Οι προσδοκίες πολλές από τη σύναξη των ηγετών σχεδόν όλης της Νότιας Αμερικής στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας το προηγούμενο Σαββατοκύριακο και το ερώτημα ένα: Θα συνεχίσει η Κοινή Αγορά του Νότου (MERCOSUR) την ίδια πορεία της αγοράς και του ελεύθερου εμπορίου ή θα μεταμορφωθεί σε μιαν ουσιαστικά πολιτική «αντιιμπεριαλιστική συμμαχία», όπως δηλώνει ότι θα επιθυμούσε να μεταμορφωθεί το MERCOSUR ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγο Τσάβες; Βήμα, που θεωρεί ότι ουσιαστικά «υποδείχτηκε» από τις πρόσφατες εκλογικές νίκες του ίδιου στη Βενεζουέλα, του Ντανιέλ Ορτέγκα στη Νικαράγουα και του Ραφαέλ Κορέα στο Εκουαδόρ.

Ερώτημα, που δεν απαντήθηκε με το πέρας της 31ης Συνόδου, όπου κύρια θέματα της ατζέντας ήταν η είσοδος της Βολιβίας και η «περιφερειακή ολοκλήρωση». Αντιθέτως, ακόμη περισσότερα ερωτήματα προέκυψαν τόσο από τις διαστάσεις που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της Συνόδου, όσο και στο κείμενο της τελικής διακήρυξης. Βέβαια, ο Πρόεδρος της Βραζιλίας, Λουίς Ινάσιου «Λούλα» ντα Σίλβα και οικοδεσπότης της 31ης Συνόδου, τη χαρακτήρισε «επιτυχή» με βασικό και, μάλλον, μόνο κριτήριο τη συμμετοχή σε αυτή των 11 ηγετών από τις συνολικά 12 χώρες της Νότιας Αμερικής. Να σημειώσουμε ότι στη συγκεκριμένη Σύνοδο, εκτός από τους Προέδρους της Βραζιλίας (που ήταν και οικοδεσπότης της Συνόδου), της Αργεντινής, της Ουρουγουάης, της Παραγουάης και της Βενεζουέλας, Λουίς Ινάσιο «Λούλα» ντα Σίλβα, Νέστορ Κίρσνερ, Ταμπαρέ Βάσκες, Νικανόρ Ντουάρτε Φρούτος και Ούγο Τσάβες, αντίστοιχα, συμμετείχαν και η Πρόεδρος της Χιλής, Μισέλ Μπατσελέτ, ο Πρόεδρος της Βολιβίας, Εβο Μοράλες, ο Πρόεδρος της Κολομβίας, Αλβαρο Ουρίμπε, ο πρωθυπουργός της Γουιάνας, Σάμουελ Αρτσιμπαλντ Αντονι Χιντς, ο Πρόεδρος του Σουρινάμ, Ρόναλντ Βενετιάν, και ο πρόεδρος του Εκουαδόρ, Ραφαέλ Κορέα, ως παρατηρητές.

Επισήμως, οι πέντε χώρες - μέλη του MERCOSUR, η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Παραγουάη, η Ουρουγουάη και η Βενεζουέλα, που υπέγραψαν, κεκλεισμένων των θυρών, συμφώνησαν ότι το 2006 το MERCOSUR κατόρθωσε να σπάσει όλα «τα ιστορικά ρεκόρ σε επίπεδο εμπορικών συναλλαγών», ενώ επίσης τονίζεται ότι θα συνεχίσουν να προωθούν τη «διαδικασία περιφερειακής ολοκλήρωσης, δεσμευόμενοι για την κοινωνική διάστασή της»... και προβάλλοντας υπέρ του δέοντος την πρόθεσή τους για ενότητα και περιφερειακή ολοκλήρωση «κοινωνικά, πολιτιστικά, οικονομικά και πολιτικά».

Οσο για την πραγματικότητα, ειδικής μνείας αξίζει η εμφατική αναφορά του οικοδεσπότη Βραζιλιάνου Προέδρου στο γεγονός της εισόδου της Βενεζουέλας - είναι πλήρες μέλος από τις 7 Ιούλη του 2006 - που «ισχυροποίησε το MERCOSUR εξαιτίας της οικονομικής της ισχύος και της επιρροής σε όλη την περιοχή».

