«Μα το ντέρμπι είναι στημένο, από πριν ξεπουλημένο και συ πνίγεσαι σε δίχρωμα κασκόλ»... Με μελωδικό τρόπο ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου απέδωσε σε δύο γραμμές, ό,τι πραγματικά συμβαίνει στο «βασιλιά των σπορ». Το ποδόσφαιρο. Και δεν αναφερόμαστε στ' αποτελέσματα (που αρκετές φορές είναι περίεργα), αλλά στη δομή και τον προσανατολισμό του.

Απέκτησε, όχι άδικα, το χαρακτηρισμό του λαϊκότερου των αθλημάτων, αφού είναι αυτό με τη μεγαλύτερη απήχηση, στις τάξεις των φιλάθλων. Ποιο όμως ποδόσφαιρο; Αυτό που γνωρίσαμε κλοτσώντας στις αλάνες (όταν ακόμα υπήρχαν), που πρέσβευε αρχές, αξίες, συναισθήματα; 'Η αυτό που βιώνουμε εδώ και πολλά χρόνια, το εμπορευματοποιημένο; Ποιο από τα δύο του πρόσωπα ερωτεύτηκαν οι πιστοί του; Υπάρχει αληθινή σχέση ανάμεσά τους; Το ένα είναι συνέχεια του άλλου, όπως κάποιοι ισχυρίζονται; 'Η μήπως μοιάζουν όσο ένα αντικείμενο με το είδωλό του, μέσα από έναν παραμορφωμένο καθρέφτη; Η ζώσα πραγματικότητα είναι μονόδρομος ή υπάρχει και άλλη επιλογή;

Από τη στιγμή που το άθλημα εμπορευματοποιήθηκε και έγινε επιχείρηση άρχισε η κατρακύλα και η μετάλλαξή του. Από δικαίωμα της νεολαίας και κοινωνικό αγαθό έγινε μια μηχανή παραγωγής κέρδους και ένα πεδίο αντιπαραθέσεων αντικρουόμενων συμφερόντων. Τη θέση της χαράς και της απόλαυσης του παιχνιδιού, της μαγείας του ξεχωριστού πήρε η σκοπιμότητα, η με κάθε μέσο επιδίωξη του αποτελέσματος, η βιομηχανοποίησή του.

Το ποδόσφαιρο υφίσταται ένα συνεχώς αυξανόμενο βιασμό. Οι «προστάτες» του, για να ικανοποιήσουν τα δικά τους συμφέροντα, αδιαφόρησαν για την «προσωπικότητα», τις αρχές και την αποστολή του. Και το μετάλλαξαν από ένα παιχνίδι για τους πολλούς, σε πυλώνα στήριξης της εξουσίας τους και μια κερδοφόρα επιχείρηση για λίγους. Ταύτισαν τα δικά τους συμφέροντα, με το «καλό του». Και επιπλέον, με περισσό θράσος οι βιαστές του προσπαθούν να το εμποτίσουν (καθώς και όσους το αγαπούν και ασχολούνται μαζί του) με τη νοοτροπία «αν δεν μπορείς να αποφύγεις κάτι, απόλαυσέ το»... προβάλλοντας σαν μονόδρομο την υφιστάμενη κατάσταση.

Γέμισε ο χώρος από εκμεταλλευτές, απατεώνες, καιροσκόπους. Κυριάρχησαν η ανισονομία, η υποκρισία, η διαφθορά, το ίδιον συμφέρον, η υστεροβουλία και η συναλλαγή. Και όλα αυτά με την αμέριστη στήριξη - συνενοχή των εκάστοτε κυβερνώντων. Κατά τους οποίους, για τους εργαζόμενους και τους συνταξιούχους «η οικονομία δεν αντέχει, χρειάζονται θυσίες» κλπ. Ετσι οι εργαζόμενοι αναγκάζονται σε μεροκάματα και συντάξεις πείνας, το λαϊκό εισόδημα καθημερινά μειώνεται, οι κοινωνικές παροχές εξαφανίζονται. Από την άλλη οι εξουσιάζοντες - διαχρονικά - χαρίζουν εκατομμύρια ευρώ με απανωτές ρυθμίσεις, δίνουν φοροαπαλλαγές και άλλες παροχές, κλείνουν τα μάτια σε καραμπινάτες παραβιάσεις νόμων που οι ίδιοι ψήφισαν...

