ολονύκτιες προσευχές τους. Οι καλόγεροι του έδωσαν το όνομα "Καβά" σε ανάμνηση του Καβούς Κάι, ενός Πέρση βασιλιά,ο οποίος γνώριζε πώς να απαλλάσσεται από το βάρος, "ώστε να επαίρεται μέσα στους ουρανούς πάνω σε φτερωτό άρμα".

Επίσης, αναφέρεται ότι Αραβες σκλάβοι της Αφρικής, κατάφεραν να περάσουν στην Αραβία, τρώγοντας μόνο τους κόκκινους καρπούς των καφεόδεντρων. Αρκετά αργότερα οι Αραβες έμαθαν να βράζουν στο νερό τους κόκκους του καφέ και να τους καβουρδίζουν. Εφτιαχναν ένα ποτό που λεγόταν καουέ, όπως λέγεται το κρασί στην αραβική γλώσσα. Το άρωμα του καφέ άρχισε να αγκαλιάζει τον πλανήτη, όταν προσκυνητές της Μέκκας μετέφεραν μαζί τους σπόρους του καφέ.Τον 15ο αιώνα, το λιμάνι της Υεμένης στην Ερυθρά θάλασσα έγινε κέντρο εμπορίου του φυτού. Το 1555 λειτούργησαν τα δύο πρώτα καφενεία στην Κωνσταντινούπολη. Αργότερα η πόλη αυτή έγινε η μητρόπολη των καφενείων. Το"κρασί της Αραβίας" άρχισε να κυκλοφορεί και στην Ευρώπη, όταν Ευρωπαίοι και κυρίως Ολλανδοί έμποροι, μετέφεραν το φυτό στις αποικίες τους.Μάλιστα οι Ολλανδοί ξεκίνησαν τη συστηματική καλλιέργεια του καφέ στην Κεϋλάνη και το φυτό άρχισε να ταξιδεύει σε κάθε γωνιά του πλανήτη: από την Αφρική στην κεντρική και νότια Αμερική και από την Ασία ως την Ωκεανία.Στην Ευρώπη, το 1615 Βενετοί έμποροι εισάγουν καφέ από τη Μόκκα και το 1645 εγκαινιάζεται στη Βενετία το πρώτο καφενείο της Γηραιάς ηπείρου. Στα πρώτα του βήματα στην Ευρώπη, ο καφές πωλούνταν στα φαρμακεία, όχι μόνο γιατί συχνά χορηγούνταν με ιατρική συνταγή ως φάρμακο, αλλά και γιατί οι "φαρμακοτρίφτες" της εποχής, γνώριζαν να τον καβουρδίζουν και να τον αλέθουν.

Χρονιά - σταθμός στην ιστορία του καφέ, είναι το 1720, όταν τα δενδρύλλια φτάνουν στη Βραζιλία. Η Βραζιλία γίνεται η πρώτη καφεπαραγωγός χώρα του κόσμου.

Ο καφές εξαπλώθηκε στην ευρύτερη ελληνική επικράτεια, πολύ πριν τον γευτούν οι Δυτικοευρωπαίοι. Ως τμήμα της Ωθωμανικής Αυτοκρατορίας, πρέπει να υιοθετήσαμε σχετικά πρώιμα τη συνήθεια να απολαμβάνουμε τον καφέ μας, μια συνήθεια που έμελλε να γίνει κυρίαρχη στην κοινωνική μας ζωή για τους επόμενους αιώνες. Το 1668, ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή αναφέρει - με την υπερβολή που τον διέκρινε - ότι στην περιοχή Βαρδαρίου στη Θεσσαλονίκη, υπήρχαν 348 (! ) καφενεία και άλλα παρόμοια μαγαζιά. Από το 1717 έως το 1768, γινόταν συστηματική διακίνηση καφέ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Κατά τον Παπαδιαμάντη,περίπου στα 1800, ο καφές γίνεται βασικό είδος διατροφής, ενώ το 1818 έχουμε την πρώτη μαρτυρία της λέξης "καφενείο". Η επανάσταση του 1821 εξαφανίζει σιγά - σιγά τα παλιά καφενεία των Τούρκων και ξεφυτρώνουν μικρά καφενεδάκια στην Αθήνα.Το 1839 στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Αιόλου, ένας Ιταλός ανοίγει το ιστορικό καφενείο "Η Ωραία Ελλάς".Γρήγορα θα περάσει στα χέρια Ελληνα ιδιοκτήτη και θα κυριαρχήσει στο χώρο ως το 1879. Ηταν ένα μικρό "Κοινοβούλιο", όπου κυριαρχούσαν οι πολιτικές συζητήσεις. Το καφενείο του Χαύτα, κοντά στην Ομόνοια, έδωσε το όνομά του στην περιοχή των Χαυτείων, ενώ από τα αθηναϊκά καφενεία του τέλους του 19ου αιώνα, αναφέρουμε τα: "Πανελλήνιο", "Ζαχαράτου", "Ο σοφός Κοραής", "Γιαννόπουλου" κ. ά. Ηταν καταφύγια των πνευματικών ανθρώπων, πεδία ζύμωσης πολιτικών ιδεών, αλλά και χώροι διασκέδασης.

Στον αιώνα μας το ευωδιαστό "μαυροζούμι" γεμίζει καθημερινά εκατομμύρια φλιτζάνια. Είναι ένα κομμάτι της ζωής μας, που εκφράζει το ύφος και το προσωπικό μας στιλ. Ενα ρόφημα που έγραψε και εξακολουθεί να γράφει ιστορία.

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