Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα

Ιδεολογική Ενωση "Μαρξιστική Πλατφόρμα"

Εκπρόσωπος ήταν ο Μίντσο Μίντσεφ, μέλος της ΚΕ

Η εμφάνιση του "Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος" αποτελεί, ως προς τη σημασία της, μια επαναστατική πράξη και ως προς το νόημα και την ουσία του είναι ένα ντοκουμέντο της Επανάστασης, της περίπλοκης και δραματικής κίνησης της κοινωνίας προς ένα νέο κόσμο στον οποίο οι άνθρωποι θα είναι αδέρφια.

Μολονότι δεν είναι και πολύ σαφές, στο "Μανιφέστο" προβάλλουν ήδη οι χαρακτηριστικοί για κάθε επανάσταση διττοί στόχοι. Φανερός και κυρίαρχος στόχος είναι η αντικατάσταση τόσο των υπάρχοντων δομών, όσο και των ανθρώπων που συνδέονται μ' αυτές. Και κρυφός, σημαντικότερος και θεμελιακός στόχος είναι εκείνος, η εκπλήρωση του οποίου ανατρέπει τις βάσεις της κοινωνίας: η ανακατανομή του εθνικού πλούτου και η εισαγωγή της νέας μορφής ιδιοκτησίας. Από τη σκοπιά του κομμουνισμού, η ιδιαιτερότητα δε συνίσταται "στην κατάργηση της ιδιοκτησίας γενικά, αλλά στην κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας".

Η αστική ιδιοκτησία είναι όμως η ιστορικά ανώτατη εκδήλωση και πραγμάτωση της ατομικής ιδιοκτησίας. Οπως κάθε άλλη ιδιοκτησία, αυτή δεν είναι μια απλή κατοχή περιουσίας, μια σχέση που υλοποιείται στη διαδικασία της παραγωγής. Επομένως, παράλληλα με τις νομικές παραμέτρους της ιδιοκτησίας, στο "Μανιφέστο" διερευνάται και η πραγματική της ουσία - η οικονομική. Πίσω από την επιφανειακή - φαινομενική κοινωνική δυναμική οι άνθρωποι μπορούσαν να δουν ήδη τους πολύπλοκους κοινωνικούς μηχανισμούς, μέσω των οποίων πραγματώνεται αυτή η δυναμική.

Αυτή η κοσμοϊστορική ανακάλυψη των Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ενγκελς έχει μια ιδιαίτερη τύχη. Ενάμιση πλέον αιώνα αποτελεί μόνιμο αντικείμενο απόρριψης ή συνειδητής διαστρέβλωσης, καθώς και απλοϊκής απλούστευσης, απολυτοποίησης. Πολλοί μαρξιστές και μη μαρξιστές εξακολουθούν να πιστεύουν στην άμεση και γρήγορη, δηλαδή στην αυτόματη επίδραση ορισμένης μορφής ιδιοκτησίας στην οικονομική αποτελεσματικότητα, στην κοινωνική κατάσταση, στις πολιτικές και πνευματικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους.

Φυσικά, η μορφή της ιδιοκτησίας επηρεάζει, αλλά έμμεσα και κρυφά, τόσο τον τρόπο διεύθυνσης της παραγωγής, όσο και τις μεθόδους της οικονομικής διαχείρισης. Αυτά στην ενότητά τους δείχνουν την ιστορικά κατορθωμένη και ισχύουσα στη δοσμένη στιγμή μορφή οργάνωσης της κοινωνικής παραγωγής.

Στο "Μανιφέστο" οι Μαρξ και Ενγκελς απείχαν ακόμα πολύ από την ιδέα της μεγάλης αντίστροφης επίδρασης που η μορφή οργάνωσης της παραγωγής ασκεί στις δομικές μακροαλλαγές στη μορφή της ιδιοκτησίας. Και μια τέτοια επίδραση είναι ιδιαίτερα ουσιαστική για οποιοδήποτε σύγχρονο κοινωνικό σύστημα, τόσο καπιταλιστικού, όσο και σοσιαλιστικού. Αυτό το αναφέρει, αν και σύντομα, εν παρόδω, αργότερα ο Β. Ι. Λένιν.

