Ηταν τα λόγια, που έσπασαν το γλωσσικό φράγμα κι έγιναν εικόνες, κομμάτια και της δικής μας ζωής. Ηταν οι μουσικές, που πυρπόλησαν τις καρδιές και τις πήραν μαζί τους στα βουνά, στις λίμνες και τα ποτάμια του Κουρδιστάν. Ηταν τα τραγούδια, που άκουσαν οι δεκάδες χιλιάδες του ελληνικού λαού από τα χείλη του μεγάλου Κούρδου τραγουδιστή Σεβάν Περουέρ,στα δύο μουσικά συλλαλητήρια αλληλεγγύης στον κουρδικό λαό, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Αυτά τα τραγούδια της πικρής πατρίδας έγιναν η αφορμή ν' αναζητήσουμε περισσότερα στοιχεία για τον πολιτισμό αυτού του τεμαχισμένου τόπου με τη μεγάλη ιστορία, μα και τα μεγάλα βάσανα. Σήμερα, 21 Μάρτη, οι Κούρδοι όλου του κόσμου καλωσορίζουν τη νέα χρονιά και την άνοιξη, μέσα από την πασίγνωστη γιορτή τους Νεβρόζ.Η λάμψη από τις φωτιές που παρέμεναν άσβεστες όλο το βράδυ στα υψώματα του Κουρδιστάν, ως συστατικό στοιχείο του γιορτασμού από την περίοδο ακόμη των Σασσανιδών (6ος αι. π.Χ.), θα διανύσει και φέτος τους αιώνες, για να στείλει σε όλο τον κόσμο το φωτεινό μήνυμα: "Λευτεριά στο Κουρδιστάν".

Στο "ταξίδι" μας στον πολιτισμό των Κούρδων, πολύτιμος οδηγός υπήρξε το βιβλίο του λογοτέχνη, δημοσιογράφου και γενικού γραμματέα του Σοσιαλιστικού Κόμματος του Κουρδιστάν της Τουρκίας, Κεμάλ Μπουρκάι "Οι Κούρδοι και το Κουρδιστάν",που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα πριν λίγο καιρό, από τις εκδόσεις "Παπαζήση".Το βιβλίο, που αποτελεί τον πρώτο τόμο μιας συνολικής έρευνας του συγγραφέα, περιλαμβάνει πληροφορίες για τη μορφολογία του εδάφους του Κουρδιστάν, για την ιστορία και τη λογοτεχνία του από την αρχαιότητα μέχρι τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Σημειώνοντας στον πρόλογο του βιβλίου ότι "οι έρευνες σχετικά με την κουρδική ιστορία και λογοτεχνία είναι ελλιπείς", ο Κ. Μπουρκάι αναφέρει ότι "οι λόγοι για τους οποίους η ιστορία και ο πολιτισμός του λαού μας παραμένουν στο σκοτάδι είναι πολλοί και διάφοροι. Πρωταρχική αιτία, ωστόσο, αποτελούν τα σοβαρά εμπόδια που πάντοτε πρόβαλλαν τα κράτη, στα οποία ανήκουν τα εδάφη μας. Παρ' όλα αυτά, η πλούσια ιστορία του κουρδικού λαού μάς κάνει να νιώθουμε υπερήφανοι".