Και η δήλωση αυτή αποκαλύπτει την εναγώνια προσπάθειά της να συγκαλύψει τις διαστάσεις και τις αντιθέσεις, που, ουσιαστικά, ταρακούνησαν τη Σύνοδο του MERCOSUR.

Διαστάσεις και αντιθέσεις αναδύθηκαν κυρίως κατά τη διάρκεια των συνομιλιών για την είσοδο της Βολιβίας στο MERCOSUR. Από τη μία πλευρά, ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας, Ούγο Τσάβες, προκάλεσε ευθέως το Μπλοκ να εγκαταλείψει την πολιτική της αγοράς και προχωρώντας ακόμη περισσότερο δήλωσε σαφέστατα ότι η πρόθεσή του είναι να «αποκαθάρει την αγορά του Νότου από την πολιτική του νεοφιλελευθερισμού». Αντιπρότεινε, δε, τη λογική «αλληλεγγύης και της συνεργασίας» που διέπει την Μπολιβαριανή Εναλλακτική Λύση για την Αμερική - ALBA και στην οποία ήδη συμμετέχουν η Βενεζουέλα, η Κούβα, η Βολιβία, η Νικαράγουα και ενδεχομένως τώρα και το Εκουαδόρ, καθώς η πρόταση του Προέδρου Τσάβες έτυχε θετικής αντιμετώπισης εκ μέρους του Προέδρου της χώρας, Ραφαέλ Κορέα.

«Η Βολιβία θα σταματήσει την παροχή φυσικού αερίου προς τη Βραζιλία, εάν δεν υπάρξουν δίκαιες τιμές», τόνισε από την πλευρά του ο Εβο Μοράλες, προσθέτοντας, εντούτοις, ότι «είμαστε σίγουροι και ελπίζουμε πως η κυβέρνηση της Βραζιλίας και ο Πρόεδρος Λούλα θα θέσουν ως προτεραιότητα στις σχέσεις μας τη φιλία και την αλληλεγγύη» και ότι «αλληλεγγύη δε σημαίνει υποταγή ή καταλήστευση των φυσικών μας πόρων».

Εκανε, δε, έκκληση για «ριζικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές» όσον αφορά στην πολιτική και τις δομές του MERCOSUR.

Η έκκληση Μοράλες και, ουσιαστικά, η απαίτηση Τσάβες, αποτελούν τη θεμελιώδη διάσταση μεταξύ των δύο τάσεων που δείχνουν να διαμορφώνονται και σε πολιτικό επίπεδο στη Λατινική Αμερική και, φυσικά, αντανακλώνται και στο MERCOSUR, που από τη μέρα της ίδρυσής της, το 1991, στην Ασουνσιόν ως «τελωνειακή ένωση» μέχρι σήμερα, περισσότερο προσομοιάζει με τη Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου της Αμερικής (ALCA/ FTAA), παρά ως εναλλακτικός τρόπος συναλλαγής και συνεργασίας, όπως διατείνονται οι συμμετέχοντες.

Εξάλλου, το MERCOSUR ακόμη διέπεται από τους κανόνες που είχαν τεθεί από τη Συνθήκη της Ασουνσιόν, όπως την ολοκλήρωση των χωρών - μελών της διά μέσου της ελεύθερης διακίνησης αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίου, της διασφάλισης της προστασίας των επενδύσεων από τις χώρες - μέλη, της δημιουργίας κανόνων εμπορίου βάσει «των κανόνων της προέλευσης», της δημιουργίας κοινών δασμών και της εναρμόνισης των εμπορικών και οικονομικών πολιτικών που ακολουθούσαν οι χώρες - μέλη.

