Το φινλανδικό όνειρο ξεθωριάζει | ΠΑΙΔΕΙΑ

ΠΑΙΔΕΙΑ

Το φινλανδικό όνειρο ξεθωριάζει

Εδώ και τρία περίπου χρόνια το φινλανδικό όνειρο για την εκπαίδευση προβάλλεται φαντασμαγορικά από το διαδίκτυο, τον αστικό Τύπο και διαφημίζεται μεθοδικά από ημερίδες του ΣΕΒ, το ΥΠΕΠΘ, το ΕΣΥΠ και τους δικομματικούς αρχηγούς (Γ. Παπανδρέου - «Ιδανικό το σκανδιναβικό μοντέλο...», Κ. Καραμανλής - «Συνηθίζουν να το λένε σκανδιναβικό, στην ουσία όμως εννοούμε το φινλανδικό»). Ακόμα και «Γράμμα από τη Φινλανδία», με αποστολέα τον μικρό Φινλανδό Μάρκους και αποδέκτη τον Ελληνα συμμαθητή του Σωκράτη, διανεμήθηκε στα ελληνικά σχολεία και στους πολίτες από την εφημερίδα ΜΕΤΡΟ. Το κείμενο αυτό παρουσιάζει το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα σαν παράδεισο με ονειρικούς τίτλους «επιλέγουμε μαθήματα», «είμαστε όλοι ίσοι», «αγαπάμε ό,τι κάνουμε», μέχρι και με τον Επίκουρο συζητάει ο μικρός Φινλανδός Μάρκους. Πρόσφατα, δημοσίευμα στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ διαφημίζει τη Φινλανδία ως την πρώτη χώρα στην Ευρώπη που επέτρεψε την ψήφο των γυναικών, και τα σχολεία της επειδή προσφέρουν δωρεάν γεύματα (παράδοση από το 19ο αιώνα). Σχολεία στα οποία «δάσκαλοι και μαθητές αποφασίζουν πού θα ξοδέψουν τα χρήματα της σχολικής μονάδας, επεξεργάζονται τα προγράμματα και επιλέγουν τα βιβλία τους»!

Στη Φινλανδία τα σχολεία είναι αποκεντρωμένα και διαφορετικών ταχυτήτων από το 1988, με τη σχεδόν απόλυτη υπαγωγή τους στις τοπικές αυτοδιοικητικές αρχές. Εκτός από έναν ενιαίο κορμό μαθημάτων στην υποχρεωτική εκπαίδευση, ο οποίος ολοένα μειώνεται, ισχύουν τα τοπικά προγράμματα διαφοροποίησης, που καταρτίζονται από τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Εκεί στοχεύουν και οι δικές μας «ευέλικτες» ή «ανοιχτές» ζώνες προγραμμάτων που υλοποιούνται ή προτείνονται για την υποχρεωτική εκπαίδευση (βλ. προτάσεις ΕΣΥΠ και Παιδαγωγικού Ινστιτούτου).

Στη χώρα των χιλίων λιμνών η χρηματοδότηση των σχολείων γίνεται κατά 50% από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, με ανταποδοτικά τέλη και εισφορές των τοπικών επιχειρήσεων (providers of education) και κατά το υπόλοιπο 50% από το κράτος. Οπως είναι γνωστό, δεν έχουν όλοι οι δήμοι τον ίδιο προϋπολογισμό ούτε και οι δημότες γονείς την ίδια οικονομική δυνατότητα. Το αποκεντρωμένο φινλανδικό μοντέλο οδηγεί με μαθηματική βεβαιότητα σε διαφοροποίηση, σε απολυτήρια πολλών ταχυτήτων, αφού τα σχολεία «των καλών περιοχών» έχουν αναβαθμισμένα προγράμματα και καλύτερη υποδομή από αυτά των υποβαθμισμένων και σε κάθε λογής ανισότητες. Ακόμη και οι ώρες διδασκαλίας διαφέρουν στις σχολικές μονάδες της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και κυμαίνονται από 19 ώρες την εβδομάδα στα φτωχά σχολεία μέχρι 30 στα ενισχυμένα οικονομικά (ιδιωτικοποίηση - ταξική κατηγοριοποίηση).

Το μεγαλύτερο μέρος των εκπαιδευτικών προσλαμβάνεται από τις τοπικές αυτοδιοικητικές αρχές και απασχολείται κυρίως στα τοπικά προγράμματα που αναπτύσσονται σε επίπεδο σχολείου (school - based curricula). Οι ώρες απασχόλησης και οι αμοιβές τους καθορίζονται από τους δήμους και το εργασιακό τους μέλλον εξαρτάται από τις συνεχείς διαδικασίες αξιολόγησης των ίδιων, των μαθητών και των σχολείων τους. Ο εκπαιδευτικός συνδικαλισμός έχει κατακερματιστεί ολότελα, σε σωματεία ανά δήμο και περιφέρεια, χωρίς συντονισμό και κοινή δράση.

