Η καταστροφή του υπάρξαντος σοσιαλισμού, αλλά και η μείωση (έως εξαφάνιση) της δύναμης των ΚΚ διεθνώς, που εξελίχθηκε κατά τις τελευταίες 3-4 δεκαετίες του 20ού αιώνα, αποδίδεται εκτός των άλλων και στην παραβίαση των αρχών λειτουργίας των κομμάτων. Επειδή όλα αυτά τα χρόνια θεωρούσαμε ότι τα περισσότερα από τα κόμματα (και αυτά που ήταν στην εξουσία) τηρούσαν σε γενικές γραμμές τις «αρχές», ανακύπτει το ερώτημα: Το πρόβλημα γεννήθηκε από την παραβίαση των «αρχών» ή μήπως από την εφαρμογή τους; Δηλαδή επειδή εφαρμόστηκαν αρχές που ήταν από κάποιες απόψεις λανθασμένες, ή επειδή οι αρχές έγιναν «πάγιες» και δεν προσαρμόστηκαν στις εξελισσόμενες συνθήκες των κοινωνιών;

Η αστική τάξη κάνει έρευνα και συζητάει, εμείς; Η αστική τάξη διεξάγει στη χώρα μας και διεθνώς επιστημονική έρευνα σε όλους τους τομείς. Διεξάγει δημόσιο διάλογο για πλήθος επιστημονικοτεχνικών και κοινωνικών ζητημάτων. Στα πανεπιστήμια, τα ερευνητικά κέντρα, σε διάφορα συμβουλευτικά κρατικά και διακρατικά όργανα, στα πλαίσια μεγάλων δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων, στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Προσπαθεί να συνεργάζεται μ' αυτούς που την αμφισβητούν, μαθαίνει από τους αντιπάλους της.

Τα μέλη του Κόμματος για δεκαετίες διάβαζαν σχεδόν αποκλειστικά κομματικά πολιτικά βιβλία και άρθρα, ελληνικά και ξένα (ακόμα και λογοτεχνικά). Ορισμένα στελέχη διάβαζαν βιβλία γραμμένα από «... ταξικούς αντιπάλους, αναθεωρητές, αποστάτες, πρώην μέλη του ΚΚΕ....» (1) κλπ. Κατά κανόνα όμως διάβαζαν αυτά τα βιβλία με μόνο σκοπό να «αποκαλύψουν» την αντιδραστικότητά τους και να «δώσουν επιχειρήματα» πολεμικής στα μέλη του Κόμματος και τους οπαδούς. Τα κομματικά βιβλία διαβάζονταν κατά κανόνα άκριτα, θεωρούνταν ότι αντιπροσώπευαν την Αλήθεια. Η κριτική αφορούσε τους άλλους (συνήθως μηδενιστική). Με τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίζονταν οι «ενοχλητικές» μαρτυρίες εξωκομματικών, ακόμα και συντρόφων που είχαν ζήσει στις χώρες του υπάρξαντος σοσιαλισμού. Θεωρούνταν ψεύδη αποστατών, ανθρώπων που «κουράστηκαν», «υποκειμενισμοί», «γενικεύσεις» ειδικών περιπτώσεων ή περιθωριακών φαινομένων (όπως π.χ. για τη μαύρη αγορά συναλλάγματος). Κάθε επιστημονική μελέτη, κάθε πηγή πληροφόρησης που δεν ταυτιζόταν με την κομματική θέση κινδύνευε να θεωρηθεί συλλήβδην εχθρική και να κατακεραυνωθεί, ιδιαιτέρως αν προερχόταν από την υπόλοιπη Αριστερά. Ισως ο μόνος Αμερικανός πολιτικός συγγραφέας που έχει διαβαστεί από τα μέλη του Κόμματος να είναι ο Τζον Ριντ. Ο Σουίζι, ο Μπαράν, ο Μπετελέμ, ο Ελενστάιν, ο Μαρκούζε, ο Πουλαντζάς, ο Μαντέλ, ο Ψυρούκης, ο Ντόιτσερ, ο Χόμπσμπάουμ, όπως και πλήθος άλλων, ίσως ακόμα και ο Λούκατς, αποτέλεσαν σκοτεινή περιοχή για το συντριπτικό ποσοστό των κομματικών μελών. Κυριάρχησε ένα κλίμα αυτάρκειας, υπεροψίας («ξέρουμε εμείς»), καχυποψίας για την «αίρεση», υποτίμησης της αστικής σκέψης και επειδή ο Λένιν το 1922 είχε γράψει ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, ένας καπιταλισμός που σαπίζει, ένας καπιταλισμός που πεθαίνει, τρέχαμε από το πρωί μέχρι το βράδυ σε συνελεύσεις, διαδηλώσεις και διαφόρων ειδών εξορμήσεις, κάνοντας ένα έργο τίμιο, αλλά από ποιοτική άποψη απολύτως ανεπαρκές, ενώ αναμέναμε τη θανάσιμη κρίση του. Περίπου το ίδιο εξακολουθούμε να κάνουμε και σήμερα, μόνο με μεγαλύτερες απορίες και αμφιβολίες.

Το Κόμμα, δείχνοντας δυσπιστία προς την έρευνα και τις διάφορες πρωτοπορίες, δυσκόλεψε τη σχέση του με τους διανοούμενους, σταδιακά τους έχανε και χάνοντάς τους μπήκε σε μια διαλεκτική φθοράς, έχανε όλο και περισσότερο τη δυνατότητα για επιστημονική έρευνα και μελέτη γενικότερα. Στα πλαίσια αυτά κοντεύει να φαίνεται φυσιολογικό στους νέους κομμουνιστές το να μην έχει το Κόμμα και πολλή σχέση με τους διανοούμενους και τους ανθρώπους της Τέχνης, κάτι δηλαδή που διεθνώς θα θεωρούνταν παράδοξο στα χρόνια του '60 (ως αψευδής έντυπη μαρτυρία για τη χώρα μας αρκούν και μόνο τα 146 τεύχη της «Επιθεώρησης Τέχνης» από το 1954 μέχρι το 1967).

