Μια «κατάδυση» στην Ιστανμπούλ, Κωνσταντινούπολη ή απλά Πόλη, θα επιχειρήσουμε σήμερα, έστω και αποσπασματικά, μέσα από ένα βιβλίο γεμάτο εικόνες, ήχους και μυρωδιές, που μας προσκαλεί να γνωρίσουμε, την ψυχή της Πόλης, μιας πολιτείας που παραμένει εξωτική και μυστηριώδης.

Από τις εκδόσεις «Printa», κυκλοφόρησε το βιβλίο «Εικόνες από την Πόλη», σε μετάφραση Μαρίας Αργυράκη. Το βιβλίο είναι μια ξενάγηση στην Κωνσταντινούπολη της δεκαετίας του 1960 από τον Τζον Φρίλι, έναν σύγχρονο περιηγητή και λάτρη της ιστορίας της ευρύτερης περιοχής (σήμερα καθηγητής Αστρονομίας και Ιστορίας της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου), ο οποίος παράλληλα με τη δική του αφήγηση παραθέτει αποσπάσματα από κείμενα του Οθωμανού χρονικογράφου Εβλιγια Εφέντη που περιγράφουν την Πόλη του 17ου αιώνα, την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ζωή κοντά στον Σουλτάνο και οι συντεχνίες της εποχής, τα μνημεία της Ιστανμπούλ, θρύλοι και δοξασίες, τα πλήθη στη γέφυρα του Γαλατά. Η σημερινή πολύβουη αγορά, το Ραμαζάνι, οι βάρδοι, οι κρήνες, τα παιδικά παιχνίδια, ξόρκια και μαγγανείες, η γειτονιά των Τσιγγάνων, οι ανατολίτισσες γάτες, τα γλέντια των Ελλήνων στο Γαλατά, τα Πριγκιπόννησα, τόπος αναψυχής αλλά και εξορίας, το πολύχρωμο μωσαϊκό των λαών της σύγχρονης Τουρκίας, ο μαγευτικός Βόσπορος και οι ψαράδες του...

Δύο παράλληλες ματιές με διαφορά τριών αιώνων που συνοδεύονται από πολύ γοητευτικές εικόνες του σημαντικού Τούρκου φωτογράφου Σεντάτ Πακάι (οι φωτογραφίες του εκτίθενται σε ολόκληρο τον κόσμο και κοσμούν συλλογές φημισμένων μουσείων).

«Η οδός της Κρήνης του νάνου, έτσι όπως ξετυλίγεται στριφογυριστά στην αρχαία περιοχή Σεχζαντέμπασι, είναι από τους γραφικότερους δρόμους της Πόλης. Ακολουθώντας το παλιό αυτό μονοπάτι συναντούμε μια εκπληκτική ποικιλία κτισμάτων, από διάφορες περιόδους του ιστορικού παρελθόντος της πόλης. Η οδός της Κρήνης του νάνου ξεκινά από την πλατεία, έξω από τη βυζαντινή εκκλησία της Κυριώτισσας που χρονολογείται από τον 6ο αιώνα. Κατόπιν περνά από το τούρκικο νεκροταφείο που αναπτύχθηκε γύρω από τον τάφο ενός Τούρκου πολεμιστή αγίου, ο οποίος σκοτώθηκε στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, το 1453. Ο δρόμος συνεχίζει παράλληλα με το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο του Ουάλη, χτισμένο το δεύτερο μισό του τέταρτου αιώνα. Κάτω από τη χαμηλότερη τοξοστοιχία του υδραγωγείου βλέπουμε μερικές από τις πιο ευφάνταστες ξύλινες παράγκες, κτισμένες από τους λαϊκούς μάστορες της Πόλης. Κάποιος, μάλιστα, σύγχρονος στυλίτης, έχει φτιάξει την παράγκα του πάνω από το δρόμο, μέσα στον αγωγό του υδραγωγείου. Κάποιος άλλος έκτισε κυριολεκτικά ένα κομμάτι παράγκας πάνω σε ένα μισογκρεμισμένο ερείπιο, ένα σπίτι τόσο στενό που ο κάτοχός του θα είναι αναγκασμένος να κοιμάται γυρισμένος στο ένα πλευρό, ενώ αν η γυναίκα του είναι ευτραφής, θα πρέπει μάλλον να ψάξει αλλού για στέγη. Περιδιαβαίνοντας το δρόμο των θαυμάτων, περνάμε στη συνέχεια από ένα ερειπωμένο τζαμί, έναν εγκαταλειμμένο μεντρεσέ (ισλαμική θεολογική σχολή), ένα νοσοκομείο για σκύλους και γάτες, το μαγαζί ενός φερετροποιού, όλα στη σειρά, κάτω από την τοξοστοιχία του ρωμαϊκού υδραγωγείου.

