«Τιμή και δόξα στο νεαρό συγγραφέα, που η μούσα του αγαπά τους ανθρώπους που ζουν στις σοφίτες και στα υπόγεια...», έγραψε για τον κορυφαίο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, τον μέγιστο «ανατόμο» της ανθρώπινης ψυχοδιάνοιας, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, ο Ρώσος κριτικός, στα μέσα του 19ου αιώνα, Β. Γ. Μπελίνσκι. Με αυτά τα λόγια χαιρέτισε, μέσα στο πνεύμα του εθνικού, κριτικού πνεύματος που όφειλε να αγκαλιάζει, κατά τις συνήθειες της εποχής, κάθε νέο ταλέντο με «ρώσικο χαρακτήρα», και το νεοσσό Ντοστογιέφσκι (1821-1881) μετά την έκδοση του έργου του «Φτωχοί». Το μυθιστόρημα αυτό, γραμμένο το 1845, καθιέρωσε τον Ντοστογιέφσκι ως ένα μεγάλο ρεαλιστή συγγραφέα.

Τα έργα του Ντοστογιέφσκι είναι σίγουρα διαχρονική πρόκληση για όλους, νέους και μεγαλύτερους, για πολλούς λόγους. Ισως λίγοι θα μπορούσαν να φανταστούν ότι ο μυθιστορηματικός λόγος του μπορεί να δραματοποιηθεί και να μεταφερθεί στη σκηνή, κι έτσι να επικοινωνήσει με ένα πλατύτερο κοινό. Σίγουρα στη σκηνή, πέρα από τα μεγάλα κλασικά κείμενα - αρχαίους τραγικούς, Σαίξπηρ κλπ., δεν αντιμετωπίζουμε συχνά τέτοιες πνευματικές οντότητες, σαν του Ντοστογιέφκσι.

Από την άλλη, έχοντας υπόψη την ελληνική πραγματικότητα, δεν μπορεί παρά να αποτελεί μια από τις πιο τολμηρές και φιλόδοξες καλλιτεχνικές απόπειρες η παράσταση «Δαίμονες και Δαιμονισμένοι», που ανεβαίνει από τις 22 έως τις 31 του Ιούλη, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στο νέο χώρο της Πειραιώς 260. Το τεράστιο από κάθε άποψη εγχείρημα θα παρουσιαστεί (τέσσερις βραδιές ολόκληρο, 22, 27, 28, 31/7, 8 μ.μ.) και σε δύο μέρη - τρεις ώρες διαρκεί το κάθε μέρος (Α` μέρος: 23, 25, 29/7. Β' μέρος: 24, 26, 30/7). Το έργο παρουσιάζεται σε θεατρική διασκευή του τρίτομου μυθιστορήματος του Ντοστογιέφσκι - περισσότερες από εννιακόσιες σελίδες - βασισμένη στην έγκριτη μετάφραση από τα γαλλικά, του διακεκριμένου Αντρέ Μαρκοβίτς. Διασκευή, που επί πέντε περίπου χρόνια δούλευε η Μάγια Λυμπεροπούλου, η οποία υπογράφει και τη σκηνοθεσία, ενώ μετέχει στην παράσταση και σαν ηθοποιός.

Στην παράσταση μετέχουν είκοσι δύο ηθοποιοί πέντε θεατρικών γενεών - υπερτερούν οι ηθοποιοί της νεότερης γενιάς - οι οποίοι συγκροτούν ένα μεγάλο θίασο, τον οποίο συγκέντρωσε η Μάγια Λυμπεροπούλου, για να πραγματωθεί αυτό το μεγάλο στοίχημα.

Η σπουδαία ηθοποιός του θεάτρου μας, αλλά και δοκιμασμένη σκηνοθέτης, φέτος συμπληρώνει πενήντα χρόνια θέατρο. Ενας κύκλος που άνοιξε όταν το Σεπτέμβρη του 1957 μπήκε στη δραματική σχολή του «Θεάτρου Τέχνης» για να μαθητεύσει στο πλευρό του Καρόλου Κουν και των συνεργατών του, διανύοντας μέχρι σήμερα έναν πετυχημένο και μεστό κύκλο δημιουργίας, την οποία τιμά φέτος το Φεστιβάλ Αθηνών με τη συγκεκριμένη παράσταση.

Στρατευμένη και αφοσιωμένη, πολύτιμα δημιουργική και γενναιόδωρη, μετράει δεκάδες ρόλους, εκατοντάδες συνεργασίες και ατέλειωτα χιλιόμετρα στο θεατρικό σανίδι, η Μάγια Λυμπεροπούλου δε διστάζει να τολμήσει, έχοντας επίγνωση ότι, στο σύνολό του, το φιλόδοξο και ριψοκίνδυνο αυτό διασκευαστικό, σκηνοθετικό και υποκριτικό εγχείρημα μοιάζει με «στοίχημα που αξίζει τον κόπο ακόμη και να το χάσει κανείς», όπως χαρακτηριστικά λέει, αφού και ο κίνδυνος της «ήττας» παραμονεύει σε κάθε αναμέτρηση με τα μεγάλα και κλασικά κείμενα, πολύ περισσότερο όταν αυτό έχει πολλαπλά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Μυθιστόρημα σκοτεινό, ζοφερό κι ενίοτε σπαρακτικό, οι «Δαιμονισμένοι» (ο ορθότερος στη ρώσικη γλώσσα, αλλά και στην πρόθεση, το νόημα και το θέμα του έργου, αλλά και στηριζόμενος σε σχετικά με αυτό το έργο κείμενα - σχόλια του ίδιου του συγγραφέα, τίτλος είναι «Δαίμονες»), δίνουν την εντύπωση - κατά κοινή ομολογία των μελετητών του - ότι δεν καθρεφτίζουν μόνο για την εποχή του Ντοστογιέφσκι, αλλά και το μέλλον της κοινωνίας. Εργο πολυθεματικό και πολυφωνικό, θέτει μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, παραμονές συγκλονιστικών κοινωνικών εκρήξεων και ανακατατάξεων, επιστρατεύοντας πρόσωπα και χαρακτήρες από μιαν ευρύτατη πολιτικοκοινωνική γκάμα - μηδενιστές, αθεϊστές, λιμπεραλιστές, τυχοδιώκτες, ασυνείδητους κι ευσυνείδητους, διαταραγμένους κι ατάραχους.