Μετά τα 8 χρόνια βασικής εκπαίδευσης συν 1 υποχρεωτικής προσχολικής (βλ. εξαγγελίες Μαριέτας Γιαννάκου), μόνον το 50% των Φινλανδών μαθητών συνεχίζει σπουδές στα λύκεια, ενώ από το υπόλοιπο 50% ένα μέρος στρέφεται στην πρόωρη και άρα υποβαθμισμένη τεχνική - επαγγελματική εκπαίδευση μέσα από τα δευτεροβάθμια επαγγελματικά σχολεία ή παρακολουθεί ένα 10ο προπαρασκευαστικό έτος για την έξοδό του στη μαζική και ευέλικτη κατάρτιση, που παρέχεται από διάφορους φορείς.

Χαρακτηριστικό λειτουργικό στοιχείο του μοντέλου είναι οι συχνές εξετάσεις και η διαρκής αξιολόγηση (εσωτερική - εξωτερική), με στόχο όχι την άρση των ανισοτήτων και την αναβάθμιση των σχολείων, αλλά την άνιση κατανομή σ' αυτά της κρατικής επιχορήγησης που ολοένα μειώνεται. Ειδικότερα, εξετάσεις προβλέπονται μετά τη βασική εκπαίδευση, για την είσοδο στη δευτεροβάθμια, σε 4 μαθήματα με μορφή τεστ (βλ. πρόταση του ΕΣΥΠ για περιφερειακές απολυτήριες εξετάσεις στην Γ' Γυμνασίου) και για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διεξάγονται πανφινλανδικές εξετάσεις επιλογής ενός «κλειστού» αριθμού εισακτέων, ενώ ένα ασήμαντο ποσοστό αριστούχων αποφοίτων των επαγγελματικών σχολών γίνεται δεκτό στα ιδιωτικά ΤΕΙ χωρίς εξετάσεις, με κριτήριο το βαθμό απολυτηρίου. Τα λίγα πανεπιστήμια της χώρας είναι κρατικά, ενώ τα πολλά τεχνολογικά ιδρύματα (τύπου ΤΕΙ) ανήκουν σε ιδιώτες και οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Το φινλανδικό μοντέλο στην εκπαίδευση συνοψίζεται σε χαμηλές κρατικές δαπάνες, υπερβολική έμφαση στην εφήμερη «κατάρτιση», ταξική διχοτόμηση της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε γενική και επαγγελματική (διπλό δίκτυο), διαφοροποίηση του περιεχομένου της εκπαίδευσης και ταξική κατηγοριοποίηση των σχολείων. Το αποτέλεσμα είναι άλλοι μαθητές να ψαρεύουν στον πάγο με έλκηθρο που τους «δώρισε» ο δήμος για να μάθουν Φυσική Ιστορία και άλλοι να επισκέπτονται το μουσείο Ιστορίας ή να εμβαθύνουν στη γλώσσα και τη λογοτεχνία, ενώ στη συνέχεια, τουλάχιστον οι μισοί (από ό,τι δείχνουν οι στατιστικές) να στρέφονται στην πρόωρη κατάρτιση και τα επαγγελματικά σχολεία.

Τελικά, το αποκεντρωμένο φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα αποτυπώνει τη μετάβαση των κοινωνιών των σκανδιναβικών χωρών σε οικονομική κρίση, υψηλή ανεργία και αύξηση της φτώχειας, προϊόν της φύσης του καπιταλιστικού συστήματος, ανεξάρτητα από τρόπους διαχείρισης και τα όποια «κοινωνικά» δήθεν κράτη. Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό ανεργίας στη Φινλανδία, με βάση στοιχεία του 2004, υπερβαίνει το 9,1% και σημειώνει «στατική μείωση», που οφείλεται στις ελαστικές εργασιακές σχέσεις και τη μερική απασχόληση (η part-time εργασία δε συνυπολογίζεται στους δείκτες ανεργίας), ενώ το ποσοστό των επίσημα φτωχών σημειώνει αύξηση.

Σύνδεση του σχολείου με την αγορά εργασίας στο όνομα της αποκέντρωσης σημαίνει χειρότερους όρους εκπαίδευσης, εργασίας και ζωής. Γι' αυτό, το ζητούμενο είναι να απαντηθούν τα ερωτήματα: με ποια μόρφωση, τι είδους καταμερισμό, σε ποια αγορά εργασίας, και σε ποιο κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικό σύστημα εντέλει συντελείται αυτή η σύνδεση σχολείου - εργασίας;

Το φινλανδικό όνειρο προβάλλεται για να διαφημίσει και να επιταχύνει τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις στην εκπαίδευση. Ομως, σιγά σιγά ξεθωριάζει, γιατί στη ζεστή Μεσόγειο λιώνουν οι πάγοι του σκανδιναβικού Βορρά και στο δυνατό της φως δε φτάνει το πολικό σέλας με τις ατέλειωτες λευκές του νύχτες.

* * *

Υ.Γ: Τα στοιχεία του άρθρου προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο πληροφόρησης «Ευρυδίκη», από το βιβλίο «για το Φινλανδικό Εκπαιδευτικό Σύστημα», έκδοση των Φινλανδικών εκπαιδευτικών Συνδικάτων 2005 και την ενημέρωση της εκπροσώπου των Φινλανδικών Συνδικάτων στην ΟΛΜΕ.

Γιώργος ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ
Εκπαιδευτικός