Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα, η Σύνοδος κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου, στα μέσα της βδομάδας, σημαδεύτηκε και από μια σπάνια, για τον αραβικό κόσμο τα τελευταία χρόνια, προσπάθεια έκφρασης ενότητας (έστω και σε ένα πρώτο επίπεδο) αλλά και από ορισμένες απρόσμενες δηλώσεις.

Αναμφιβόλως, μεγάλος πρωταγωνιστής των «εκπλήξεων» αναδείχτηκε ο οικοδεσπότης της συνόδου, ο Σαουδάραβας βασιλιάς Αμπντουλάχ, ο οποίος, στην εναρκτήρια ομιλία του, χαρακτήρισε «παράνομη κατοχή» την παρουσία των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ και έκανε λόγο για «ξένες δυνάμεις που προσπαθούν να χαράξουν το μέλλον της περιοχής». Η αποστροφή αυτή προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις της Ουάσιγκτον που έσπευσε να τονίσει ότι τα στρατεύματά της βρίσκονται στην περιοχή «με απόφαση του ΟΗΕ και μετά από αίτημα της ιρακινής κυβέρνησης».

Ξεκαθάρισε επίσης ότι διαφωνεί με τις εκτιμήσεις του Σαουδάραβα μονάρχη συμπληρώνοντας όμως ότι οι σχέσεις των δύο χωρών «είναι πολύ καλές όπως και η συνεργασία τους» εκτιμώντας ότι πιθανώς «παρερμηνεύτηκαν ή αλλοιώθηκαν οι δηλώσεις Αμπντουλάχ» για τις οποίες θα ζητούσε περαιτέρω διευκρινίσεις διά της διπλωματικής οδού. Την «παρεξήγηση» έλυσε, βέβαια, υπό μία έννοια, ο Σαουδάραβας υπουργός Εξωτερικών, Σαούντ αλ Φαϊζάλ, που αναρωτιόταν μετά το τέλος της συνόδου «πώς μπορεί να οριστεί δηλαδή το γεγονός ότι ξένα στρατεύματα βρίσκονται σε μια χώρα; Κατοχή ονομάζεται αυτό. Εμείς δεν κάναμε εκτίμηση, περιγράψαμε μια πραγματικότητα».

Η «παρεξήγηση» αυτή έχει πολλά επίπεδα ερμηνείας, εκ των οποίων δύο, ίσως, είναι και τα σημαντικότερα. Κατ' αρχάς, η Σαουδική Αραβία που, τους τελευταίους μήνες, έχει αρχίσει να αναμειγνύεται ενεργότερα στα τεκταινόμενα στην περιοχή (κατά πολλούς υπό αμερικανική πίεση προκειμένου να διευκολυνθούν τα σχέδια της Ευρείας ή Νέας Μέσης Ανατολής) έπρεπε με κάποιο τρόπο να κερδίσει την «εμπιστοσύνη» των Αράβων συνομιλητών της, που είθισται να την αντιμετωπίζουν σαν εκπρόσωπο της Ουάσιγκτον στην περιοχή. Αλλωστε πώς θα μπορούσε το Ριάντ να επηρεάσει τις εξελίξεις προς το συμφέρον του οποιουδήποτε αν η στάση του θεωρούνταν, εκ των προτέρων, διαμορφωμένη με γνώμονα τα αμερικανικά σχέδια;

Κατά δεύτερον, υπό το πρόσχημα της ανάγκης να διασφαλιστεί αυτή η εμπιστοσύνη, πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι ο Σαουδάραβας μονάρχης εξέφρασε αυτό που όλοι οι συμμετέχοντες στη σύνοδο, πλην ίσως της ιρακινής κυβέρνησης, νιώθουν: δυσφορία για την, άνευ όρων, επικράτηση των σιιτών στα κυβερνητικά ιρακινά κλιμάκια και για την περιθωριοποίηση των σουνιτών. Η δυσφορία αυτή έχει, πλέον, λάβει τη μορφή έντονης ανησυχίας, καθώς οι σουνιτικές αραβικές ηγεσίες της περιοχής βλέπουν το σιιτικό Ιράν (που συμμετέχει αλλά δεν είναι μέλος του Αραβικού Συνδέσμου) να αναβαθμίζει το ρόλο του στην περιοχή διά της σιιτικής ιρακινής κυβέρνησης.

Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες, κατά τη διάρκεια της συνόδου πολλοί ομιλητές αμφισβήτησαν εμμέσως πλην σαφώς το δικαίωμα της ιρακινής κυβέρνησης, εφόσον αποκλείει τους σουνίτες, να χαράσσει πολιτική για τη χώρα αλλά και τη δικαιοδοσία της να ζητά την παρουσία των αμερικανικών δυνάμεων. Γι' αυτό, προφανώς, στο τελικό ανακοινωθέν της συνόδου καλείται η ιρακινή κυβέρνηση «να προχωρήσει σε συνταγματικές αλλαγές τέτοιες που θα διασφαλίζουν την ισότιμη εκπροσώπηση και συμμετοχή των σουνιτών στην πολιτική ζωή της χώρας έτσι ώστε να αποφευχθεί περαιτέρω εμβάθυνση του ρήγματος ανάμεσα στις διάφορες θρησκευτικές κοινότητες της χώρας».

Την ίδια ώρα, βέβαια, ενώ καταδικάζεται η κούρσα εξοπλισμών στην περιοχή ιδιαίτερα για τα όπλα μαζικής καταστροφής (με εμφανή υπονοούμενα προς Ισραήλ και Ιράν), υπογραμμίζεται το δικαίωμα της κάθε χώρας να αναπτύξει ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα. Σημείο που εκτιμάται ότι αποτελεί, έστω και ήπια, έκφραση στήριξης προς την Τεχεράνη σε μια εμφανή απόπειρα αποκλιμάκωσης της σχετικής έντασης με τη Δύση.

Το έτερο σημαντικό στοιχείο της συνόδου ήταν, χωρίς αμφιβολία, το Παλαιστινιακό, που αποτέλεσε και το κυρίαρχο θέμα στην ατζέντα των διήμερων συζητήσεων. Παρά τις αμερικανο-ισραηλινές πιέσεις, οι Αραβες ηγέτες δεν προχώρησαν σε καμία τροποποίηση του σχεδίου που είχαν εγκρίνει στη σύνοδο κορυφής της Βηρυτού, το 2002, και είχε καθιερωθεί υπό τον τίτλο της «σαουδαραβικής πρωτοβουλίας». Το συγκεκριμένο σχέδιο προβλέπει πλήρη εξομάλυνση συνολικά των ισραηλινο-αραβικών σχέσεων ως αντάλλαγμα για την ολική ισραηλινή αποχώρηση από όλα τα κατειλημμένα, το 1967, αραβικά εδάφη (παλαιστινιακά, συριακά, λιβανικά κλπ.), την ίδρυση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την ανατολική Ιερουσαλήμ και την εξεύρεση «δίκαιης λύσης» για τους Παλαιστινίους πρόσφυγες.

Το σχέδιο είχε απορριφθεί κατηγορηματικά και εξ ολοκλήρου από το Ισραήλ το 2002. Σήμερα, και προφανώς υπό πιέσεις της Ουάσιγκτον που επιδιώκει μια έστω και προσωρινή επιφανειακή λύση στο Παλαιστινιακό, προκειμένου να βελτιώσει την εικόνα της στον αραβικό κόσμο και να εκμαιεύσει ουσιαστικότερη βοήθεια από τους Αραβες συμμάχους της στο χάος που έχει να αντιμετωπίσει στο Ιράκ και την ένταση στο Λίβανο, η ισραηλινή κυβέρνηση το χαρακτηρίζει «ενδιαφέρον» και υποστηρίζει ότι θα «το μελετήσει».

Επί της ουσίας, βέβαια, πέραν του επιπέδου των τύπων, είναι ξεκάθαρο ότι το Τελ Αβίβ δε θέλει να το αποδεχτεί. Αρνείται να αποχωρήσει από όλα τα κατεχόμενα αραβικά εδάφη, αρνείται να γίνει πρωτεύουσα του παλαιστινιακού κράτους η ανατολική Ιερουσαλήμ και αρνείται να διαπραγματευτεί το θέμα των προσφύγων. Γι' αυτό και ζητά, ήδη, «συνομιλίες και τροποποιήσεις».

«Είναι ώρα το Ισραήλ να επιλέξει αν θέλει να ζήσει σε μια κατάσταση μόνιμου πολέμου και μίσους ή σε μια ουσιαστική βιώσιμη ειρήνη» διεμήνυε ο Ιορδανός βασιλιάς. Και ο ΓΓ του Αραβικού Συνδέσμου, Αμρ Μούσα, τόνιζε ότι «το σχέδιο είναι αυτό και δεν μπορεί το Ισραήλ να απαιτεί τροποποιήσεις και να επιβάλλει όρους» συμπληρώνοντας με νόημα ότι «αν οι ΗΠΑ θέλουν να βοηθήσουν ουσιαστικά, ας περιμένουμε να δούμε τι θα κάνουν».