Οι οπαδοί τους υποτίμησαν επίσης αυτή τη σύνδεση. Εκτός προσοχής τους έμειναν οι βαθιές, ουσιώδεις αλλαγές στις ίδιες τις βάσεις του καπιταλισμού, στη δομή της ίδιας της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, ιδίως μετά τη δεκαετία του 1930. Ακόμα και σήμερα τόσο οι αντίπαλοι, όσο και οι περισσότεροι οπαδοί του μαρξισμού εξακολουθούν να θεωρούν ότι η μορφή της ιδιοκτησίας υπαγορεύει άμεσα τόσο τις μεθόδους της οικονομικής διαχείρισης, όσο και τους τρόπους διεύθυνσης. Κάτι περισσότερο, τους φαίνεται φυσικό ότι η μορφή ιδιοκτησίας επηρεάζει ουσιαστικά και την οικονομική αποτελεσματικότητα της παραγωγής.

Δεν προκαλεί αμφιβολία η σημασία της ιδιοκτησίας για την κατάσταση, το χαρακτήρα και την ουσία οποιασδήποτε κοινωνίας. Για οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα ή για κάθε χωριστό άνθρωπο δεν είναι αδιάφορο ποια είναι στη δοσμένη στιγμή η κυρίαρχη μορφή ιδιοκτησίας. Και όμως, αυτό που την καθιστά τόσο ουσιαστικό παράγοντα της ζωής της κοινωνίας είναι ο ρόλος της ως η σημαντικότατη πηγή εξουσίας, μέσω της οποίας ασκείται η κυριαρχία ορισμένων κοινωνικοοικονομικών ομάδων ανθρώπων πάνω σε άλλες.

Τέτοιες κοινωνικοοικονομικές ομάδες ανθρώπων είναι οι τάξεις και σ' αυτές οι Μαρξ και Ενγκελς δίνουν στο "Μανιφέστο" τους τη μεγαλύτερη προσοχή. Και ήδη πάνω από 150 χρόνια αυτή η κομμουνιστική αντίληψη της ταξικής διαίρεσης και της ταξικής πάλης στην κοινωνία στρέφει εναντίον της όλο το μίσος και την κακία όλων των πιθανών αντιδραστικών, όλους τους συμβιβαστές και "κοινωνικούς ισορροπιστές". Από τότε η απόρριψη αυτής της θεμελιακής θέσης του μαρξισμού κινείται σ' έναν φαύλο κύκλο δυο κοινότοπων λανθασμένων γνωμών: είτε οι τάξεις από μαρξιστική άποψη δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα, ή, αν υπάρχουν, μπορούν και πρέπει να ζουν σε αιώνια και τελειοποιημένη αρμονία.

Και το ζήτημα είναι εδώ είναι τόσο σαφές και απλό, όσο σαφή και απλή είναι η συνάρτηση που ανακάλυψαν οι δημιουργοί του "Μανιφέστου": "η μισθωτή εργασία αποτελεί τον όρο ύπαρξης του κεφαλαίου". Και αντιστρόφως! Στο "Μανιφέστο" αναφέρονται ήδη και οι πηγές του κοινωνικού πλούτου και οι δρόμοι πάνω στους οποίους δημιουργείται: μισθωτή εργασία - υπεραξία - κεφάλαιο. Ζωτική δύναμη αυτής της μετατροπής είναι η εκμετάλλευση. Αυτή είναι η αδυσώπητη αλήθεια από την οποία απορρέει και η αμείλικτη καταδικαστική απόφαση που εξέδωσαν ο Μαρξ, ο Ενγκελς και οι οπαδοί τους εναντίον του καπιταλισμού. Γι' αυτό και ενάμιση αιώνα τώρα τους υποβάλλουν σε άρνηση, διωγμό ή εξόντωση.

"Η εργασία του προλετάριου... δημιουργεί το κεφάλαιο, δηλαδή την ιδιοκτησία που εκμεταλλεύεται τη μισθωτή εργασία", αναφέρεται στο "Μανιφέστο". Και από τότε είναι πλέον σαφές ότι όσο καιρό υπάρχει καπιταλισμός, δε θα υπάρχει ηρεμία και σταθερότητα σε τούτη τη Γη, ότι θα υπάρχουν μισθωτοί δούλοι έως ότου υπάρχουν καπιταλιστές ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής. Και όσο καιρό αυτοί υπάρχουν, η πολιτική πάλη θα είναι πάντα ταξική πάλη.

