«Ξυπνάω στις 5.30 π.μ. για να πάω στη δουλειά και γυρίζω στις 3.30 μ.μ. Με τι όρεξη να πάω να κάνω εργαστήριο στις 5 το απόγευμα;».

«Δουλεύω από τις 12 τη νύχτα μέχρι τις 6 το πρωί και πηγαίνω στη σχολή κατευθείαν από τη δουλειά. Ε, κοιμάμαι δυο ώρες...».

«Και που δουλεύουμε και πάλι είναι δύσκολα. Πρέπει να χαλάς λεφτά για να πάρεις φωτοτυπίες, σημειώσεις, αναλώσιμα υλικά, εμείς έχουμε και σχέδια και χρειαζόμαστε κόλλες, μελάνια...».

«Ενα στηθοσκόπιο κάνει από πέντε ευρώ μέχρι και 300, που έχουν οι γιατροί. Και όμως, είναι δύσκολο. Αυτά τα πέντε ευρώ μπορεί να είναι μιας μέρας φαγητό».

«Ο εργαζόμενος πρέπει να καταλάβει ότι ο εργοδότης μας έχει ανάγκη, δεν τον έχουμε εμείς ανάγκη».

«Οταν είναι οργανωμένοι οι εργαζόμενοι στα σωματεία τους τότε μπορούν με καλύτερους όρους να παλέψουν γι' αυτά που δικαιούνται».

Σημαντικό ρόλο παίζει και η απαξίωση των σπουδών και των πτυχίων που σβήνει το χαμόγελο επιτυχίας στις πανελλαδικές εξετάσεις από τα χείλη των πρωτοετών σπουδαστών... Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι είναι μεγάλο το ποσοστό των σπουδαστών των ΤΕΙ που εγκαταλείπουν τις σπουδές τους, καθώς αντιλαμβάνονται τις σπουδές ως «χάσιμο χρόνου», καθώς ούτως ή άλλως θα είναι φτηνοί και ευέλικτοι εργαζόμενοι...

Ειδικά στα ΤΕΙ, οι εργαζόμενοι σπουδαστές τείνουν να γίνουν καθεστώς, καθώς η πλειοψηφία τους προέρχεται από τα πλατιά λαϊκά στρώματα. Ακριβώς γι' αυτό, το ΚΚΕ δίνει ιδιαίτερο βάρος στα προβλήματα των σπουδαστών στα ΤΕΙ και αυτή την περίοδο οργανώνει μια ιδιαίτερη καμπάνια συζήτησης και δράσης με τους σπουδαστές στα ΤΕΙ όλης της χώρας. Με πλούσιο πρόγραμμα περιοδειών, μαζικών εξορμήσεων και συγκεντρώσεων σε κάθε ΤΕΙ, στελέχη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ βάζουν στο επίκεντρο της συζήτησης όχι μόνο τα υπαρκτά και μεγάλα προβλήματα, αλλά και την πρόταση του Κόμματος για τη διέξοδο.

Οι σπουδαστές που αναγκάζονται να δουλέψουν δεν το κάνουν ούτε για χόμπι, ούτε απλά για την... εμπειρία. Παιδιά λαϊκών οικογενειών, είτε μόλις μπήκαν στη σχολή είτε αργότερα, βρέθηκαν μπροστά στην ανάγκη να πιάσουν δουλειά. Για να προσφέρουν και αυτοί στον οικογενειακό προϋπολογισμό ή ακόμα και να τον αλαφρώσουν λίγο, καλύπτοντας τα έξοδα των «δημόσιων και δωρεάν» σπουδών τους και της καθημερινότητάς τους. Οπως λέει η Γιάννα Καρακώστα, που σπουδάζει στο δεύτερο εξάμηνο στη Νοσηλευτική της ΣΕΥΠ του ΤΕΙ Αθήνας και παράλληλα εξασφαλίζει κάποιο εισόδημα κρατώντας παιδιά, στη σχολή «σου ζητάνε να αγοράσεις πράγματα που θα μπορούσαν να σου εξασφαλίζουν. Οπως η ποδιά, που κοστίζει 30 ευρώ. Η καθηγήτρια θεωρούσε ότι ήταν "εντάξει", όμως δεν είναι και για τα παιδιά που νοικιάζουν και σπίτι εδώ θα είναι πιο δύσκολο. Μετά είναι τα τετράδια, ακόμα και η μετακίνηση για να παραλάβουμε τα βιβλία, που είναι στο Ψυχικό, στη Λ. Αλεξάνδρας... Και αυτά είναι έξοδα. Ζητάνε και ακουστικά. Μας είπαν ότι μπορούμε να αγοράσουμε στηθοσκόπιο από πέντε ευρώ μέχρι 300 ευρώ, αυτά που έχουν οι γιατροί. Και όμως, είναι δύσκολο. Ακόμα και αυτά τα πέντε ευρώ, μπορεί να είναι μιας μέρας φαγητό...». Για την περασμένη εξεταστική, «μόνο οι σημειώσεις που είχα είναι 60 ευρώ», σημειώνει η Μαργαρίτα Ρούσσου, που σπουδάζει στο 6ο εξάμηνο στο Τμήμα Εμπορίας και Διαφήμισης της ΣΔΟ του ΤΕΙ Αθήνας και εργάζεται ως σερβιτόρα.