Και καταλήγουμε στην εντοιχισμένη κρήνη από την οποία ο δρόμος παίρνει την ονομασία του. Η κρήνη κτίστηκε το 1590 από κάποιον Μεχμέτ Αγά, έναν κατώτερο αξιωματούχο στην αυλή του Σουλτάνου Μουράτ Γ΄. Η επιγραφή μάς πληροφορεί: "Ο νάνος Μεχμέτ Αγά, αυτός ο τυχερός άνθρωπος που όλα του πήγαν δεξιά, διέταξε να κατασκευάσουν την κρήνη για χάρη του Θεού". Παραδίπλα, βρίσκεται η κρήνη του συναδέλφου του, Σουλεϊμάν Αγά του μουγκού. Η επιγραφή εδώ λέει: "Ο Σουλεϊμάν Αγάς, διακεκριμένος πολίτης και ευνοούμενος μουγκός του Σουλτάνου Μουράτ, έχτισε την κρήνη για το καλό των άλλων και ο ποιητής Σαΐ μνημονεύει την ημερομηνία που τα νερά της άρχισαν να κυλούν". (Ετος Εγείρας 994, ή 1586 μ.Χ.).

Οι δύο κρήνες, του νάνου και του μουγκού, αποτελούν δείγματα μικρότερων ευαγών έργων που κατασκευάστηκαν από εύπορους Οσμανλήδες για τη σωτηρία της ψυχής τους, ως προσφορά προς τους συμπολίτες τους. Η γραφικότητα της περιοχής Σεχζαντέμπασι οφείλεται μάλλον στην αφθονία των έργων αυτών που κοσμούσαν τις γειτονιές και τα οποία, ακόμη και σήμερα, εξυπηρετούν τις ανάγκες των Κωνσταντινουπολιτών όπως ακριβώς και τους προηγούμενους αιώνες. Το ωραιότερο από όλα πρέπει να είναι εκείνο στη λεωφόρο Ντεντέ Εφέντη η οποία διασταυρώνεται, με το δρόμο της Κρήνης του νάνου: Το ίδρυμα του Νταμάτ Ιμπραΐμ Πασά, που κτίστηκε το πρώτο μισό του 18ου αιώνα. Το μικρό αυτό οικοδόμημα αποτελείται μόνο από ένα νταρ-υλ-χαντίς, δηλαδή σχολείο όπου διδάσκονται οι παραδόσεις, και τώρα στεγάζει ένα οφθαλμιατρείο, ένα μικρό τζαμί και τον τάφο του ιδρυτή στον κήπο, δίπλα στο σχολείο.