Η γεωγραφική θέση του Κουρδιστάν παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί βρίσκεται στην καρδιά της Μέσης Ανατολής, όπου γεννήθηκε ένας μεγάλος πολιτισμός. Η περιοχή Μπερεκετλί Χιλάλ (το γόνιμο μισοφέγγαρο, όπως ονομάζεται αυτή η εύφορη περιοχή της Μεσοποταμίας) καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του Κουρδιστάν. Σε αυτόν τον τόπο με τα πολλά βουνά, τις απέραντες πεδιάδες και τις πολλές βροχές, εγκαταστάθηκαν οι Κούρδοι για πρώτη φορά, δημιουργώντας τις πόλεις και τα χωριά τους και μαθαίνοντας να καλλιεργούν τη γη. "Το Κουρδιστάν, αναφέρει ο Κ. Μπουρκάι, από γεωγραφική και πολιτιστική πλευρά, βρίσκεται στο κέντρο τριών μεγάλων πολιτισμών: Της Μεσοποταμίας, της Ανατολίας και του Ιράν. Κι αυτό, γιατί στα δυτικά ένα μέρος του Κουρδιστάν βρίσκεται στην Ανατολία, ανατολικά στο Ιράν και νότια στη Μεσοποταμία. Και οι τρεις αυτοί πολιτισμοί γεννήθηκαν στα εδάφη του Κουρδιστάν". Από τις μέχρι τώρα αρχαιολογικές μελέτες, προκύπτει ότι η νεολιθική εποχή εμφανίστηκε πρώτα στα εδάφη του Κουρδιστάν και κατόπιν εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη περιοχή. Πολλά χρόνια πριν το καταλάβουν οι Μήδοι, το Κουρδιστάν (3000 - 2000 π.Χ.) ήταν πατρίδα πολλών άλλων λαών και πολιτισμών. Στην οροσειρά Ζάγγρος ζούσαν οι φυλές Λούλου, Γκούτι και Κάσιοι. Βόρεια της Μεσοποταμίας, στην περιοχή της Μοσούλης και της Μποτάν, κατοικούσαν οι φυλές Σουβάριοι, Ούριοι και Μιτάνιοι. Βορειότερα ακόμη, κοντά στη λίμνη Βαν, ζούσε η φυλή των Χαλδαίων. Αυτή την περίοδο, οι Χετταίοι είχαν αναπτύξει ένα σπουδαίο πολιτισμό στην κεντρική Ανατολή, κοντά στον Κοκκινοπόταμο. Αυτοί είχαν επαφές με τους κατοίκους του Δυτικού Κουρδιστάν. Οπως σημειώνει ο Κ. Μπουρκάι, "οι συζητήσεις των ιστορικών σχετικά με τις ρίζες των Κούρδων και των άλλων λαών της περιοχής βασίζονται σε ευρήματα των αρχών του αιώνα, καθώς επίσης και σε ιστορικές αναφορές, όπως του Ξενοφώντα (στην "Κάθοδο των Μυρίων"), της περσικής ιστορίας και σε ασσυριακές επιγραφές, που την περίοδο εκείνη δε μελετήθηκαν από τη σκοπιά της κουρδικής ιστορίας".

Από τις πλουσιότερες στον κόσμο, η κουρδική λαογραφία είναι σμιλεμένη με πληθώρα λαϊκών παραδόσεων.Ως προς αυτό, σημαντικός είναι ο ρόλος της μακραίωνης ιστορίας των Κούρδων και της πλούσιας πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Πολλοί, εξάλλου, επιστήμονες αποδίδουν αυτό το λαογραφικό πλούτο στο γεγονός ότι ο κουρδικός λαός, εξαιτίας των διαφόρων πιέσεων, στην πλειοψηφία του δε γνώριζε γραφή κι ανάγνωση, ούτε είχε και έχει τη δυνατότητα εθνικής εκπαιδευτικής και μορφωτικής πολιτικής. Δεν πρέπει, επίσης, να ξεχνάμε ότι οι Κούρδοι για χιλιάδες χρόνια γειτόνεψαν με μεγάλους αρχαίους πολιτισμούς. Γνώρισαν τους μύθους της Μεσοποταμίας, τα παραμύθια του Ιράν, την Ελληνική Μυθολογία, τις τουρκικές, αρμενικές, γεωργιανές και αραβικές παροιμίες, στοιχεία που ζύμωσαν με τις δικές τους εμπειρίες, αλλά και εμπλούτισαν με τους δικούς τους θησαυρούς.

Μεγάλο μέρος της κουρδικής λαογραφίας αποτελείται από μύθους και διηγήματα, ενώ ένα άλλο από έμμετρες και απλές αφηγήσεις διαφόρων ιστοριών. Οπως αναφέρει ο Κ. Μπουρκάι, "ο λαϊκός ποιητής Ντενγκμπέζ είχε δικό του τρόπο δημιουργίας και παρουσίασης του έργου του: Στην αρχή αποδίδει την ιστορία του σε στίχους, σαν να είναι μοιρολόι, άλλοτε την αποδίδει σαν άρια όπερας που τραγουδιέται με δυνατή φωνή, άλλοτε κάνει ένα τραγούδι. Μετά, σταματά κι αρχίζει να διηγείται την ιστορία του και έτσι ξεκουράζεται από την παράσταση. Οι μύθοι και τα αφηγήματα αυτά, ιδιαίτερα τις κρύες χειμωνιάτικες νύχτες, κρατούν ώρες ολόκληρες και μάλιστα συχνά δεν τελειώνουν το ίδιο βράδυ, αλλά συνεχίζονται τα επόμενα". Ανάμεσα στους εκτενέστατους κουρδικούς μύθους, συναντάμε το δημοφιλέστατο μύθο του "Μεμέ Αλάν",που, μέσα από την αφήγηση του έρωτα του "Κούρδου Βασιλιά" προς την κόρη ενός Μπέη, πηγάζουν πολύτιμες πληροφορίες για το χαρακτήρα, τα ήθη και τα έθιμα του κουρδικού λαού. Το έργο, αποσπάσματα του οποίου έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, το 1978 μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε και στην τουρκική γλώσσα, λίγο αργότερα όμως η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε. Τον 16ο αιώνα, ο διάσημος Κούρδος διανοούμενος και ποιητής Χάνι διασκεύασε το μύθο, καταθέτοντας το περίφημο έργο του "Μεμ ι Ζιν". Αυτό είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα περάσματος λαογραφικών έργων στη γραπτή κουρδική λογοτεχνία.