Ο Γιώργος Μοτσάκος είναι σπουδαστής επί πτυχίω στο Τμήμα Ηλεκτρονικής της ΣΤΕΦ του ΤΕΙ Αθήνας και εργάζεται στους αυτοματισμούς. Οπως σημειώνει, «είναι μια δύσκολη δουλειά, δουλεύω πάνω από 10 ώρες την ημέρα, τέσσερις φορές τη βδομάδα και ο μόνος χρόνος που μου μένει είναι για να πηγαίνω στη σχολή μια φορά τη βδομάδα για κάποια εργαστήρια». Αντίστοιχα, και ο Ηλίας Διαμαντάκης, σπουδαστής επί πτυχίω στο Τμήμα Ενεργειακής Τεχνολογίας της ΣΤΕΦ του ΤΕΙ Αθήνας, τονίζει χαρακτηριστικά, «το πρόβλημα για εμάς, επειδή είμαστε αναγκασμένοι να δουλέψουμε και για προσωπικές μας ανάγκες και για την οικογένεια, είναι ότι δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με τη σχολή. Οταν εγώ ξυπνάω στις 5.30 το πρωί και γυρνάω στις 3.30 σπίτι μου, με τι όρεξη να πάω να κάνω εργαστήριο στις 5 το απόγευμα;». Ο Ηλίας, εργαζόταν μέχρι πριν λίγο καιρό με τρίμηνες συμβάσεις στις αποθήκες της ΔΕΗ στον Ασπρόπυργο, και σταμάτησε να δουλεύει προκειμένου να προχωρήσει με τη σχολή...

Οση θέληση κι αν έχει ένας εργαζόμενος σπουδαστής να είναι συνεπής και στις σπουδές του αλλά και παράλληλα να μπορεί να δουλεύει, μοιάζει ακατόρθωτο. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Δήμητρας, που σπουδάζει στο δεύτερο εξάμηνο του Τμήματος Βιβλιοθηκονομίας της ΣΔΟ του ΤΕΙ Αθήνας και μέχρι το καλοκαίρι δούλευε σε καφετέρια. Αυτή τη στιγμή δεν εργάζεται, για να αφιερώσει χρόνο στη σχολή, γιατί «αλλιώς δε βγαίνει». Η εμπειρία της από τη δουλειά τον περασμένο χρόνο είναι ενδεικτική: «Δούλευα από το σχολείο ακόμη, τα καλοκαίρια. Το βασικό είναι ότι δεν μπορώ μέρα παρά μέρα να ζητάω 20 και 50 ευρώ από τον πατέρα μου για να εξυπηρετήσω τις ανάγκες μου. Και η μόνη λύση είναι η εργασία. Δούλευα έξι ώρες, βράδυ, για να μπορέσω να παρακολουθώ και τα μαθήματα της σχολής. Δούλευα από τις 12 τη νύχτα μέχρι τις 6 το πρωί...».

