Το κονιάκ ΜΕΤΑΞΑ,το σήμα κατατεθέν της χώρας στο εξωτερικό, τουλάχιστον για μισό αιώνα, εδώ και μια δεκαετία εξαγοράστηκε από την αγγλική πολυεθνική GRAND METROPOLITAN. Η ΠΑΥΛΙΔΗΣ και οι σοκολάτες της, που από τη δεκαετία του '30 γλύκαινε την πιτσιρικαρία, ανήκει εδώ και καιρό στην πολυεθνική "Γιάκομπς Σουσάρ". Οι πάλαι ποτέ μπακαλόγατοι της οικογένειας Βασιλόπουλου,που άνοιξαν τη δεκαετία του '60 τα πρώτα σούπερ μάρκετ, για να προφέρουν "και του πουλιού το γάλα", προσφέρουν, από τις αρχές της δεκαετίας, κέρδη σε πολυεθνική της Δανίας. Η "ΑΓΕΤ - Ηρακλής",που με το τσιμέντο της χτίστηκε η μισή Ελλάδα, εξακολουθεί να είναι μια σημαντική μονάδα στα χέρια του... ιταλικού καρτέλ, ενώ ο "Ακάκιος" της ΜΙΣΚΟ εδώ και καιρό είναι κι αυτός Ιταλός! Η μισή "Μότορ Οϊλ", χάριν της οποίας συντάχθηκαν νόμοι και ταυτόχρονα παρακάμφθηκαν άλλοι, πουλήθηκε σε Σαουδάραβες. Η ελληνική ζυθοποιία ΦΙΞ έχει μείνει ανάμνηση. Η "Πειραϊκή - Πατραϊκή" δεν υπάρχει. Οι αρμόδιοι έχουν κανονίσει να πάψουν να υπάρχουν γνωστές και με εγνωσμένο δυναμισμό βιομηχανικές μονάδες, όπως η ΣΟΦΤΕΞ,η ΛΑΡΚΟ και άλλες. Τα ναυπηγεία, ως κλάδος στρατηγικής σημασίας, έχουν υπονομευτεί στο έπακρο.

Ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό. Παραδοσιακές μονάδες και φίρμες, εταιρίες που στη διάρκεια του αιώνα έδωσαν δουλιά και ταυτόχρονα έφαγαν τα νιάτα της εργατικής τάξης της χώρας, σήμερα είτε ανήκουν σε διάφορες πολυεθνικές, είτε έχουν κλείσει, είτε βρίσκονται στη διαδικασία συνεχών αλλαγών της ιδιοκτησίας τους. Βέβαια, τους Μεταξάδες και τους Παυλίδηδες, τους Τσάτσους και τους Στρατοκατσαμπαίους, ή τους Βαρδινογιάννηδες, δεν είναι να τους κλαις. Αντίθετα, ως γνήσιοι εκπρόσωποι των κεφαλαιοκρατικών συμφερόντων τους, επί δεκαετίες διατηρούσαν τις αντίστοιχες επιχειρήσεις, τις είχαν για όσο πίστευαν ότι τα κέρδη που αποκομίζουν είναι ικανοποιητικά και αφού ξεζουμίζοντάς τες απέκτησαν περιουσίες που απεικονίζονται με εντεκαψήφιους αριθμούς προχώρησαν στην τελευταία πράξη - συναλλαγή. Η τις οδήγησαν στο κλείσιμο, ή τις καταχρέωσαν με εκατοντάδες δισ. δρχ. και τις έδωσαν στο δημόσιο, ή τις πούλησαν σε ξένους συναδέλφους τους...

Οι παραπάνω, βέβαια, περιπτώσεις αφορούν ορισμένες από τις πολύ γνωστές επιχειρήσεις, που ενεπλάκησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στις διαδικασίες συγχωνεύσεων, εξαγορών ή και κλεισίματος. Από κοντά εκατοντάδες άλλες επιχειρήσεις αποτελούν αντικείμενο αγοραπωλησίας και συνεχούς διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε διάφορες ομάδες Ελλήνων και ξένων επιχειρηματιών, του δημοσίου με μεγαλοεπιχειρηματίες κ.ο.κ.