Στη λαογραφία του Κουρδιστάν υπάρχουν και πολλά τραγούδια, τα θέματα των οποίων αναφέρονται κυρίως στον έρωτα και τις παλικαριές των ηρώων.Λαϊκοί τραγουδιστές, άνδρες και γυναίκες, τραγουδούν τα μεγάλα ερωτικά και ηρωικά τραγούδια (Λαβίκ ή Λαβίς), σε γλέντια και πανηγύρια, ενώ απλοί άνθρωποι του λαού είναι οι δημιουργοί των Γκοβέντ ή Χαλάι,των μικρών τραγουδιών του έρωτα και της καθημερινής ζωής. Τα τελευταία είναι σε μορφή δίστιχων και σε ομοιοκαταληξία και μιλούν για πρόσωπα αγαπημένα, αλλά και για τα εργαλεία των αγροτών, τη μετανάστευση κ.ά. Αλλα θέματα που κυριαρχούν σε αυτά τα τραγούδια είναι οι πόλεμοι, οι μάχες, οι εξεγέρσεις, οι έρωτες, όλα τα σημαντικά γεγονότα της ζωή ενός λαού.Χαρακτηριστικός είναι ο μακρόσυρτος σκοπός τους, ενώ οι στίχοι, μικροί ή μεγάλοι, έχουν εσωτερική αρμονία. Ο λαϊκός τραγουδιστής έπρεπε να τραγουδά μελωδικά, αλλά να ξέρει καλά και το μύθο που περιγράφανε τα τραγούδια. Ανάμεσά τους υπήρχαν και αυτοί που μπορούσαν να μετατρέψουν μια ιστορία σε λαϊκό τραγούδι, όπως ο σύγχρονος ποιητής - λαϊκός τραγουδιστής Κερέμ,οι ιστορίες του οποίου κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα. Από τους τελευταίους επαγγελματίες λαϊκούς τραγουδιστές και από τους πιο αγαπητούς στο λαό ήταν ο Μουσταφά Αρίφ Τζιζιρί (1912 - 1979).

Σήμερα το λαϊκό τραγούδι έχει αλλάξει μορφή. Οι τραγουδιστές ερμηνεύουν κομμάτια διαφόρων συνθετών, αλλά και δικά τους, που αναφέρονται στην αντίσταση του λαού κατά της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης και της βίας. Γι' αυτό το λόγο, αυτή η μουσική δημιουργία αποτελεί σημαντικό κομμάτι του κουρδικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος.Καταξιωμένοι ερμηνευτές αυτού του είδους είναι οι Σεβάν Περουέρ, Σαϊντ Γκαμπαρί, Ρεζαρί,ο πολύ αγαπητός Αρμένης τραγουδιστής Αράμ και ο Μεχαμέτ Σεχό.

Η κουρδική λαϊκή παράδοση έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και διάδοση της κουρδικής γλώσσας μέχρι σήμερα. Αρχαία γλώσσα, που διαμορφώθηκε μέσα σε χιλιάδες χρόνια, η κουρδική διαθέτει πολλές διαλέκτους. Παρά τις δύσκολες συνθήκες και τα τεράστια εμπόδια που συναντούν, η κουρδική γλώσσα και λογοτεχνία ανθίζουν στα διάφορα σημεία του Κουρδιστάν, αλλά και στο εξωτερικό. Βέβαια, ο κατακερματισμός των εδαφών του Κουρδιστάν και η καταστολή της πολιτιστικής ανάπτυξης είχαν ως αποτέλεσμα την απομόνωση των κουρδικών διαλέκτων και τη δημιουργία διαφορετικών αλφαβήτων. Στο νότιο Κουρδιστάν (Ιράν) χρησιμοποιείται το αραβικό αλφάβητο, στο βόρειο Κουρδιστάν και στις κουρδικές περιοχές της Συρίας το λατινικό αλφάβητο, ενώ οι Κούρδοι της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, οι "πρωτοπόροι του κουρδικού πολιτισμού", σύμφωνα με τον Κ. Μπουρκάι, καθώς η πολιτική της ΕΣΣΔ τους έδωσε τη δυνατότητα "να δημιουργήσουν πολλά και αξιόλογα έργα στον τομέα της επιστήμης και του πολιτισμού", χρησιμοποιούν το Κυριλλικό. Αυτή η κατάσταση εμποδίζει την εξέλιξη του κουρδικού πολιτισμού, καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπάρξει ενιαίο αλφάβητο, αν δεν έχει δημιουργηθεί ενιαίο κουρδικό κράτος.

Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