Κραυγές και ψίθυροι | ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ «ΡΙΖΟΧΑΡΤΟ»

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ «ΡΙΖΟΧΑΡΤΟ»

Κραυγές και ψίθυροι

«Η ακτή των ψιθύρων», Λίντια Ζορζ, εκδόσεις «Πόλις»

Ενα βιβλίο μπορεί να λέει πολλά για την ιστορία μιας χώρας. Ακόμα κι όταν η μορφή του δεν είναι άμεσα ιστορική, αλλά μέσα από την αφήγηση σχηματίζεται η εικόνα μιας ιστορικής αλήθειας.

Εκεί η λογοτεχνία μπορεί να παίξει το ρόλο της σε πολλά επίπεδα: να ξυπνήσει συνειδήσεις, να ενημερώσει, να κλονίσει, να καλλιεργήσει αισθητικά. Ενα τέτοιο βιβλίο είναι «Η ακτή των ψιθύρων» της Πορτογαλίδας Λίντια Ζορζ. Μεταφερόμαστε στη Μοζαμβίκη, χώρα της Νοτιοανατολικής Αφρικής, πορτογαλική αποικία, που απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1974 μετά από πολλή αιματοχυσία με ανταρτοπόλεμο από το Φρελίμο, το Μέτωπο Απελευθέρωσης της Μοζαμβίκης. Το Φρελίμο είχε ιδρυθεί το 1962 με επικεφαλής τον Εντουάρντο Μοντλάνε, τον πιο διαπρεπή μαύρο ακαδημαϊκό στον ΟΗΕ στη Νέα Γιόρκη, ο οποίος - φυσικά - δολοφονήθηκε. Ηταν η εποχή των απελευθερωτικών πολέμων σε πολλές χώρες του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου». Στη μαρτυρική ήπειρο της Αφρικής μας μεταφέρει το βιβλίο, σε μια ήπειρο με αμέτρητα φυσικά πλούτη και αμέτρητες καταστροφές, κατασπαραγμένη όπως είναι από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις πρώτα και εφόσον «ανεξαρτητοποιήθηκαν» οι περισσότερες χώρες της, από μια νέα στυγερή ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση, της οποίας είμαστε καθημερινά μάρτυρες.

Σκηνή πρώτη: Δίπλα στο επιταγμένο ξενοδοχείο «Στέλλα Μάρις», στο οποίο διαμένουν οι οικογένειες των Πορτογάλων αξιωματικών που πολεμούν τους εξεγερμένους Αφρικανούς, στις ακτές του Ινδικού Ωκεανού και τη νύχτα του γάμου της Εβίτας με έναν έφεδρο ανθυπολοχαγό, η εύθυμη παρέα των Πορτογάλων αξιωματικών με τις συζύγους τους βλέπουν με τρόμο από την ταράτσα του ξενοδοχείου σωρούς πνιγμένων μαύρων, που τους ξέβραζε η θάλασσα και τους μάζευε ένα φορτηγό. Τα σχόλια των λευκών εορταζόντων είναι χαρακτηριστικά για τη βαθύτατη ρατσιστική περιφρόνηση των αποικιοκρατών απέναντι στον ντόπιο πληθυσμό, την τόσο ταπεινωμένη μαύρη φυλή. Οπως είναι χαρακτηριστική για τη στάση τους η «αιτία» που δίδεται για το θάνατο:

«... οι πνιγμένοι δεν ήταν πνιγμένοι. Αν στην αρχή θεωρήθηκαν πνιγμένοι, αυτό συνέβη γιατί τους έβγαλε έξω η θάλασσα... Αλλά από την πρώτη κιόλας νύχτα μαθεύτηκε ότι η καταστροφή οφειλόταν στη μεθυλική αλκοόλη. Μόνο στη Λέσχη των Αξιωματικών το διέγνωσαν τρεις γιατροί».

Και όταν οι θάνατοι μαύρων πληθαίνουν:

«Δεν άργησαν να αρχίσουν να σωριάζονται σε διάφορα άσχετα σημεία της πόλης...... Τα δελτία ειδήσεων το έκρυβαν και η πλειονότητα των γυναικών που μιλούσαν στην ταράτσα συμφωνούσαν απόλυτα με αυτή την τακτική. Ηταν θέμα δικαιοσύνης: απ' τη στιγμή που έκρυβαν το θάνατο και τα μαρτύρια των Πορτογάλων στρατιωτών που πληγώνονταν στη μάχη, ποιος ο λόγος να αναστατώνουν τα πιο ευαίσθητα άτομα μεταδίδοντας ειδήσεις για τον εθελοντικό θάνατο μερικών άπληστων για οινόπνευμα μαύρων; Αν πέθαιναν, πέθαιναν.»

Η Εβίτα, η νύφη, ανακαλύπτει ότι ο αγαπημένος της τελικά ήταν στυγνός σφαγέας....

Στο βιβλίο θα βρούμε πολλές φορές το Βορρά της χώρας να κυνηγάει σαν φάντασμα τη συνείδηση των Πορτογάλων αποικιοκρατών. Δεν είναι τυχαίο. Το Σεπτέμβρη του 1964 ξέσπασε στη Μοζαμβίκη ο πόλεμος για την ανεξαρτησία, ιδιαίτερα στο Βορρά, όπου το Φρελίμο σε μερικά χρόνια κατόρθωσε να νικήσει τις πορτογαλικές δυνάμεις σε δύο επαρχίες. Επιπλέον, πεθαίνει το 1971 ο δικτάτορας της Πορτογαλίας Σαλαζάρ, ο οποίος μέχρι τότε προσπαθούσε να πνίξει τις εξεγέρσεις στο Βορρά σπέρνοντας εθνικές συγκρούσεις και προσωπικές έχθρες. Εκείνη τη στιγμή, περίπου, τοποθετείται η ως άνω σκηνή.

Η «Ακτή των ψιθύρων» είναι ένα βιβλίο που μιλάει για ιστορικά γεγονότα που κραυγάζουν.

Α. Ι.