Η Ουάσιγκτον χαρακτήρισε «θετικό» το σχέδιο και την αναβίωσή του. Εντούτοις, είναι σαφές ότι δεν επιδιώκει την πραγματική υλοποίησή του γιατί κάτι τέτοιο θα μείωνε σημαντικά τα περιθώρια παρέμβασής της στην περιοχή καθώς και το ρόλο του «χωροφύλακά» της, του Ισραήλ.

Παρά τις επισταμένες προσπάθειες των αραβικών ηγεσιών να δείξουν μια εικόνα «στιβαρούς ενότητας», οι αντιθέσεις μεταξύ τους, που τόσα χρόνια τις κράτησαν στο περιθώριο των εξελίξεων, δεν έχουν ξεπεραστεί. Ενδεικτικό είναι ότι η σύνοδος του Ριάντ αν και αποφάσισε να δημιουργηθούν ομάδες εργασίας που θα επεξεργαστούν το σχέδιο στις λεπτομέρειές του και θα προσεγγίσουν το Ισραήλ, δεν κατέληξε στο ποιος θα συμμετάσχει σε αυτές τις ομάδες.

Ο Λευκός Οίκος θα επιθυμούσε στην «ομάδα διαπραγμάτευσης» να συγκαταλέγονται οι στενότεροι σύμμαχοί του στον αραβικό κόσμο: Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία, Ιορδανία και Αίγυπτος, που έχουν αυτοανακηρυχτεί και σε «αραβικό Κουαρτέτο». Μια τέτοια προοπτική δε βρίσκει σύμφωνες, απαραίτητα, άλλες αραβικές ηγεσίες, όπως η Συρία που όντως άμεσα θιγόμενη από την ισραηλινή κατοχή (υψώματα Γκολάν) θα επιδιώξει σίγουρα να αναλάβει μεγαλύτερες ευθύνες.

Οι ενδο-αραβικές αντιθέσεις φάνηκαν σαφείς και στο ζήτημα του Λιβάνου. Αν και υπήρχε στην ατζέντα των συζητήσεων, δεν επιτεύχθηκε καμία πρόοδος και μάλιστα ο Λίβανος εκπροσωπήθηκε από δύο διαφορετικές αντιπροσωπείες, γεγονός που αποδεικνύει και το βαθύ ρήγμα που ταλανίζει τη χώρα.

Στο συγκεκριμένο θέμα, Σαουδική Αραβία και Ιράν φέρονται να έχουν καταλήξει (μετά και από την ιστορική επίσκεψη Αχμαντινετζάντ στην πρώτη) σε μια συμφωνία αποκλιμάκωσης της κρίσης, με δεσμεύσεις εκατέρωθεν για άσκηση επιρροής στις λιβανικές πολιτικές δυνάμεις στις οποίες έχουν πρόσβαση (σουνιτικά κόμματα του Σάαντ Χαρίρι και κυβέρνηση Σινιόρα από τη μία και σιιτική Χεζμπολάχ και Αμάλ από την άλλη). Η Συρία, όμως, φέρεται να «μπλοκάρει» την όλη διαδικασία εφόσον δεν εξασφαλίζεται ότι δε θα βρεθεί στο ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου ως προς τη δολοφονία Χαρίρι και το διεθνές δικαστήριο που συστήνεται για το λόγο αυτό.

Οπως και να έχει η κατάσταση, η Αραβική Σύνοδος Κορυφής, στο Ριάντ, σε αντίθεση με πολλές προηγούμενες που διεξήχθησαν και ολοκληρώθηκαν εντελώς αδιάφορα, αποδείχτηκε αρκετά ενδιαφέρουσα. Το κατά πόσο οι αραβικές ηγεσίες θα καταφέρουν να ισορροπήσουν ανάμεσα στις εξωτερικές εξαρτήσεις τους, στις εσωτερικές τους αντιθέσεις και στις λαϊκές εντάσεις που αντιμετωπίζουν εντός των χωρών τους, προκειμένου να τηρήσουν και να προωθήσουν μια κοινή στάση απέναντι στα «ανοιχτά μέτωπα» που απειλούν να τινάξουν στον αέρα ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής, μένει να αποδειχτεί.