Ο Φάουστ στέκει μπροστά στον καθρέφτη και εκστασιασμένος ατενίζει μια θαυμαστή γυναικεία οπτασία. Ομως, ο Μεφιστοφελής τον χλευάζει, γιατί ξέρει ότι αυτό είναι ένα πλάσμα του νου του.

Θα είμαστε μονόπλευροι, αν δώσουμε στην Τέχνη την εξήγηση ότι είναι μόνο το αποτέλεσμα μιας φανταστικής ενατένισης του εσωτερικού κόσμου, διαχωρισμένου από κάθε αντικειμενική πραγματικότητα.

Η πρωταρχικότητα του υλικού κόσμου, που ανώτερη λειτουργία του είναι ο σκεπτόμενος εγκέφαλος, φανερώνει την αδιάρρηκτη σχέση του εσωτερικού - εξωτερικού κόσμου και θέτει μια καινούρια οπτική, που δεν είναι ξεκομμένη από την ιστορική και οικονομική εξέλιξη, από το επίμονο και επίπονο κοινωνικό γίγνεσθαι. Οπτική, που αντιλαμβάνεται την πολυπλοκότητα και πολλαπλότητα. Εξηγεί την εξέλιξη σαν διαρκή σπειροειδή ανέλιξη από το κατώτερο στο ανώτερο και αποκλείει, κατ' αρχήν, την άποψη ότι η τέχνη είναι μια, λίγο - πολύ, τυχαία διαδικασία, που οφείλεται στην εσωτερικότητα του ατόμου.

Είναι φανερό ότι κάθε φαινόμενο που ξεκόβεται από την ιστορική ή τη φυσική του διαδικασία εξέλιξης, μοιάζει τυχαίο. Ορίζοντας τυχαία την καλλιτεχνική ανάγκη για δημιουργία, αφαιρείται η βασική λειτουργία της τέχνης, σαν δραστηριότητα κοινωνική, ανοίγει ο δρόμος για την αποκόλλησή της από τη δράση των μαζών, αντιτίθεται σ' αυτές, και μεταβάλλεται σε "μεταφυσική" δραστηριότητα, που εξελίσσεται για τον εαυτό της. Ετσι, η αντίθεση εκμεταλλευτών - εκμεταλλευομένων γίνεται αντίθεση διανοητικής - χειρωνακτικής εργασίας, εγκλωβίζει μάζες στα γκέτο της μαζικής κουλτούρας, στερεί από τους εργαζόμενους τη δυνατότητα, μέσα από την κουλτούρα, μιας άλλης ποιοτικά επικοινωνίας, με τον εαυτό τους και τους γύρω τους.

Η αποξένωση από το προϊόν της εργασίας δημιουργεί ανθρώπους αλλοτριωμένους. Στο βαθμό που ο εργαζόμενος αποξενώνεται από την εργασία του, αποξενώνεται και από τη ζωή του, τον ελεύθερο χρόνο του, σαν "προϊόν" της εργασίας του. Η τέχνη σαν ανάγκη κατανόησης του κόσμου και προϊόν και αυτή της εργασίας, αντανακλά αυτή τη διαδικασία και την εξωτερικεύει. Εδώ έχουμε μια βασική αντίθεση. Η βαθιά παρακμή του καπιταλισμού μοιάζει να μη συνοδεύεται από αντίστοιχη παρακμή στην τέχνη. Στο πεδίο της κουλτούρας, οι εκμεταλλευτές ρίχνουν ιδιαίτερο βάρος, γιατί ξέρουν πολύ καλά ότι η τέχνη είναι αδιάσπαστη από την ανθρώπινη φύση. Δε συστηματοποιείται, διαρκώς επαναστατεί, συχνά σαν προανάκρουσμα, στο ιδεολογικό επίπεδο, κοσμογονικών αλλαγών στις σχέσεις ιδιοκτησίας.

Η καλλιτεχνική δημιουργία γεννιέται σαν ανατροπή. Είναι ρήξη με οικογενειακές, ηθικές, οικονομικές σχέσεις συστημάτων που δεσμεύουν την ανθρώπινη υποκειμενικότητα, κυρίως με την ιδιοποίηση των προϊόντων της εργασίας. Δεν μπορεί να είναι αλλιώς και αυτό το ξέρουν οι εκμεταλλευτές. Παλιότερα, πνίγανε την κουλτούρα με τη βία και το αίμα. Τώρα, την πνίγουν στη βρώμα. Η ανατροπή είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του κόσμου. Η ποσοτική εξέλιξη και το ποιοτικό άλμα. Η άρνηση. Σε μια γεμάτη αναγκαιότητες εξελικτική πορεία της κοινωνίας, το καινούριο εμφανίζεται σαν κακό. Κάθετι που υπάρχει αξίζει να καταστραφεί. Η τέχνη είναι βασικά το προϊόν αυτής της διαρκούς ανατροπής, μια διανοητική ενέργεια ανατροπής, που πρέπει να συναντηθεί με τις υλικές δυνάμεις ανατροπής. Οπως, τότε, στην ανατολή της ανθρώπινης κοινωνίας, που η τέχνη ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης εργασίας, έτσι και σήμερα, στη δύση της ανθρώπινης προϊστορίας, η τέχνη θέλει να χειραφετηθεί. Αλλά αυτό προϋποθέτει τη χειραφέτηση του ανθρώπου.

Η κριτική της αστικής κουλτούρας είναι κριτική στις υπάρχουσες ιδέες και μ' αυτήν την έννοια ολοκληρωτική. Η κριτική της πολιτικής οικονομίας είναι κάλεσμα για δράση. Η οικονομική σκέψη είναι ο θάνατος κάθε μεταφυσικής. Η τέχνη στη δράση είναι το σπέρμα του καινούριου στα κεφάλια των ανθρώπων. Οι καλλιτέχνες δε βγαίνουν από τη γη σαν τα μανιτάρια, είναι καρποί της εποχής τους, του λαού τους, που οι πιο λεπτές, πολύτιμες και λιγότερο ορατές ενέργειές τους εκφράζονται στα έργα τέχνης. Στον εγκέφαλο των καλλιτεχνών, κατασκευάζει καλλιτεχνικά έργα το ίδιο πνεύμα που κατασκευάζει κτίρια με τα χέρια των εργατών.

Η ποίηση, λέει ο Β. Μαγιακόφσκι,είναι ταυτόσημη με την παραγωγή ραδίου. Χιλιάδες τόνους μετάλλευμα ανασύρεις για μια μόνο λέξη.

Παύλος ΡΟΥΦΑΣ