Ο "Ρ" επιχειρεί σήμερα να καταγράψει ορισμένες από τις σημαντικότερες εξαγορές και συγχωνεύσεις που έχουν γίνει την τελευταία τριετία σε διάφορους κλάδους της οικονομίας και κύρια στο χώρο των τραπεζών, των ασφαλιστικών εταιριών, στην αγορά - εμπόριο τροφίμων κλπ.

Ο χάρτης βέβαια των ανακατατάξεων που συντελούνται στους κόλπους της άρχουσας τάξης δεν έχει διαμορφωθεί ακόμα. Ο μεγάλος αριθμός και το δυναμικό των υπό ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων, οι διεργασίες στο χώρο των "διαπλεκομένων" και οι ανταγωνισμοί για το μοίρασμα των έργων του λεγόμενου τρίτου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, έχουν αναθερμάνει τον αγώνα δρόμου και τους διαγκωνισμούς ανάμεσα στις διάφορες ομάδες του κεφαλαίου.

Ο χώρος των τραπεζών,ο κλάδος δηλαδή όπου βρίσκονται συσσωρευμένα τα περισσότερα κεφάλαια, βρίσκεται σε ιδιαίτερη κινητικότητα όλα τα τελευταία χρόνια. Οι οικονομικοί παρατηρητές εκτιμούν ότι μέσα στα επόμενα χρόνια, δύο, το πολύ τρεις, όμιλοι θα ελέγχουν πλήρως την αγορά, αφού, όπως προβλέπουν, οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές στον κλάδο δε θα σταματήσουν ούτε με τις ιδιωτικοποιήσεις τραπεζών που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, ούτε με την επικείμενη μεταβίβαση του 51% της Ιονικής σε ιδιώτες. Μέχρι και τις αρχές του χρόνου θεωρούνταν βέβαιο ότι το όλο "παιχνίδι" ανήκει αποκλειστικά στην Εθνική, ως τράπεζα του δημοσίου, και στην Τράπεζα Πίστεως, η οποία θα ήταν ο δεύτερος πόλος, ενώ από εκεί και πέρα εκτιμούνταν πως είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ακόμα ένας πόλος με μικρότερες ιδιωτικές τράπεζες. Ωστόσο, η εαρινή εισβολή του Λάτση με κεφάλαια από το εξωτερικό και η αποφασιστικότητα που επιδείχτηκε από τον όμιλο να αυξήσει ραγδαία το ποσοστό του στην αγορά, φαίνεται πως άλλαξε τα δεδομένα. Τα άλλαξε μάλιστα τόσο, που αυτή τη στιγμή θεωρείται δύσκολο να προδικάσει κανείς τον τραπεζικό όμιλο που θα πάρει "το πάνω χέρι" στις τράπεζες.

Η πλέον θεαματική κίνηση, πάντως, που έγινε στο χώρο των τραπεζών ήταν αναμφίβολα η απόφαση για τη συγχώνευση της Κτηματικής με την Εθνική Τράπεζα. Αξιόλογα "τραπεζικά πακέτα" διαθέτει πλέον και ο όμιλος Λάτση, ο οποίος μέσω της EUROBANK τα τελευταία δύο χρόνια έχει αποκτήσει την INTERBANK, την CREDIT LYONE, την CHASE MANHATTAN, την Τράπεζα Αθηνών, την Τράπεζα Κρήτης, την POSTBANK Βουλγαρίας, ενώ ελέγχει ουσιαστικά και την Τράπεζα Εργασίας, όπου έχει αποκτήσει το 18,5% των μετοχών.

Η ιδιομορφία στις ανακατατάξεις στον κλάδο των τραπεζών είναι ότι εδώ παίρνει ιδιαίτερα ενεργό μέρος η κυβέρνηση με την ασκούμενη πολιτική της. Ενας χώρος, ο οποίος κυριαρχούνταν από δημόσιους φορείς, μπορεί να αποτελέσει δέλεαρ για τα ιδιωτικά κεφάλαια, μόνο αν υπάρχουν τουλάχιστον δύο προϋποθέσεις. Η μία, να υπάρχει κατεύθυνση προς τις διορισμένες διοικήσεις των κρατικών τραπεζών να αφήνουν χώρο για τη δράση των ανταγωνιστριών του ιδιωτικού τομέα. Η δεύτερη, να γίνονται κατά καιρούς μεταβιβάσεις κρατικών τραπεζών σε ιδιώτες, όπως δηλαδή έγινε στη χώρα μας με τράπεζες όπως η Πειραιώς, η Αθηνών, η Αττικής, η Κρήτης, Η Κεντρικής Ελλάδας και... έπεται η Ιονική. "Παιχνίδι" παράλληλα γίνεται με τη συνεχή μείωση του ποσοστού συμμετοχής των φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα στις κρατικές τράπεζες, όπως, για παράδειγμα, γίνεται στην Εθνική και την Εμπορική.