Ομως, πόσο μπορεί κανείς να παρακολουθήσει πραγματικά με αυτούς τους όρους τη σχολή; «Οσο δούλευα, παρουσία στη σχολή δεν είχα ιδιαίτερη. Στα εργαστήρια επειδή είναι υποχρεωτικά, δεν μπορώ να λείπω», λέει η Δήμητρα. «Δουλεύεις το βράδυ ώστε το πρωί να πηγαίνεις στη σχολή σου, υποτίθεται. Δεν μπορείς όμως να πας στη σχολή σου. Εγώ έχασα πάρα πολλά γιατί δουλεύω τέσσερα χρόνια βράδυ», λέει η Μαργαρίτα. «Δεν μπορώ να συμβαδίσω και τα δυο, αλλά τα έχω ανάγκη τα λεφτά...», σημειώνει η Γιώτα Κατσιρούμπα, που σπουδάζει στο τρίτο εξάμηνο στο τμήμα Νοσηλευτικής της ΣΕΥΠ του ΤΕΙ Αθήνας και σήμερα αναζητεί δουλειά ενώ το προηγούμενο διάστημα καταχωρούσε δεδομένα σε εταιρεία. «Δεν προλαβαίνω. Είμαι στο δεύτερο εξάμηνο και ήδη βλέπω ότι δεν προλαβαίνω να διαβάσω. Και δεν είναι ότι δε διαβάζουμε γιατί βαριόμαστε ή δεν τελειώνουμε τη σχολή στην ώρα μας γιατί είμαστε χαραμοφάηδες. Είναι ότι δεν τελειώνουμε στο χρόνο μας γιατί είμαστε παράλληλα εργαζόμενοι, δεν είμαστε απλά σπουδαστές. Είμαστε εργαζόμενοι, είμαστε σπουδαστές, είμαστε άνθρωποι που θέλουμε να έχουμε και έναν ελεύθερο χρόνο...», επισημαίνει η Ελεάνα Ρεΐση, που σπουδάζει στο δεύτερο εξάμηνο στη Διοίκηση Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας της ΣΕΥΠ του ΤΕΙ Αθήνας και εργάζεται σε κατάστημα με ρούχα.

«Σχολή και δουλειά δε συνδυάζεται. Ειδικά όπως είναι ο χαρακτήρας των ΤΕΙ. Τα μαθήματα είναι πρωί, είναι απόγευμα, κάποια είναι υποχρεωτικά, κάποια άλλα όχι, αλλά μπαίνει το δίλημμα ότι αν δεν τα παρακολουθήσεις δε θα τα περάσεις... Αν έχεις μαθήματα όλη την ημέρα, δεν πρέπει να ασχολείσαι με τίποτα άλλο», σημειώνει ο Ηλίας. Και ο Γιώργος προσθέτει ότι «το θέμα δεν είναι πότε θα μας βάλουν τα εργαστήρια, πρωί ή απόγευμα. Το θέμα είναι ότι πρέπει να έχουμε τη σκέψη μας μόνο στο διάβασμα, για να μπορέσουμε να γίνουμε σωστοί επιστήμονες και να βγούμε αργότερα στην αγορά εργασίας και να δώσουμε πραγματική νέα τεχνολογία».

Είναι προφανές ότι για έναν εργαζόμενο σπουδαστή, που σκοτώνεται στη δουλειά για να πάρει «τρεις και εξήντα» δεν αποτελούν λύση οι... ανταποδοτικές υποτροφίες. Απλή αλλαγή εργοδότη (θα δουλεύει μέσα στο ΤΕΙ) και ακόμα μικρότερο «βοήθημα». Οσο για τα δάνεια, οι οικογένειές τους έχουν ήδη αρκετά δάνεια στην πλάτη, δε «σηκώνουν» και φοιτητοδάνεια, για να ξεπληρώνουν μετά για μια ζωή, να υποθηκεύσουν το μέλλον των παιδιών τους... Αλλωστε, όπως σημειώνει η Γιώτα, «τώρα φτιάχνουμε σπίτι, με δάνειο βέβαια. Θέλω να βοηθήσω τους δικούς μου... Είμαστε τρία παιδιά, οι δύο σπουδάζουμε ο άλλος είναι στο Λύκειο».

Η πλειοψηφία των εργαζόμενων σπουδαστών δουλεύει χωρίς ασφάλιση, χωρίς ένσημα, με τον κατώτερο μισθό, υπό καθεστώς ωμής εκμετάλλευσης. Οπως λέει η Δήμητρα, «όταν πας να πιάσεις δουλειά, ο εργοδότης δε σου κάνει καν συζήτηση, θεωρείται αυτονόητο ότι θα στα δώσει "μαύρα". Ειδικά στις καφετέριες, ειδικά στα πόστα των σερβιτόρων, υπάρχει τρομερή εκμετάλλευση. Ο σερβιτόρος δεν πληρώνεται με μισθό, αλλά με ποσοστά. Είναι το 13% από τα χρήματα που βγάζει το ταμείο του... Και οι περισσότεροι σπουδαστές σε τέτοιες δουλειές καταφεύγουν». Οσο για διευκόλυνση σε περιόδους εξεταστικής, δε γίνεται λόγος: «Μπορεί να δίνεις μάθημα και να καθυστερείς να πας στη δουλειά για 20 λεπτά. Αυτά στα παρακρατάει από το μισθό σου. Οση ώρα κι αν αργήσεις, στα κρατάει από το μισθό σου. Αυτό βέβαια συμβαίνει σε όλες τις δουλειές. Αλλά ειδικά σε φοιτητές και σπουδαστές δεν υπάρχει καμία ανοχή», συμπληρώνει η Δήμητρα.

