...Στη λεωφόρο Νιέφσκι όλα ήταν ήρεμα. Η πλα­τεία των Ανακτόρων άδεια σχεδόν. Στις όχθες του Νέβα, στην είσοδο κάθε γέφυρας έκαιγε μια φωτιά και γύρω της στρατιώτες. Σ' ορισμένες ομάδες στη μέση απ' τους στρατιώτες γυρόφερνε και χοροπη­δούσε ένα χαρούμενο, ξαναμμένο παιδάκι. Τόσο αργά, σε τόσο σοβαρές στιγμές και αυτό ανάμεσα στους ενήλικους. Και ποιο παιδί δε θα περηφα­νεύονταν για τους θαρραλέους αυτούς μικρούς; Λίγα βήματα πιο πέρα από κάθε ομάδα στέκονταν κι ένα όχημα με πυρομαχικά...

Η κατάσταση τη νύχτα αυτή ήταν τέτοια, που ήταν ζήτημα αν η προσωρινή κυβέρνηση μπορούσε να υπολογίζει σε κάτι καλό. Ο Κερένσκι έμοιαζε με ακροβάτη σε τεντωμένο σχοινί. Το αίτημα «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», καθημερινά αντηχούσε όλο και πιο δυνατά, όλο και πιο επίμονα. Οι Ρώσοι εργάτες, το πιο νεαρό τμήμα του προλεταριάτου στον κόσμο, από ταξική άποψη ήταν οι πιο συνειδητοί και πιο αποφασιστικοί. Επιπλέον ήταν και ένοπλοι.

Ο στόλος ήταν μπολσεβίκικος, γι' αυτό δεν είχαν καμιά αμφιβολία. Η φρουρά της Πετρούπολης επί­σης ήταν μπολσεβίκικη. Οι ειδήσεις από τα μέτωπα αναφέρανε ότι ο στρατός στα χαρακώματα πάει όλο και πιο αριστερά. Η δίψα για ειρήνη και γη απαιτού­σε άμεση ικανοποίηση...

Οι μπολσεβίκοι υποσχέθηκαν ειρήνη και γη, υποσχέθηκαν επί πλέον, ότι οι εργάτες όλου του κόσμου «θα ξεσηκωθούν και θα τελειώσουν μια για πάντα με τον πόλεμο και την καπιταλιστική εκμετάλ­λευση».

Στη Ρωσία τη νύχτα αυτή ονειροπολούσαν για μεγάλα έργα, έφτιαχναν μεγάλα σχέδια...

Εφτασε η στιγμή που χρειάζονταν η υπέρτατη πίστη στην προχωρητική πορεία της ανθρωπότητας, παρά τις μεγάλες απώλειες στο δρόμο αυτό.

Τα χαράματα ένα τμήμα της Κόκκινης Φρουράς από την εργοστασιακή συνοικία του Βίμπορσκ (άν­θρωποι με μόνο οπλισμό τους τα όπλα «αναρτήσατε» και την πίστη ότι έφτασε η ώρα του προλεταριάτου, και ότι αυτοί είναι υπερασπιστές των εργατών όλου του κόσμου) σταμάτησε στη βόρεια πλευρά του Νέβα. Τις γέφυρες τις φρουρούσαν οι μαθητές της σχολής μηχανικού, που τοποθετήθηκαν εδώ μια μέρα νωρίτερα πριν ο Κερένσκι δώσει διαταγή να σηκώσουν τις γέφυρες. Mε την απειλή των όπλων οι εργάτες έδωσαν εντολή στους αξιωματικούς να κατεβάσουν τις γέφυρες. Οι αξιωματικοί υπάκουσαν και τα τραμ άρχισαν να πηγαινοέρχονται σα να μη συνέβηκε τίποτε.

Συνάμα δυο τμήματα από μπολσεβίκους στρατιώ­τες και ναύτες, ενεργώντας με διαταγή της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής κατέλαβαν το τηλεφωνικό κέντρο και το Γενικό επιτελείο. Ολα έγιναν τόσο γρήγορα και τόσο ήρεμα, που οι μπολσεβίκοι κέρδισαν τη μισή μάχη, ενώ ακόμα η Πετρούπολη δεν είχε αντιληφθεί ότι ο εμφύλιος πόλεμος άρχι­σε...

...Περνούσα μέσα από την πλατεία των Ανακτό­ρων. Τέσσερα θωρακισμένα στέκονταν στον ίσκιο της τεράστιας γρανιτένιας κιονοστοιχίας των Χειμερινών Ανακτόρων. Tα κανόνια τους ήταν ολοφάνερα στραμμένα προς τα παράθυρα των Ανακτόρων. Στη σταχτιά επιφάνεια των θωρακισμένων ήταν ζωγραφισμένες με φρέσκια μπογιά φλογάτες κόκκινες ση­μαίες, ενώ σε μια απ' τις σημαίες ήταν γραμμένη η λέξη: «Προλεταριάτο». Μια ομάδα από είκοσι περί­που μηχανικούς και οδηγούς κάτι φτιάχναν με τα κανόνια και τα μοτέρ, με σκοπό να είναι έτοιμα για άμεση δράση. Από καιρό σε καιρό αντάλλαζαν γνώμες σχετικά με την κατάσταση που υπάρχει... Περισσότερο απ' όλα τους ενδιέφερε πού είναι ο Κερένσκι.