Εξίσου ραγδαίες είναι και οι εξελίξεις στο χώρο των ασφαλιστικών εταιριών,οι οποίες βέβαια αναπτύσσουν γοργά τομείς υπηρεσιών, που καμιά σχέση δεν έχουν με τις ασφάλειες ζωής και ζημιών. Η εισαγωγή των λεγόμενων τραπεζασφαλιστικών υπηρεσιών και προϊόντων (εταιρίες που δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα σε κλάδους της ασφάλισης, της αποταμίευσης και των επενδύσεων) δημιούργησαν νέα δεδομένα και απαιτήσεις για μεγάλα κεφάλαια εκ μέρους των εταιριών. Η ορμητική, πάντως, εισβολή των ξένων εταιριών άρχισε να περιορίζει τους ορίζοντες δράσης για τις εταιρίες ελληνικών συμφερόντων, οι οποίες τελικά άρχισαν να ενεργοποιούνται στον τομέα των συγχωνεύσεων, όταν το φαινόμενο απέκτησε μαζικό χαρακτήρα στη διεθνή αγορά. Ως σημαντικότερη "κίνηση" στον κλάδο θεωρείται η ενοποίηση των ασφαλιστικών εταιριών του ομίλου της Εθνικής Τράπεζας, που παράλληλα απορρόφησαν και μια σειρά μικρές ιδιωτικές εταιρίες, όπως επίσης και του ομίλου της Εμπορικής. Από την άλλη, ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες, από εκείνες που μέχρι στιγμής δεν είχαν άμεσες μετοχικές σχέσεις με τράπεζες, φαίνεται να επιδιώκουν την είσοδό τους στον κλάδο των τραπεζών. Μια από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτή της INTERAMERIKAN, που ήδη κατέχει το 12,5% των μετοχών της Γενικής Τράπεζας.

Πλήρης είναι η ανατροπή που επήλθε τα τελευταία χρόνια στον τομέα της βιομηχανίας και της εμπορίας τροφίμων.Λογικό, αν σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για κλάδους που αφορούν ανελαστικές δαπάνες. Με δεδομένο ότι ακόμα και σε συνθήκες σκληρής λιτότητας το τελευταίο που θα περικόψει ο καταναλωτής είναι τα τρόφιμα, και, παρά το γεγονός ότι οι εκπρόσωποι των κλάδων υποστηρίζουν πως τα περιθώρια κέρδους είναι χαμηλά, ο μεγάλος τζίρος έλκει κάθε μεγάλο επιχειρηματία. Πολύ περισσότερο που λόγος γίνεται για έναν συνεχώς διευρυνόμενο τζίρο, ο οποίος αφορά όλο και πιο λίγες επιχειρήσεις, τόσο στον τομέα της παραγωγής, όσο και στο εμπόριο. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι η κατάργηση κάθε μέτρου προστασίας της εγχώριας παραγωγής, με την ταυτόχρονη μετατροπή της ελληνικής αγοράς σε χώρο διακίνησης των δυτικοευρωπαϊκών προϊόντων, είχε ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος της κατανάλωσης τροφίμων να αφορά εισαγόμενα προϊόντα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, είναι ενδεικτικές οι διεργασίες που ξεκίνησαν από την προηγούμενη δεκαετία στο χώρο της παραγωγής, οι οποίες συνεχίστηκαν τα τελευταία χρόνια στους κλάδους του εμπορίου.