Ακόμα και στις περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι σπουδαστές είναι ασφαλισμένοι, «μπορεί να καθυστερεί ο εργοδότης να με πληρώσει για ένα μήνα και όταν του το πω μου αναφέρει ότι... έχει έξοδα, το ΙΚΑ και την ασφάλισή μου, που πρέπει να την πληρώνει στην ώρα της. Λες και μου κάνει χάρη που τα πληρώνει στην ώρα του. Οι εργοδότες το βλέπουν σαν πολυτέλεια να μας δίνουν αυτά που πρέπει, αυτά που δουλεύουμε και τους βγάζουμε δεκαπλάσια και εκατονταπλάσια», τονίζει η Ελεάνα. Ενώ η Μαργαρίτα προσθέτει ότι «είμαι από τις 9 το πρωί μέχρι τις 3 το βράδυ όρθια συνήθως, γιατί είμαι σερβιτόρα. Αλλά και τα ένσημα που μου κολλάνε δεν είναι βαρέα και ανθυγιεινά που δικαιούμαι, είναι του μπουφετζή. Είναι... πάρα πολύ να βάλεις 15 ευρώ ένσημα. Ενώ το να βάλεις πέντε είναι πιο φτηνό...».

Από την άλλη, η Γιώτα πληρωνόταν με το... ιλιγγιώδες ποσό των «3,42 ευρώ την ώρα καθαρά, που είναι 4 ευρώ μεικτά. Δεν έχω καθόλου ένσημα. Τους ρώτησα γιατί δεν κολλάνε ένσημα αφού μας κάνουν κάποιες κρατήσεις και μου είπαν ότι κάποιες κρατήσεις τις δικαιολογεί το κράτος. Συμβιβάζομαι γιατί δεν μπορώ να κάνω αλλιώς». «Κόβω δελτίο παροχής υπηρεσιών (...) έχω ασφάλιση στο ΤΕΒΕ και παίρνω πολύ λίγα, περίπου 700 ευρώ το μήνα...», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Γιώργος. Και ενώ δουλεύουν σκληρά, τα χρήματα που παίρνουν οι σπουδαστές δεν τους φτάνουν ούτε για... ζήτω. Οπως λέει η Γιάννα, «παίρνω τη βδομάδα 50 - 60 ευρώ. Μου φτάνουν για το Σαββατοκύριακο, το πολύ τη Δευτέρα».

«Οι φοιτητές και οι σπουδαστές πραγματικά είναι φτηνοί, ευέλικτοι εργαζόμενοι μέχρι εκεί που δεν παίρνει», «και είναι και αναλώσιμοι», με ένα στόμα η Μαργαρίτα και η Δήμητρα συμπληρώνουν η μια την άλλη. «Εμένα μου έχει τύχει να με διώξουν από μαγαζί που δούλευα γιατί είχα ζητήσει άδεια για μια βδομάδα για να κάνω φροντιστήριο πριν τις πανελλήνιες. Με έδιωξαν γιατί ήξεραν ότι περιμένουν ουρά τα παιδιά και κάλλιστα μπορούσαν να βρουν κάποιον άλλο. Ειδικά στη νεολαία που δουλεύει, υπάρχει η νοοτροπία, "πού να πάω να μπλέξω τώρα με το σωματείο, αφού θέλω να βγάλω λεφτά για ένα χρόνο, για έξι μήνες"...», λέει η Δήμητρα. «Ο μόνος τρόπος όμως για να δουλέψουμε με καλύτερους όρους είναι να έχουμε αγωνιστικά σωματεία», τονίζει η Ελεάνα.