Η πολιτική πάλη, αναφέρουν οι συγγραφείς του "Μανιφέστου", προκαλείται πάντα από τα οικονομικά συμφέροντα. Αυτά τα συμφέροντα συνειδητοποιούνται πιο συχνά από τους εκμεταλλευτές παρά από τους εκμεταλλευόμενους. Η συνειδητοποίηση των ταξικών συμφερόντων συνιστά το γεγονός ότι κάθε νέα γενιά της αστικής τάξης προσπαθεί να πείσει τον κόσμο ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός άλλαξε ριζικά, ότι είναι διαφορετικός κι ότι, μάλιστα, δεν είναι καπιταλισμός! Επομένως, αποδείχνεται ότι το "Μανιφέστο" έχει "παλιώσει" για πάντα. Συνάγεται, λοιπόν, ότι έχει παλιώσει και όλο το έργο των Μαρξ και Ενγκελς... Για τους απολογητές της αστικής τάξης ο μαρξισμός αποδεικνύεται πάντα "απαρχαιωμένος", διότι αφορά κάτι που έμεινε στο παρελθόν και δεν υπάρχει πλέον, κάποιο φάντασμα, όραμα. Ο καπιταλισμός είναι φάντασμα, φάντασμα είναι και η άρνησή του, ο σοσιαλισμός. Η νέα εποχή έχει τάχα νέο ιστορικό περιεχόμενο...

Και το "παλιό" και το "νέο" είναι όμως ιστορικές κατηγορίες. Το "σωστό" και το "εσφαλμένο" είναι πλέον κατηγορίες της θεωρίας. Ολα αυτά αλληλοσυσχετίζονται - το παλιό μπορεί να είναι τόσο σωστό, όσο και εσφαλμένο, ενώ το σωστό μπορεί να αποδειχθεί τόσο νέο, όσο και παλιό. Δεν είναι άραγε σωστό και σήμερα αυτό που έχει διατυπωθεί πριν από 150 χρόνια στο "Μανιφέστο" ότι η αστική τάξη "μετέτρεψε το γιατρό, το νομικό, τον παπά, τον επιστήμονα σε μισθωτούς εργάτες της"; Και η διαφορά ανάμεσα στο "τότε" και το "τώρα" δε συνίσταται άραγε απλώς στο γεγονός ότι οι σημερινοί μισθωτοί διανοούμενοι πληρώνονται καλύτερα; Και όμως παραμένουν μισθωτοί!

Εχουν αλλάξει, φυσικά, οι εξωτερικές εκδηλώσεις της σχέσης "μισθωτή εργασία - κεφάλαιο", έγιναν πιο περίπλοκες, πιο εκλεπτυσμένες και λιγότερο φανερές. Και αυτό είναι φυσικό: κατά την περίοδο που πέρασε από τη δημοσίευση του "Μανιφέστου" μέχρι τις μέρες μας το κεφάλαιο έπαψε να είναι προσωπική δύναμη και μετατράπηκε εξ ολοκλήρου σε κοινωνική δύναμη. Σ' αυτό το διάστημα απέδειξε ότι έχει πολύ μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα στη δυναμική των μεταβαλλόμενων ιστορικών συνθηκών, απ' ό,τι ήταν σε θέση να υποθέσουν οι συγγραφείς του "Μανιφέστου".

Ο καπιταλισμός προσαρμόστηκε επιτυχώς στο σύγχρονο κόσμο. Σε σημαντικό βαθμό και ο ίδιος έχει δημιουργήσει αυτό τον νέο κόσμο. Ο μεταβαλλόμενος στον 20ό αιώνα καπιταλισμός έσπασε τα όρια ανάμεσα στις βασικές κοινωνικές τάξεις και ενδυνάμωσε την εσωτερική τους δομή. Και με την εισαγωγή της μετοχικής μορφής της ιδιοκτησίας η μάζα της μικρομεσαίας αστικής τάξης λες και εξαφανίστηκε από το οπτικό πεδίο της κοινωνίας. Μαζί με τους καλοπληρωμένους εκπροσώπους της μισθωτής διανοητικής εργασίας και τους μικρούς άμεσους ονομαστικούς ιδιοκτήτες συγχωνεύτηκαν στο ενδιάμεσο κοινωνικό στρώμα που φέρνει την αθροιστική και όχι εντελώς ακριβή ονομασία "μεσαία τάξη".

Αλλά και κατόπιν όλων αυτών των μετενσαρκώσεων, η βασική αντίθεση του καπιταλισμού - "μισθωτή εργασία - κεφάλαιο" - παραμένει. Αυτή απλώς έγινε πιο περίπλοκη, πιο συγκαλυμμένη. Ο σύγχρονος καπιταλισμός εξακολουθεί να βασίζεται στις ανυπέρβλητες αντιθέσεις ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο. Πρόκειται, φυσικά, για νέα αστική τάξηκαι για νέο προλεταριάτο, αλλά στην ουσία τους παραμένουν τα πασίγνωστα "ενυπάρχοντα στηρίγματα" του καπιταλισμού.