Για την πλειοψηφία των άδολων πιστών του, το ποδόσφαιρο παραμένει ίδιο. Το αντιμετωπίζουν με την ίδια αγάπη και λατρεία, το βλέπουν με τα ίδια μάτια. Αντιμετωπίζουν με αρκετή δόση συναισθήματος την ομάδα, δεν την κοστολογούν, τη συνδέουν με ιδανικά, βιώματα κλπ. Είναι απόλυτα πιστοί σ' αυτήν και τα σύμβολά της, τα οποία θέλουν να φέρουν. Είτε ως κασκόλ, είτε ως μπλούζα, είτε, είτε, είτε... Αυτό ακριβώς εκμεταλλεύονται οι «ταγοί», που τη βλέπουν μόνον ή κυρίως ως επιχείρηση. Σημαντικό προσόν τους δεν είναι η αγάπη στο σύλλογο ή η γνώση του ποδοσφαίρου, αλλά η τεχνοκρατική κατάρτιση. Γι' αυτούς η μεγιστοποίηση του κέρδους αποτελεί το υπέρτατο κριτήριο.

Θεώρηση που δεν άφησε αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία, τις αρχές και τους στόχους του αθλήματος. Επιβλήθηκαν μοντέλα που στηρίζονται στην αρχή «τα πάντα για το αποτέλεσμα». Ετσι η τέχνη και η έμπνευση πέρασαν στο περιθώριο. Καθοριστική σημασία έχει πλέον η σκοπιμότητα, που θα οδηγήσει στη νίκη. Δεν είναι απορριπτέο να θυσιαστεί το θέαμα για να έρθει το αποτέλεσμα. Στόχος δεν είναι η άθληση και η χαρά του παιχνιδιού, αλλά η επιτυχία και τα έσοδα.

«Οι ομάδες επανασχεδιάζονται σύμφωνα με τους κανόνες πανίσχυρων οικονομικών και επικοινωνιακών κολοσσών, το παιχνίδι δεν εξαρτάται πλέον από το συντονισμό του ταλέντου κάποιων ποδοσφαιριστών που είναι ικανοί να δημιουργήσουν αξέχαστες και μυθικές μαγικές στιγμές, αλλά από συστήματα που φέρουν το όνομα και το επίθετο του προπονητή (...) Οι παίκτες δεν είναι πλέον οι βασικοί ιερείς, όπως και οι πιστοί δεν είναι οι κύριοι του ναού: τον γεμίζουν, αλλά η καταλυτική δύναμη του χρήματος βρίσκεται στις αποκλειστικότητες της τηλεόρασης και στη διαφήμιση. Ούτε καν ο Ρονάλντο δεν είναι ένας αληθινός ποδοσφαιριστής: Είναι ένα δημιούργημα της FIFA και των πολυεθνικών εταιρειών αθλητικών ειδών». Το απόσπασμα είναι από άρθρο του Ισπανού δημοσιογράφου και συγγραφέα, Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν («Ποδόσφαιρο. Μια θρησκεία σε αναζήτηση θεού. Μια θρησκεία σε χέρια πολυεθνικών», εκδόσεις «Μεταίχμιο»).

Κάποτε το ποδόσφαιρο (και όλος ο αθλητισμός) περιστρεφόταν γύρω από τον άνθρωπο. Είχε στόχο την ψυχαγωγία του, την ανάπτυξη της προσωπικότητας, τη θεμελίωση των ανθρωπιστικών αξιών, τη διατήρηση της υγείας και άλλων ιδιοτήτων που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής. Ηταν το άθλημα που αγαπήσαμε από παιδιά, που μας χάρισε ώρες ξεγνοιασιάς, χαράς και κοινωνικοποίησης.

