Το παρόν δοκίμιο μας εισαγάγει με τρόπο διαλεκτικό και κοινωνιολογικό σε μια ολόκληρη περίοδο. Τα νέα στοιχεία που παρουσιάζει ο Στάθης Μάρας δομημένα και ενδελεχή, και η συγκριτική κοινωνιολογική ανάλυσή του, δείχνουν πόσο η σημερινή λογοτεχνική διαδρομή έχει διαμορφωθεί κυρίως αισθητικά με ένα λόγο που επιβάλλει μια νέα διάταξη στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Οχι βέβαια με τη σειρά της γέννησης των συγγραφέων ή της πρώτης έκδοσης των έργων, αλλά, σύμφωνα με το χρόνο που το κοινό πλησίασε και επηρεάστηκε από τα έργα τους. Οι αναφορές στους δύο Εφτανησιώτες, Διονύσιο Σολωμό και Ανδρέα Κάλβο - με γεγονότα που αφορούν στην προσωπική του ζωή και το περιβάλλον του πρώτου και για τη "Λύρα της Αρετής", του δεύτερο - αναλύονται με προσθετικά στοιχεία τα οποία καταδείχνουν πώς διαμόρφωσαν τον κόσμο τους. Ο Στάθης Μάρας αρχίζοντας απ' την κρητική ποίηση του 17ου αιώνα, τον αντιποιητικό 18ο αιώνα και τα Επτάνησα, μας εισαγάγει στους προσολωμικούς στιχουργούς. Στο δεύτερο κεφάλαιο, με την εισαγωγή στον Διονύσιο Σολωμό, μέσα απ' τους μελετητές: Πολυλά - Αποστολάκη - Βάρναλη - Καιροφύλα - Τωμαδάκη και Λ. Πολίτη, ο αναγνώστης αποκτά συνεχώς νέες προσλαμβάνουσες και ιδέες. Οι αναφορές στον Σολωμό, στην αλήθεια γύρω απ' τη ζωή και την ψυχολογία του, στο χωροχρόνο του, στην κοινωνική συμπεριφορά του και τα περιουσιακά - οικογενειακά του στοιχεία, στην τέχνη, στην ηθική και την προοδευτικότητά του, στην εξέλιξη μορφής και ουσίας (ιδεαλισμός και ρεαλισμός) στην αντιμετώπιση του θανάτου και στις τρεις σολωμικές περιόδους, στα σατιρικά και στις "παραλλαγές", φωτίζουν ακόμη περισσότερο τα γράμματα. Στεκόμαστε ιδιαίτερα στις σημειολογικές αναλύσεις του Σ. Μ., για τον εθνικό ποιητή. (Τα τελευταία χρόνια του Σολωμού, επιστροφή στα ιταλικά, εξασθένιση των ανθρωπινότερων στοιχείων του και της αισιοδοξίας του, ο απόηχος της οικογενειακής δίκης, η αποκοπή από το κοινωνικό σύνολο, το ποτό, η αρρώστια, ο θάνατός του).

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνονται αναφορές στις ποιητικές σχολές και τοποθέτηση των ποιητών στις σχολές με εξωποιητικά κριτήρια: Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Εφτανησιωτών - το γλωσσικό ως κοινωνικό και ως φιλολογικό ζήτημα. Ο φιλελευθερισμός, η αισιοδοξία, ο ρομαντισμός των Εφτανησιωτών, οι σύγχρονοι και οι πρώτες μετά το Σολωμό γενιές. Οι σατιρικοί και οι τελευταίοι της Εφτανησιώτικης Σχολής, είναι εδάφια με φιλολογικό και αιτιολογημένο ιστορικό ενδιαφέρον.

Στο κεφάλαιο Δ "Ανδρέας Κάλβος", από τα περιεχόμενα μεταξύ των άλλων επισημαίνονται: Η αρετή - οι διαφορές μεταξύ Κάλβου και Σολωμού και η αντιπάθειά τους - οι σχέσεις του Κάλβου με τις γυναίκες - το θέμα της μητέρας. Οι ιδέες των ελευθερίας - αρετής - φιλοπατρίας, το νόημα της ελευθερίας.

Το βιβλίο μαζί με τις σημειώσεις και το ερευνητικό πνεύμα του Σ. Μ. αποτελεί χρήσιμο εργαλείο μελέτης για κάθε εκπαιδευτικό και ερευνητή.

Διευκολύνει να κατανοήσουμε το χαρακτήρα και τη διαχρονικότητα μιας εποχής, την αρετή που τόσο λείπει σήμερα.

Η ποίηση, η ελευθερία, η γλώσσα και η αρετή είναι και για τους δύο ποιητές μας οι υψηλότερες αξίες του κόσμου μας...

(Εκδόσεις "Καστανιώτης")

Παναγιώτης ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