Ο αυτοαποκλεισμός από ένα πολύ μεγάλο μέρος των προϊόντων της επιστήμης και της ανθρώπινης σκέψης γενικότερα, όπως και τομέων της καλλιτεχνικής δημιουργίας, δημιούργησε μια παραμορφωμένη εικόνα της πραγματικότητας και κατά συνέπεια μια τεράστια έκπληξη στο χώρο μας για τα συμβάντα του τέλους του 20ού αιώνα.

Η δική μας συζήτηση στο σύνολο του Κόμματος, η συζήτηση για ζητήματα θεωρίας και γενικής πολιτικής διεξάγεται κατά τις προσυνεδριακές περιόδους για δυο περίπου μήνες κάθε 4 χρόνια. Κατά το υπόλοιπο διάστημα διεξάγεται στις ΚΟΒ, άρα σε νησίδες, που επικοινωνούν μέσω της κομματικής δομής. Ομως η επιστημονική συζήτηση με διαμεσολάβηση (των οργάνων των οργανώσεων και της ΚΕ) δεν μπορεί παρά να είναι ελάχιστα αποδοτική (ακόμα λιγότερο σε ζητήματα Τέχνης). Επίσης διεξάγεται διάλογος σε επιτροπές παρά τα κεντρικά όργανα του Κόμματος. Ακόμα κι αν αυτές έχουν την καλύτερη δυνατή σύνθεση, κι αν υποθέσουμε ότι το Κόμμα συγκεντρώσει κάπου το σύνολο των μελών του που διαθέτουν κάποια επιστημονική και ιδεολογική κατάρτιση (ποιος ξέρει ποια είναι αυτά;), το σύνολο αυτό θα είναι αποκομμένο από το σώμα των κομματικών μελών, τους προβληματισμούς και τις εμπειρίες τους.

Η μόνη πραγματικά παραγωγική συζήτηση θα ήταν αυτή που θα γινόταν μπροστά σε όλο το Κόμμα, μπροστά στην εργατική τάξη, θα ήταν αδιάκοπη και δε θα είχε απολύτως κανέναν περιορισμό ως προς το περιεχόμενο. Το τεχνικό πρόβλημα του τρόπου διεξαγωγής επιδέχεται πολλές επιλύσεις. Οσο παραμένουμε μόνο στον προσυνεδριακό διάλογο, θα έχουμε ολοφάνερο μόνιμο μειονέκτημα επεξεργασιών απέναντι στην αστική τάξη. Ακόμα, επειδή τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει τη συζήτηση ανάμεσα σε σκεπτόμενους ανθρώπους, όπως είναι η μεγάλη πλειοψηφία των κομμουνιστών, αυτή θα συνεχίζεται άτυπα, δίπλα στα όργανα, μέσα από τις προσωπικές σχέσεις, θα παράγει ενοχές και συνενοχές, παρεξηγήσεις και φήμες, αδικαιολόγητες συμπάθειες και αντιπάθειες και όπως πάντα κατά διαστήματα «φράξιες» και διασπάσεις.

Η αυστηρή προειδοποίηση: «Σύντροφε, δε θα κάνουμε το Κόμμα λέσχη συζητήσεων ούτε ερευνητικό ινστιτούτο» σήμερα θα ηχούσε κωμικοτραγική. Μερικές λέσχες και ινστιτούτα έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στους στόχους τους από όση το Κόμμα μας στους δικούς του. Σίγουρα έχουν μεγαλύτερη από όση είχε το υπόδειγμά μας, το ΚΚΣΕ, που η πενιχρή συμβολή του στον επιστημονικό σοσιαλισμό είναι και μια βασική αιτία για όσα συνέβησαν. Τέλος, η δημοσιοποίηση από εμάς των ποικίλων απόψεών μας για θεωρητικά και γενικά πολιτικά ζητήματα, καθόλου δεν απειλεί σήμερα την εργατική τάξη και το Κόμμα, αντιθέτως θα επιδρούσε θετικά στη συνειδητή πειθαρχία, στην ενότητα δράσης του. Επίσης θα προήγε την υπευθυνότητα των μελών και των στελεχών, που θα βρίσκονταν υπό διαρκή κρίση για τις απόψεις τους μπροστά σ' όλο το Κόμμα και την εργατική τάξη. Οσο για τα ευάλωτα μέλη και στελέχη του Κόμματος, δεν τα ψάχνει η αστική τάξη, η πείρα δείχνει ότι βρίσκουν το δρόμο προς αυτή μόνα τους.

«Ως τώρα, δεν ξέρω γιατί έχουμε συνηθίσει όλοι να γράφουμε αποφάσεις. Λένε ότι όλα τα είδη του γραπτού λόγου είναι καλά, εκτός από τα πληκτικά. Νομίζω ότι τις αποφάσεις πρέπει να τις κατατάξουμε στα πληκτικά είδη του γραπτού λόγου. Θα ήταν καλύτερα αν... γράφαμε λιγότερες αποφάσεις και περισσότερες μπροσούρες έστω και με τόσα πολλά λάθη...» (2).

1. Γιώργου Πολυμερίδη. Κριτική στην «Κριτική του Σοβιετικού σχηματισμού», «Ριζοσπάστης», 7.2.2000, σελ. 12.

2. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», «Σύγχρονη Εποχή», τ. 40, σελ. 256.