Η νέα αστική τάξηέφτασε στον ανώτατο βαθμό διεθνοποίησης της κυριαρχίας της. Συγχρόνως, συντελείται η επιταχυντική διαδικασία της εγκληματικοποίησής της. Κι αν μιλήσουμε πάλι για το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, τυπικό φαινόμενο της σήψης του είναι η σύμφυση του παραδοσιακού μονοπωλιακού κεφαλαίου με το εγκληματικό κεφάλαιο.

Ο σύγχρονος καπιταλισμός, έχοντας απεριόριστες δυνατότητες πληροφοριακής επίδρασης σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους, που του εξασφαλίζει η επιστημονικοτεχνική πρόοδος, κινείται κρυφά, αλλά ακάθεκτα προς τη νέα μορφή αποικιακής επέκτασης. Εμφανίζεται ο νέος, οικουμενικός καπιταλιστικός ολοκληρωτισμός, η νέα σκλαβιά.

Μεγάλες αλλαγές επήλθαν και στη συγκεκριμένη υλοποίηση της μισθωτής εργασίας και στη δομή του προλεταριάτου. Στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες δε συνδέεται πλέον με τη χαρακτηριστική για το παρελθόν φτώχεια. Ο ουσιαστικός χαρακτηρισμός όμως που έδωσαν οι Μαρξ και Ενγκελς ότι το προλεταριάτο είναι η τάξη που ζει πουλώντας την εργατική του δύναμη, παραμένει αμετάβλητος, ακλόνητος. Και αυτό αφορά το προλεταριάτο τόσο της υλικής, όσο και της πνευματικής παραγωγής.

Στην εποχή του "Μανιφέστου" το προλεταριάτο ήταν συνώνυμο των εργοστασιακών εργατών. Από τις αρχές του αιώνα μας εμφανίστηκε μια ενδοταξική ομάδα - το αγροτικό προλεταριάτο. Και από τα μέσα του 20ού αιώνα η επιστημονικοτεχνική επανάσταση άρχισε να δημιουργεί μαζικά το επόμενο νέο τμήμα του προλεταριάτου -το μηχανικό - τεχνικό.

Στον επερχόμενο 21ο αιώνα το τεράστιο τμήμα που ως προς το χαρακτήρα της εργασίας του αποκαλείται ακόμα σήμερα διανόηση, θα μετατραπεί, ως προς τη θέση του στην κοινωνική παραγωγή, σε άρρηκτο τμήμα του συνολικού προλεταριάτου. Και ακριβώς αυτό το τμήμα θα είναι η αυριανή αντικαπιταλιστική πρωτοπορία. Το νέο προλεταριάτοθα εξακολουθήσει να παίζει εκείνο τον ιστορικό ρόλο που του είχαν αναθέσει ακόμα στο "Μανιφέστο" οι Μαρξ και Ενγκελς.

Σ' αυτό όμως είχαν προειδοποιήσει ότι μαζί με τους ταξικά συνειδητοποιημένους δούλους της μισθωτής εργασίας πορεύεται και η ωχρή μάζα του λούμπεν προλεταριάτου, αυτό το παθητικό προϊόν σαπίλας των κατώτερων στρωμάτων "που λόγω της θέσης του στη ζωή ενδίδει εύκολα στις αντιδραστικές μηχανορραφίες".

Η σημερινή υψηλή τεχνολογικά ανάπτυξη του δυτικού καπιταλισμού και τα συσσωρευμένα επί αιώνες πλούτη δίνουν τη δυνατότητα στο μεγάλο κεφάλαιο να διατηρεί ένα μόνιμο στρατό λουμπενοποιημένων στρωμάτων, που τα πετάει στο περιθώριο της κοινωνίας η επιστημονικοτεχνική επανάσταση. Ο στρατός αυτός είναι πρόθυμος για τα πάντα, προκειμένου να διατηρήσει την παρασιτική, ταπεινωτική, αλλά και εξασφαλισμένη ύπαρξή του. Και δεν είναι αναπόφευκτο να είναι στρατός της φτώχειας, η αστική τάξη τον συντηρεί με τους κατακλεμμένους πόρους από τον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο. Και αντιστρόφως: Η φτώχεια δεν είναι πια η πιο σίγουρη πηγή της επαναστατικής ενέργειας που αποβλέπει στην αλλαγή της κοινωνίας.