Ο Βραζιλιάνος συγγραφέας και οικονομολόγος Εμιρ Σάντερ επιτέθηκε στη σημερινή «Ενωση», χαρακτηρίζοντάς την ως «όχημα να μετακινηθεί η Λατινική Αμερική πιο κοντά στο νεοφιλελευθερισμό», κατηγορώντας την ότι επιταχύνει «την οπισθοδρόμηση της ηπείρου σε μία πρωτογενή βάση εξαγωγών», ενώ ο καθηγητής Νίκολα Φίλιπς υποστηρίζει επίσης ότι δημιουργήθηκε για να διευκολύνει και να φιλελευθεροποιήσει περαιτέρω την οικονομία και να προωθήσει διαδικασίες απορύθμισης, δημιουργώντας για το σκοπό αυτό μηχανισμούς σε περιφερειακό επίπεδο.

Συνεπώς, ένα μεγεθυμένο, αλλά ουσιαστικά απαράλλακτο MERCOSUR, πιθανότατα θα αυξήσει το εμπόριο και το ΑΕΠ των χωρών - μελών της, αλλά, ταυτόχρονα, πρέπει να αναμένεται ότι θα συμβάλει στη διατήρηση της εξαιρετικά άνισης διανομής πλούτου στη Λατινική Αμερική και τη διατήρηση του εξαρτημένου ρόλου της περιφέρειας οικονομικά, ως μιας περιοχής που εξάγονται πρωτογενή προϊόντα. Το στάτους κβο του MERCOSUR, ουσιαστικά, θα καθυποτάξει την ALBA μέσα σε ένα πλαίσιο απελευθέρωσης των αγορών, παρά τη βαθιά και εκτεταμένη δυσαρέσκεια των λαών της Λατινικής Αμερικής για την πολιτική της αγοράς.

Στο πλαίσιο της διαμορφούμενης διαπάλης, η Βραζιλία όσο και η Αργεντινή αντιστέκονται σθεναρά, με Βραζιλιάνους αξιωματούχους να δηλώνουν με τη μορφή διαρροών προς ...έγκυρα(;) μέσα, όπως τους «Νιου Γιορκ Τάιμς», ότι «ήταν λάθος που η Βενεζουέλα έγινε μέλος», ξεχνώντας να αναφέρουν ότι η είσοδός της και μάλιστα με τάχιστες και συνοπτικές διαδικασίες ήταν αναγκαίο «κακό», τόσο για την Αργεντινή, όσο και για τη Βραζιλία για να ισχυροποιήσουν το προφίλ τους, ώστε σταδιακά να ανακτήσουν το «κύρος» τους σε διεθνές επίπεδο και να μπορούν να διαπραγματεύονται από θέσεις ισχύος ως «περιφερειακές δυνάμεις». Κύρος, που λαβώθηκε από τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις, που, ειδικά για την περίπτωση της Αργεντινής, οδήγησαν και σε εξέγερση. Και, φυσικά, ουδείς μπορεί να ξεχάσει ότι η Αργεντινή μπόρεσε να αποπληρώσει το εξωτερικό της χρέος με μοναδικό αρωγό τη Βενεζουέλα.

Οσο για τη Βραζιλία, υπάρχει ένας ακόμη λόγος: Από μερίδα Βραζιλιάνων πολιτικών που εκφράζουν τμήματα της αστικής τάξης, η Βενεζουέλα θεωρείται «αντίπαλος», ειδικά όσον αφορά στις επιδιώξεις της Βραζιλίας να γίνει «υπερδύναμη» του Νότου, εννοείται πάντα στο πλαίσιο του υφιστάμενου πολιτικοοικονομικού συστήματος.

Τι θα γίνει; Δεν είναι λίγοι αυτοί που εκτιμούν ότι το MERCOSUR, ως έχει, «μετράει» μέρες. Και προβάλλουν το γεγονός ότι η Ουρουγουάη αναμένεται να υπογράψει - όπως ανακοινώνεται - με τις ΗΠΑ, εντός των ημερών, «Συμφωνία Πλαίσιο για το Εμπόριο και τις Επενδύσεις» - TIFA, που αποτελεί πρόγευση μιας συμφωνίας «ελεύθερου εμπορίου με τις ΗΠΑ»... κίνηση που θα την οδηγήσει αναγκαστικά εκτός της MERCOSUR.