Η εισβολή στις αρχές της δεκαετίας της γαλλικής πολυεθνικής με τα σούπερ μάρκετ - πολυκαταστήματα ΚΟΝΤΙΝΕΝΤ, η εμφάνιση αργότερα του MACRO και οι τάσεις που φάνηκε να διαγράφονται έφεραν τα πάνω κάτω. Η αλυσίδα των "Αλφα - Βήτα", οι εκπρόσωποι της οποίας εκτίμησαν ότι δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στον επικείμενο ανταγωνισμό, πωλείται σε πολυεθνική από τη Δανία. Ο Μαρινόπουλος προχωράει σε συνεργασία με την ΚΟΝΤΙΝΕΝΤ, ενώ παράλληλα προχωράει στην εξαγορά γνωστών αλυσίδων σούπερ μάρκετ σ' ολόκληρη τη χώρα. Αλυσίδες όπως η "Φάρμα Τετράς", η ΑΘΗΝΑ, ο "Χριστόπουλος", ο "Λαουτάρης" και άλλες εξαγοράζονται από τον όμιλο ΑΤΛΑΝΤΙΚ και τον Βερόπουλο. Ο τελευταίος επεκτείνει τη συνεργασία του με την πολυεθνική SPAR. Οι ξένες πολυεθνικές, αξιολογώντας μερικές από τις ιδιαιτερότητες της ελληνικές αγοράς, πέρα από τα μεγάλα υπερκαταστήματα, εδώ και τρία χρόνια επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους με μικρά συνοικιακά σούπερ μάρκετ, που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια. Προωθώντας, κύρια, συσκευασμένα, και ορισμένες φορές δεύτερης ποιότητας, εμπορεύματα που οι ίδιες εισάγουν από χώρες του ενδιαφέροντός τους, λειτουργούν ως "εκπτωτικά καταστήματα". Πρωταγωνιστές σ' αυτή την ιστορία είναι τα DIA και τα BAAZAR, που λειτουργούν μέσα σε μικρούς χώρους, με ελάχιστα λειτουργικά έξοδα και στα οποία όταν ψωνίζεις... πληρώνεις και τη σακούλα.

Η μεγάλη διάδοση των "πιστωτικών καρτών" και ιδιαίτερα των "καταναλωτικών δανείων", χωρίς ουσιαστικά να δίνει διέξοδο, ώστε οι εργαζόμενοι της χώρας ν' αντιμετωπίσουν ουσιαστικά τα προβλήματα που προκαλούνται από τη συνεχή μείωση της αγοραστικής δύναμης που έχουν τα εισοδήματά τους, δημιούργησε ευκαιρίες, αλλά και προϋποθέσεις για αλλαγές, κύρια στο χώρο της εμπορίας των ηλεκτρικών - και όχι μόνο - οικιακών συσκευών. Ετσι, αν κάποτε ο έμπορας της γειτονιάς, με συγκεκριμένο μάλιστα ρίσκο, υπέγραφε με τους πελάτες του εκατοντάδες ή και χιλιάδες συναλλαγματικές, τώρα οι κυρίαρχοι του κλάδου από μόνοι τους αναλαμβάνουν την έκδοση καταναλωτικού δανείου από κάποια συνεργαζόμενη τράπεζα. Ακόμα κι αν θεωρήσουμε ότι αυτό είναι προς όφελος του πελάτη, κάτι τέτοιο, όπως είναι φυσικό, δεν μπορεί να το κάνει το συνοικιακό κατάστημα. Αν μη τι άλλο, επειδή τις τράπεζες δεν τις ενδιαφέρει να έχουν τέτοιου είδους σχέσεις με κάποιον καταστηματάρχη, ο οποίος πουλώντας μια κουζίνα και ένα πλυντήριο προσβλέπει απλά στο μεροκάματο. Οι εταιρίες όμως υψηλής κεφαλαιακής δομής και μεγάλου τζίρου, οι θεωρούμενοι δηλαδή "καλοί πελάτες" των τραπεζών, είναι πάντα ευπρόσδεκτες. Οι μαζικές πωλήσεις εμπορευμάτων - τα οποία είτε έχουν εισαγάγει οι ίδιοι είτε έχουν εξασφαλίσει με το σύστημα των "εκπτώσεων κλίμακας" - αποκλειστικά με μηνιαίες δόσεις και μάλιστα μικρές (ώστε να κρύβεται το ληστρικό επιτόκιο που ισχύει), και η συνεχής διαφήμιση λειτουργούν ως "κράχτης" και μαγνήτης για την προσέλκυση όλο και περισσοτέρων πελατών για μια - δυο εταιρίες του κλάδου. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες μικρές λειτουργούν σε συνθήκες οικογενειακής απασχόλησης, που πολλές φορές δεν εξασφαλίζουν καν ικανοποιητικό μεροκάματο, αν αναλογιστεί κανείς τον αριθμό των μελών της οικογένειας και τις ώρες που απασχολούνται στο κατάστημα. Την ίδια ώρα φίρμες όπως ο ΚΩΤΣΟΒΟΛΟΣ και ο ΚΟΡΑΣΙΔΗΣ επεκτείνουν τα δίκτυα πώλησης βάζοντας ταυτόχρονα στο χέρι και δεκάδες μικρές ή και μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Ο πρώτος κατάφερε τελικά να εξαγοράσει ακόμα και το ΡΑΔΙΟ ΑΘΗΝΑΙ, ένα από τα παλαιότερα καταστήματα στο χώρο. Ο δεύτερος, πέρα από το ότι ελέγχει και την αλυσίδα ΕΛΕΦΑΝΤ, μόνο στην καταγραφή των εξαγορών μιας χρονιάς όμως εμφανίζονται στο ΚΕΡΔΟΣ στις 17 του Ιούνη, φέρεται να απέκτησε πέρσι τουλάχιστον 5 ομοειδείς μικρές επιχειρήσεις.