«Πρέπει να οργανωνόμαστε στα σωματεία μας. Οταν εγώ ξεκίνησα στη δουλειά, πήγα σε ένα χώρο όπου κανένας δεν είχε κάνει ποτέ απεργία, κανένας δεν είχε μιλήσει ποτέ συνδικαλιστικά, κανένας δεν είχε απαντήσει ποτέ τίποτα και υπήρχε τρομερή εκμετάλλευση. Οταν πήγα όμως και του ξεκαθάρισα ότι εγώ έχω το σωματείο από πίσω μου, είμαι οργανωμένη στο σωματείο μου, ξέρω ποια είναι τα δικαιώματά μου και δε θα τα χαρίσω, γιατί τα αξίζω, τότε είδα ότι είχε άλλη συμπεριφορά απέναντί μου. Δεν μπορούσε να κάνει αυτά που έκανε σε άλλους εργαζόμενους που δεν πάλευαν. Οταν είναι οργανωμένοι οι εργαζόμενοι στα σωματεία τους τότε μπορούν με καλύτερους όρους να παλέψουν γι' αυτά που δικαιούνται», υπογραμμίζει η Ελεάνα.

«Γενικότερα στους νέους εργαζόμενους που σπουδάζουν παράλληλα, πρέπει να σπάσει η νοοτροπία ότι "αυτή τη στιγμή εργάζομαι ευκαιριακά για να καλύψω κάποια έξοδα". Ο σπουδαστής να έχει ξεκάθαρο στη συνείδησή του ότι είναι εργαζόμενος. Πρέπει να δουλεύει επί ίσοις όροις και επί ίσες συνθήκες με όλους τους εργαζόμενους της ηλικίας του. Γιατί πολλοί θεωρούν ότι, "εντάξει, δουλεύω ένα τετράωρο, δεν έχει σημασία, ας μη μου κολλήσει ένσημα"», συμπληρώνει η Δήμητρα και προσθέτει η Ελεάνα, «"και γιατί αυτή τη δουλειά θα την κάνω για ένα χρόνο και όχι για όλη μου τη ζωή". Τα ένσημα πρέπει να μπαίνουν και τα λεφτά πρέπει να τα παίρνεις γιατί τα έχεις δουλέψει».

«Ο εργαζόμενος πρέπει να καταλάβει ότι ο εργοδότης μάς έχει ανάγκη, δεν τον έχουμε εμείς ανάγκη. Οσες φορές έχει συμβεί κάτι στη δουλειά και έχω φέρει το σωματείο, η εργοδοσία πάντα φοβάται και κάνει πίσω. Και το καταλαβαίνουν και οι υπόλοιποι συνάδελφοι. Απλώς πρέπει να οργωθούν στην κυριολεξία όλοι οι χώροι δουλειάς από τα σωματεία. Γιατί υπάρχουν παιδιά που πάνε να δουλέψουν και δε γνωρίζουν καν ότι υπάρχει σωματείο», εξηγεί η Δήμητρα.

Αλλωστε, στα ΤΕΙ, οι σπουδαστές έρχονται σε επαφή με το βάρβαρο εργασιακό μεσαίωνα από νωρίς, μέσα από την πρακτική άσκηση. Την εμπειρία πρακτικάριων σπουδαστών μεταφέρει ο Ηλίας: «Κάποιες εταιρείες, και συγκεκριμένα για εμάς που είμαστε μηχανολόγοι κάποια τεχνικά γραφεία, απασχολούν μόνο πρακτικάριους, κάνουν όλη τη δουλειά αυτοί. Δεν υπάρχει οχτάωρο, δουλεύουν 12 ώρες πάνω σε έναν υπολογιστή και δε συζητάμε βέβαια για επιδόματα υπολογιστή κλπ.»... Οπως σημειώνει, «όταν ένα τεχνικό γραφείο θέλει να κάνει μια μελέτη και έχει έναν πρακτικάριο, θα την κάνει ο πρακτικάριος. Δεν κοστίζει τίποτα. Μόλις τελειώσει η μελέτη δεν τους χρειάζονται. Για παράδειγμα, μια εταιρεία έχει να κάνει μια μελέτη για να βάλει κλιματισμό σε ένα κτίριο. Θα την κάνει ένας ψυκτικός (σ.σ. πρακτικάριος), θα τελειώσει, στους έξι μήνες θα φύγει. Η εταιρεία δε θα βρει μετά δουλειά στο ίδιο αντικείμενο. Θα πάρει άλλον πρακτικάριο... Και γίνεται αυτή η αλυσίδα».