Αναζητώντας τις αιτίες που την οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, η Μάγια Λυμπεροπούλου επισημαίνει, κατ' αρχήν, την αναλογία ανάμεσα στην άβυσσο που απασχολεί τον Ρώσο συγγραφέα σε όλο το έργο και την ιδεολογική σύγχυση και την κοινωνική αναταραχή που επικρατεί στην εποχή μας. Εργο προφητικό, «που μιλάει για εμάς, από τότε», σημειώνει η Μάγια Λυμπεροπούλου. Ανάλογα «σύγχρονα» είναι πολλά από τα στοιχεία και θέματα του έργου: Η φόρτιση, οι ιλιγγιώδεις χρόνοι, η ταραγμένη ατμόσφαιρα. Επιπλέον, οι ήρωες του συγκεκριμένου μυθιστορήματος είναι στη μεγάλη τους πλειοψηφία νέοι, μία ακόμη πρόκληση για την Μάγια Λυμπεροπούλου.

Δεν ήταν, βεβαίως, και η μοναδική. Χρειάστηκε, πάντως, να παίξει εκείνη το ρόλο ενός ιδιότυπου μεσολαβητή ανάμεσα στο κείμενο και στους ηθοποιούς, καθώς πολλοί από τους νεότερους δεν το είχαν διαβάσει. Αλλωστε, η ανάγνωση και γνώση του μυθιστορήματος δεν αποτελεί υποχρεωτική προϋπόθεση ούτε για τους θεατές της παράστασης. Στοιχείο που συναρτάται και με τη συγκριτικά μεγάλη διάρκειά της. Μία ακόμη πρόκληση για τους συντελεστές, με μεγαλύτερη όμως και κυρίαρχη την πρόκληση που θέτει το ίδιο το κείμενο.

Πώς μεταφέρεται στο θέατρο μια πυκνή και σύνθετη μυθιστορηματική αφήγηση, έτσι ώστε ούτε να ζημιώνεται το θεατρικό αποτέλεσμα, ούτε να συνθλίβεται και να χάνεται ο μυθιστορηματικός χαρακτήρας;

Για την Μάγια Λυμπεροπούλου αποτέλεσε ένα ρίσκο υψηλού κινδύνου, με πολλαπλά ερωτήματα να εγείρονται πέρα και παρά την εμφανή θεατρικότητα του κειμένου: «Τι είναι θέατρο, τι είναι ρόλος, τι είναι κείμενο; Πώς γίνεται πράξη η σύλληψη της ιδέας, πώς διηγείσαι από σκηνής την ιστορία;».

Το σκηνικό της παράστασης είναι λιτό. Τα κοστούμια δεν είναι εποχής, αλλά δεν είναι και απολύτως σύγχρονα. Και οι είκοσι δύο ηθοποιοί, με τους οποίους δούλεψε η Μάγια Λυμπεροπούλου, ήταν κάτι σαν «δώρο». Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι δεν τους επέλεξε, όπως η ίδια παραδέχεται, μόνο με κριτήριο το ταλέντο και την πορεία τους, αλλά και για το ενδιαφέρον τους για «ρίσκο, δυσκολία και περιπέτεια».

Τα σκηνικά - κοστούμια είναι της Θάλειας Ιστικοπούλου, οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου, η μουσική επιμέλεια του Νίκου Μαστοράκη, η χορογραφία της Αγγελικής Στελλάτου.

Τους ρόλους υποδύονται (αλφαβητικά): Νικολέτα Βλαβιανού, Βίκυ Βολιώτη, Γρηγόρης Γαλάτης, Στέλιος Γεράνης, Παντελής Δεντάκης, Αργύρης Καβίδας, Ναταλία Καποδίστρια, Βασίλης Καραμπούλας, Θόδωρος Κατσαφάδος, Μάγια Λυμπεροπούλου, Αννα Μάσχα, Κώστας Μπερικόπουλος, Αγγελος Μπούρας, Αλεξάνδρα Παντελάκη, Μάνια Παπαδημητρίου, Δημοσθένης Παπαδόπουλος, Ιωάννα Παππά, Κωνσταντίνος Παπαχρόνης, Γιάννος Περλέγκας, Γιώργος Πυρπασόπουλος, Αλέξανδρος Σωτηρίου, Νίκος Χατζόπουλος.

Ο ζοφερός κόσμος του Ντοστογιέφσκι και η διαχρονικότητα των ερωτημάτων του, η απαράμιλλη τέχνη του στην ανατομία της ανθρώπινης ψυχής και η θεατρικότητα με την οποία σκιαγραφεί τη διαφθορά μιας εποχής εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση για τους ανθρώπους του θεάτρου και όχι μόνον.