Αυτές οι ιδιότητές του είναι άχρηστες (αν όχι επικίνδυνες) για τους επιχειρηματίες και τους εξουσιαστές, γι' αυτό τις περιθωριοποίησαν. Ευτυχώς δεν κατάφεραν να τις εξαφανίσουν. Υπάρχουν εστίες αντίστασης όπου το ποδόσφαιρο είναι κοινωνικό αγαθό και δικαίωμα. Και ως τέτοιο αντιμετωπίζεται. Υπάρχουν ακόμα πυρήνες όπου τα παιδιά μαθαίνουν να χαίρονται το ποδόσφαιρο, ν' αγαπούν το άθλημα και όσα ευεργετικά αυτό μπορεί να τους προσφέρει σωματικά και πνευματικά.

Πριν από καιρό, ο υπογράφων παρακολούθησε ένα τουρνουά ποδοσφαίρου. Ελαβαν μέρος ομάδες από διάφορους κλάδους εργαζομένων και πέντε από «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα αποτοξίνωσης. Οι κουβέντες των παιδιών - που έκαναν μια καταστροφική επιλογή κάποια στιγμή της ζωής τους, αλλά βρήκαν τη δύναμη και το κουράγιο να τη διορθώσουν - ξαναφώτισαν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά του ποδοσφαίρου (και εν γένει του αθλητισμού):

«Συμμετέχουμε, παίζουμε ομαδικά. Οπως αγωνιζόμαστε μέσα στο ποδοσφαιρικό γήπεδο, έτσι αγωνιζόμαστε καθημερινά και έξω από αυτό. Για τη ζωή μας.

Μόνο από την τηλεόραση έβλεπα ποδόσφαιρο. Τώρα καταλαβαίνω ότι δεν έχει καμία σχέση. Οταν είσαι μέσα στο γήπεδο είναι τελείως διαφορετικά. Το πιστεύεις, το παλεύεις, το προσπαθείς. Εδώ το ζεις. Απ' έξω, απλά το φαντάζεσαι... Αυτή είναι τεράστια διαφορά, δημιουργεί έντονα συναισθήματα. Το κυριότερο, είσαι μέσα στα πράγματα. Αυτή είναι η ζωή, αυτή είναι η πραγματικότητα. Ζεις το παιχνίδι. Και το να μάθεις να ζεις το παιχνίδι είναι σημαντικό για να μάθεις να ζεις τη ζωή. Αυτή είναι και πρέπει να είναι η πραγματικότητα. Εμείς δεν το είχαμε ζήσει ποτέ και δεν το περιμέναμε». Για να προσθέσει ο πατέρας ενός: «Τα παιδιά ξαναβρίσκουν τον εαυτό τους, τον αγαπάνε, αγαπάνε τη ζωή. Μαθαίνουν να λειτουργούν ομαδικά, αποκτούν στόχους, ιδανικά»...

Οσο λοιπόν και αν προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο - όσοι έχουν συμφέροντα - υπάρχει άλλη πραγματικότητα. Το ζητούμενο είναι από εξαίρεση να μετατραπεί σε κανόνα. Να γίνει συνείδηση και απαίτηση της πλειοψηφίας, που θα την επιβάλει. Είναι δύσκολη διαδρομή, αλλά απαραίτητη. Απαιτούνται πολλές ατομικές και συνολικές αλλαγές και υπερβάσεις.

Είναι όμως καθήκον, κυρίως απέναντι στη νεολαία, να μη χαθεί άλλος πολύτιμος χρόνος. Υγιείς δυνάμεις του ποδοσφαίρου (και εν γένει του αθλητισμού), κοινωνικοί και συνδικαλιστικοί φορείς πρέπει να κατανοήσουν την αναγκαιότητα ανάληψης άμεσης δράσης. Για τη δημιουργία ενός κινήματος με διαφορετική φιλοσοφία και στόχους. Που θα ξανακάνει το ποδόσφαιρο (και γενικότερα τον αθλητισμό) λαϊκό δικαίωμα, με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις πραγματικές του ανάγκες.

Το γεγονός ότι όλα αυτά δε χωράνε στην υφιστάμενη κοινωνική δομή, οδηγεί σε δύο συμπεράσματα. Αφ' ενός, από την πλειοψηφία απαιτείται αναθεώρηση ιδεολογικών επιλογών. Αφ' ετέρου ότι η πάλη για ένα άλλο ποδόσφαιρο (και εν γένει αθλητισμό) «περνάει» μέσα από την πάλη για μια άλλη κοινωνία.