Η κινητικότητα είναι παρούσα, όπως φαίνεται και από το σχετικό πίνακα, και σε άλλους κλάδους της οικονομίας, όπου ο ανταγωνισμός μπορεί να μην είναι εμφανής μέσω συνεχών δημοσιευμάτων στον Τύπο, ωστόσο φαίνεται να αφορά την προοπτική ολόκληρων κλάδων της παραγωγικής βάσης της χώρας. Το παράδειγμα με τις μεταλλουργίες είναι αρκετά ενδεικτικό. Ετσι, η συστηματική υπονόμευση εκ μέρους της κυβέρνησης της μεγαλύτερης μονάδας σιδηρονικελίου στην Ευρώπη, της ΛΑΡΚΟ, συνοδεύεται με πολιτικές που ενισχύουν ποικιλοτρόπως συγκεκριμένες ιδιωτικές εταιρίες του κλάδου. Για παράδειγμα, η εταιρία "Μυτιληναίος", που μόλις πρόπερσι μπήκε στο Χρηματιστήριο, εξασφαλίζοντας κεφάλαια αρκετών δισεκατομμυρίων, έχει γίνει γνωστό πως ήδη εξαγόρασε την ανταγωνίστριά της ΜΕΤΚΑ, ενώ πρόσφατα απέκτησε και αντίστοιχη μονάδα στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Από κοντά άλλες μεταλλουργικές επιχειρήσεις προχωρούν σε μεταξύ τους συγχωνεύσεις (ΔΙΔΕΝΟΡ - ΕΡΛΙΚΟΝ), προκειμένου ν' αντιμετωπίσουν τις νέες συνθήκες ανταγωνισμού. Οι αναδιαρθρώσεις συντελούνται και στο χώρο των πετρελαιοειδών, όπου εκτός από την είσοδο της ARAMCO, στις εταιρίες συμφερόντων Βαρδινογιάννη, σε εκτεταμένες συγχωνεύσεις προχώρησαν τα τελευταία δύο χρόνια και τα "Ελληνικά Πετρέλαια" (πρώην ΔΕΠ).

Μέσα στα επόμενα χρόνια πολλά θα έχουμε να παρατηρήσουμε ακόμα σε ό,τι αφορά τις εξαγορές ή τις συγχωνεύσεις, αλλά και τις πτωχεύσεις επιχειρήσεων. Αλλωστε - κι αυτό είναι το κύριο - αυτές οι διαδικασίες είναι απαραίτητες, τόσο ως μέσο - έστω πρόσκαιρης - αντιμετώπισης των αδιεξόδων που προκαλούν οι αξεπέραστες αντιθέσεις του καπιταλισμού, όσο και ως εργαλείο για να διαιωνίζεται η αρχή που θέλει μια κοινωνία, όπου οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι...

Κ.