Η ειρήνη είναι ένα πολύ δύσκολο μάθημα. Κι όταν αυτό το μάθημα προσπαθεί να γίνει πράξη γίνεται ακόμα πιο δύσκολο. Γιατί άλλο να μιλάς για την ειρήνη κι άλλο να τη μετατρέπεις σε καθημερινή ζωή, όπου πρέπει να ισχύσουν συγκεκριμένοι κανόνες συμπεριφοράς, συγκεκριμένες ευαισθησίες και, προπαντός, συγκεκριμένες και καθαρές απόψεις όσον αφορά τη σχέση με τους άλλους. Αυτό, εξάλλου, είναι το στοιχείο εκείνο που διακρίνει την ειρήνη από τον πόλεμο, όπου δεν ισχύουν τα συγκεκριμένα και τα σαφή, αλλά κυριαρχούν τα μη συγκεκριμένα και τα ασαφή, τα αυθαίρετα και τα ακατανόητα, τα εγκληματικά και τα καταστροφικά. Γι' αυτό το λόγο, πιστεύω, πως είναι σκόπιμο λάθος να περιγράφουμε αυτά τα δύο βασικά μαθήματα της ανθρώπινης ζωής με όρους που δεν αντιστοιχούν στις δύο αυτές πραγματικότητες, όπως τις συνιστούν η ειρήνη και ο πόλεμος.

Δε θα ήταν υπερβολή, λοιπόν, αν θα έλεγα ότι στις μέρες μας, σ' αυτές τις προεκλογικές μέρες, παρακολουθούμε την ανάπτυξη μιας τέτοιας σκοπιμότητας. Και αυτό γιατί ο πόλεμος και η ειρήνη βρίσκονται ως όροι ζωής καθημερινά στο τραπέζι μας. Συζητούμε γι' αυτά, προσπαθούμε να τα αναλύσουμε, παρεμβαίνουν από πάνω και βαθυστόχαστοι αναλυτές, ειδικοί του πολέμου και της ειρήνης και γι' αυτό φοβούμαι πως μέσα σε αυτές τις βιαστικές και πρόχειρες συζητήσεις χάνεται ολόκληρη η ουσία των σχετικών προβλημάτων. Θέλω να πω πως το μεγάλο κοινό άρχισε να χάνει την επαφή του με το πραγματικό περιεχόμενο του πολέμου και μάλιστα του πολέμου ως στοιχείου ιστορικού, που προκύπτει από συγκεκριμένες αιτίες και εξυπηρετεί συγκεκριμένες προοπτικές. Πιστεύει ότι ο πόλεμος είναι ένα φαινόμενο δύσκολο και εφιαλτικό, βέβαια, αλλά σχεδόν νομοτελειακό. Ετσι, ακούς πολύ συχνά οι περιγραφές του πολέμου να παίρνουν αποκλειστικά τη μορφή της εικόνας και σ' αυτήν την περίπτωση να γίνονται αντικείμενο της τηλεόρασης και όχι πάντα με τη μορφή της επικαιρότητας, αλλά και της οπτικής "υπόκρουσης". Ενώ, δηλαδή, στην τηλεοπτική οθόνη ακούγεται η αναφορά στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, προβάλλεται ταυτόχρονα η εικόνα ενός βομβαρδισμού που δε σχετίζεται με το ρεπορτάζ. Αυτός μας δείχνει πως οι εφιαλτικές εικόνες του πολέμου άρχισαν να παίρνουν το χαρακτήρα αισθητικής, που πρέπει με την έντασή της να υπογραμμίζει το λόγο. Με αυτό τον τρόπο, μπορεί η ενημέρωση ως ένα ουδέτερο πολεμικό ανακοινωθέν να λειτουργεί στον ακροατή ή στο θεατή, να του κάνει εντύπωση, δηλαδή, πολλές φορές, να τον αγανακτεί, να τον κάνει να φοβάται. Στο τέλος να μένει εκεί, όμως. Να μην αναζητά, έστω και μια στοιχειώδη ερμηνεία της εικόνας και του συνοπτικού ρεπορτάζ. Συμπερασματικά, για να τελειώνουμε με το θέμα του πολέμου, φοβούμαι πως είναι πολύ δύσκολο, όσο η ενημέρωση περιορίζεται στην περιγραφή και δεν υπογραμμίζεται από σχολιασμούς, να συνειδητοποιεί ο ακροατής ή ο θεατής την πραγματικότητα. Στο κάτω - κάτω, το μαθαίνουμε και μάλιστα πολύ γρήγορα ότι γκρεμίστηκε και μια άλλη γέφυρα του Δούναβη, πως ανασύρθηκαν τα πτώματα και άλλων παιδιών κάτω από ένα γκρεμισμένο σπίτι, αυτό όμως δε μου φτάνει, θέλω να μάθω ποιοι είναι αυτοί που έδωσαν εντολή να γκρεμιστεί το γεφύρι και να σκοτωθούν τα παιδιά.