Ο μαρξισμός είναι η ιδεολογία της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Στον 19ο και τον 20ό αιώνα έγινε η μαζική κοσμοθεωρία των ταπεινωμένων και καταφρονημένων. Εγινε συνάμα όμως και η επιστήμη, η επιστήμη για το πιο ανθρώπινο κοινωνικό σχέδιο που προβλέπει τη μεγαλύτερη κοινωνική ισότητα και τη μεγαλύτερη ελευθερία για όλους.

Και το παράξενο: για την ελευθερία κανείς δε διαφωνεί. Αλλά όταν γίνει λόγος για την κοινωνική ισότητα, εμφανίζονται λεγεώνες διαφωνούντων... Τη θεωρούν ανέφικτη κατάσταση της κοινωνίας, ουτοπία. Αλλοι τη βλέπουν ως ζημιά και μάλιστα ως κίνδυνο για την πρόοδο.

Ο σοσιαλισμός όμως της εποχής μας απέδειξε ότι είναι πρακτικά δυνατή η κοινωνική ομοιογένεια, "λειτουργεί" και είναι αποδοτική. Οτι δεν είναι συνώνυμο του χυδαίου εξισωτισμού, αλλά είναι η βάση και η προσωποποίηση της ίσης εκκίνησης, μέσω της οποίας κάθε γενιά και κάθε χωριστός άνθρωπος μπαίνει στη ζωή. Η ιστορία του πρόσφατου παρελθόντος έδειξε ότι αυτή η ίση εκκίνηση μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο από το σοσιαλισμό. Και αυτό ακριβώς τρόμαζε μέχρι θανάτου και θα τρομάζει και στο εξής την αστική τάξη, νέα και παλιά. Γι' αυτό και οι ιδεολόγοι της δεν έπαψαν ποτέ να αντιπαραθέτουν την κοινωνική ισότητα στη δημοκρατία και την κοινωνική ομοιογένεια στην ελευθερία.

Για τον Μαρξ και τον Ενγκελς ακόμα από την εποχή του "Μανιφέστου" ήταν ήδη σαφές ότι μόνο η ομοιογένεια της κοινωνίας μπορεί να είναι η σταθερή βάση της πραγματικής ελευθερίας, ότι η ουσία της δημοκρατίας έγκειται στο χαρακτήρα της συμμετοχής, στο βαθμό ένταξης των ανθρώπων στην κοινωνικοπολιτική διαδικασία. Γι' αυτό και χωρίς κοινωνική ισότητα, δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία.

Ακόμα πριν από μερικά χρόνια είχαν διαδοθεί πλατιά οι αυταπάτες ότι ο σοσιαλισμός του μέλλοντος θα αποτελέσει μια σύνθεση των καλύτερων στοιχείων του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού. Αγνοούνταν τότε η διορατική προειδοποίηση των δημιουργών του "Μανιφέστου" ότι αυτό είναι αδύνατο...

Τώρα δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο σοσιαλισμός του 21ου αιώνα θα αλλάξει ποιοτικά και θα αναγεννηθείσε νέο πολιτισμένο περιβάλλον, αντλώντας έμπνευση και διδάγματα από το σοσιαλισμό μας που ήδη υπήρχε. Από το δικό μας σύστημα που, παρ' όλες τις ασθένειές του, έδωσε στις μάζες των απλών ανθρώπων τόσες κοινωνικές κατακτήσεις, τόση κοινωνική εξασφάλιση, που ούτε η πιο αναπτυγμένη καπιταλιστική κοινωνία δεν μπόρεσε και δε θα μπορέσει να δώσει σε όλατα μέλη της. Γι' αυτό, τώρα, στην αυγή του νέου αιώνα η αναγέννηση του σοσιαλισμούόχι μόνο στη θεωρία, αλλά και στην πράξη δεν είναι απλώς ζήτημα επιθυμίας ή νοσταλγίας, αλλά αυξανόμενη κοινωνική αναγκαιότητα δεκάδων και εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων.

Η γρήγορη συνειδητοποίηση αυτής της αναγκαιότητας θα καθαρίσει με θαυματουργό τρόπο το πιο φωτεινό ιδανικό της ανθρώπινης ιστορίας - τον κομμουνισμό - απ' όλη την περιττή λάσπη του άπειρου ψεύδους, που με τη βοήθειά του οι δυνάμεις του παρελθόντος ήθελαν να το μετατρέψουν σε αποκρουστικό τέρας.

Ερχεται πάλι η άνοιξη των ελπίδων μας...