Εξω από το νεκροταφείο, ο ιδρυτής έχει αφήσει άλλο ένα κληροδότημα στους κατοίκους της Ιστανμπούλ: Μια σεμπίλ, μια περίκλειστη κρήνη, εντοιχισμένη στον τοίχο του νεκροταφείου, στη γωνία του δρόμου. Οι σεμπίλ χρησίμευαν τα παλιά χρόνια για δωρεάν παροχή νερού στους περαστικούς. Σεμπίλ στην κυριολεξία σημαίνει "δρόμος" ή "μονοπάτι", και η κατασκευή μιας σεμπίλ ισοδυναμούσε με την κατασκευή ενός μονοπατιού που οδηγούσε το δωρητή στον παράδεισο. Ηταν εξαιρετικά θεαματικές, με περίτεχνα επιχρυσωμένα μπρούντζινα καφασωτά και επιμελημένο γλυπτό διάκοσμο στη μαρμάρινη πρόσοψη. Η σεμπίλ του Νταμάτ Ιμπραΐμ Πασά είναι ημικυκλική, με τέσσερα παράθυρα πλαισιωμένα από ωραίους μαρμάρινους κίονες, σφραγισμένα με επίχρυσα μπρούντζινα καφασωτά και χαριτωμένες καμπυλωτές απολήξεις στη γωνία, αγαπημένο θέμα των ρομαντικών χαρακτών του δέκατου ένατου αιώνα. Χρησιμοποιούνταν ακόμη ως την προηγούμενη γενιά, τώρα όμως έχει μετατραπεί σε μανάβικο. Τα ζωηρόχρωμα βουναλάκια από μήλα και πορτοκάλια, στημένα με άρτια αίσθηση καλλιτεχνίας πάνω στα μαρμάρινα σκαλοπάτια της σεμπίλ, έρχονται σε έντονη αντίθεση με τα μπαρόκ ανάγλυφα μαρμάρινα φρούτα και λουλούδια του φόντου. Το αισθητικό αποτέλεσμα θα χαροποιούσε αναμφισβήτητα τον ιδρυτή, τον Νταμάτ Ιμπραΐμ Πασά. Ο Ιμπραΐμ Πασάς, γαμπρός (νταμάτ) του Σουλτάνου Αχμέτ Γ΄, υπηρέτησε ως Μέγας Βεζίρης από το 1718 ως το 1730, τη χρυσή περίοδο της Εποχής της τουλίπας, τότε που ο Σουλτάνος και η αυλή του αποτύπωσαν την παρουσία τους σ' έναν κήπο με λουλούδια. Η χαριτωμένη αυτή εποχή έληξε στις 20 Σεπτέμβρίου του 1730, όταν ο Σουλτάνος Αχμέτ καθαιρέθηκε από τους Γενίτσαρους και στραγγαλίστηκε από τον Αρχιδήμιο. Η όμορφη σεμπίλ, έξω από τον τάφο του, είναι έργο αντάξιο ενός πρωθυπουργού του Βασιλιά της τουλίπας. Παρ' όλο που δεν προσφέρει πια δωρεάν νερό στον περαστικό, τον ανταμείβει με την ομορφιά της. Για το λόγο αυτό και μόνο, θα πρέπει να έχει γίνει ένα μονοπάτι που οδηγεί τον εκλιπόντα δωρητή στον παράδεισο.

Εκατοντάδες παρόμοιες κρήνες και σεμπίλ υπάρχουν σε όλα τα σημεία της πόλης. Ο Εβλιγια καταγράφει στο Σεγιαχάτναμε ένα μεγάλο αριθμό των κυριότερων δημοσίων κρηνών και σεμπίλ της εποχής του, ενώ πολλές σώζονται ακόμη και σήμερα. Καμιά από τις σεμπίλ δε λειτουργεί τώρα, σε αντίθεση με τις κρήνες, τους τσεσμέδες. Επί αιώνες οι τσεσμέδες αποτελούσαν τη μόνη πηγή ύδρευσης για τους απλούς πολίτες της Κωνσταντινούπολης, κάτι που ισχύει εξ ολοκλήρου ακόμη και τώρα, σε πολλούς τομείς της πόλης. Οι δε υπηρεσίες που προσφέρουν στους δημότες, ξεπερνούν κατά πολύ τις αντίστοιχες όλων των άλλων ευαγών ιδρυμάτων μαζί».