Και για την ειρήνη; Τι λέει ο κόσμος; Πώς την αντιλαμβάνεται; Με αυτό το γραπτό μήνυμα που το ΝΑΤΟ και η Ευρώπη ζήτησαν την υπογραφή των Σέρβων σταματάει πραγματικά ο πόλεμος; Αυτή η ειρήνη που έγινε αποδεκτή με το περίστροφο στηριγμένο στον κρόταφο των Σέρβων, πώς είναι δυνατό να πάρει τη μορφή της ζωής; Με τους χιλιάδες Αμερικανούς φαντάρους, κάτω από τα βλοσυρά μάτια της ΝΑΤΟικής εποπτείας, δίπλα στην εξοργιστική ουδετερότητα των "ειρηνόφιλων" Ευρωπαίων αρχόντων, πώς να ξανανθίσουν οι βομβαρδισμένες αυλές της Γιουγκοσλαβίας; Είναι δυνατό η σπασμένη ραχοκοκαλιά αυτής της πληγωμένης χώρας να ξαναστηθεί όρθια; Και αν δεν είναι δυνατό πώς θα τα καταφέρει να σηκωθεί στα νύχια της και βάζοντας το χέρι αντήλιο να δει το νέο λυκαυγές; Εγώ νομίζω πως δεν είναι δυνατό. Οχι για λόγους πρακτικούς, στο κάτω - κάτω, όταν σταματήσουν οι βομβαρδισμοί, όλα θα φαίνονται ειρηνικά. Μου φαίνεται αδύνατο για λόγους ουσίας. Γιατί δεν μπορώ να πιστέψω πως ένας που δολοφονεί, που αφανίζει, που καταστρέφει, μπορεί να σκέφτεται την ειρήνη αυτών που δολοφόνησε, που αφάνισε, που κατάστρεψε. Θα επιμείνω, λοιπόν, στηριγμένος σε αυτό που είπα στην αρχή, πως η ειρήνη είναι ένα δύσκολο μάθημα και πως ούτε το ΝΑΤΟ, ούτε η Ευρώπη φαίνεται να έχουν "διδακτική" επάρκεια, ώστε να ξεπεράσουν τις δυσκολίες αυτές.

Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να είναι αυτή η ειρήνη; Λέτε να είναι ένα άγαρμπο και κακογραμμένο σενάριο, που ποτέ δε θα το δούμε ολοκληρωμένο έργο πάνω στη ματοβαμμένη σκηνή των Βαλκανίων; Η μήπως είναι ένας κακογραμμένος και αυτός, πλην όμως καθησυχαστικός, πρόλογος για τα κεφάλαια που θα ακολουθήσουν; Εγώ φοβούμαι πως συμβαίνει το δεύτερο και φοβούμαι ακόμα πιο πολύ, όταν σκεφτώ πως δεν αποκλείεται ένα από αυτά τα κεφάλαια να έχει τον τίτλο Ελλάδα.