-- Τώρα δεν είναι εκεί, είπε ένας από την ομάδα, δείχνοντας με το γαλλικό κλειδί του προς τα Χειμε­ρινά Ανάκτορα.

-- Τόσκασε τη νύχτα στη Φιλανδία.

-- Οχι, όχι στη Φιλανδία, είπε περιφρονητικά ένας άλλος. Εφυγε για να φέρει στρατεύματα, θα γυρίσει να πολεμήσει μαζί μας.

-- Λένε ότι τόσκασε στο μέτωπο, ντυμένος με φουστάνι αδελφής νοσοκόμας, είπε ένας τρίτος κο­ροϊδευτικά, πράγμα, που προκάλεσε μια έκρηξη γέ­λιου στους συντρόφους του.

Στα Ανάκτορα γύρω απ' ένα τραπέζι από κόκκινο ξύλο στην αίθουσα των συνεδριάσεων, όπου νωρί­τερα ο τσάρος όλης της Ρωσίας έβγαζε τα διατάγματα, που ανάγκαζαν όλη την αυτοκρατορία να τρέμει, κάθονταν έχοντος όψη σκυθρωπής αναμονής δεκα­πέντε μέλη της προσωρινής κυβέρνησης.

Τους φρουρούν δέκα μαθητές της στρατιωτικής σχολής, που στέκονται πίσω από την πόρτα. Αυτοί, το γυναικείο σύνταγμα και ένας λόχος ευέλπιδων, που οχυρώθηκαν στον πρώτο όροφο ήταν όλοι - όλοι που στέκονταν στο δρόμο της ξεσηκωμένης στρα­τιάς των εργατών. Γι' αυτούς δεν ήταν άγνωστο το μέρος που βρίσκονταν ο Κερένσκι. Πήγε να βρει πιστά τμήματα, που θα ξεσηκώνονταν για να υπερα­σπίσουν την προσωρινή κυβέρνηση. Η τύχη τους εξαρτιόταν απ' την επιτυχία του ή την αποτυχία του. Ηταν μεσημέρι όταν γύρισα στην πλατεία Ισαακίεβσκ. Tο Μέγαρο Μαρίνσκι, όπου συνεδρίαζε το Συμβούλιο της Δημοκρατίας - στο ίδιο μέρος που συγκεντρώνονταν το Συμβούλιο του Τσάρου, ο κή­ρυκας του απολυταρχισμού στην παλιά Ρωσία - ήταν κυκλωμένο από ναύτες, στρατιώτες και κοκκινοφρουρούς. Η φρουρά του Μεγάρου δεν πρόβαλε αντίσταση όταν ένα πλήθος από ναύτες απαίτησαν να τους αφήσουν να περάσουν. Ετσι οι ναύτες εισόρμησαν από μερικές εισόδους και έφτασαν στην αίθουσα από διάφορες πλευρές. Ενας ναύτης με γυρισμένο το ναυτικό του πηλήκιο προς τα πίσω και τις κορδέλες του ν' ανεμίζουν πλησίασε τον Πρόε­δρο Αφξέντιεφ.

-- Φτάνουν οι συζητήσεις. Ολοι στα σπίτια σας. Το Συμβούλιο της Δημοκρατίας διαλύεται!

Ο Αφξέντιεφ και οι συνάδελφοί του σκέφτηκαν ένα λεπτό, κοίταξαν τους ναύτες με τις μπλε στολές, σταμάτησαν τη συνεδρίαση και ο ένας κοντά στον άλλο βγήκαν στην πλατεία. Το Συμβούλιο της Δημο­κρατίας, που ήταν η ελπίδα του Τσερετέλι, του Τσχεΐντζε και άλλων μετριοπαθών σοσιαλιστών, οι οποίοι προσπάθησαν τόσο απεγνωσμένα ν' αποτρέ­ψουν την οριστική χρεοκοπία του, έπαψε πια να υπάρχει.

Οι πιο ριζοσπάστες σοσιαλιστές κατευθύνθηκαν στο Ινστιτούτο του Σμόλνυ, όπου συνέρρεαν οι αντιπρόσωποι απ' όλες τις άκρες της Ρωσίας στο ΙΙ Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ.

...Στις τρεις η ώρα πήγα στο Σμόλνυ...

...Ηταν σχεδόν πέντε η ώρα όταν συγκεντρωθή­καμε στην είσοδο του Σμόλνυ. Το τεράστιο αυτό κτίριο, που μόλις πριν από λίγους μήνες αποτελούσε κλειστό εκπαιδευτικό ίδρυμα, όπου διαπαιδαγωγούνταν ο ανθός της ρωσικής γυναικείας αριστοκρατίας, μετατράπηκε ξαφνικά σε φρούριο γεμάτο ένοπλους ανθρώπους με τα όπλα έτοιμα για δράση.

Απάνω πηγαινοέρχονταν οι αντιπρόσωποι των ερ­γατών και των στρατιωτών. Συγκεντρώθηκαν εδώ για το Συνέδριο των Σοβιέτ με σκοπό ν' αποφασί­σουν και να ικανοποιήσουν ίσως το αίτημα των μπολσεβίκων «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ». Το ζήτη­μα αυτό το έλυσαν ήδη οι ομοβροντίες των πυροβό­λων. Το άνοιγμα της συνεδρίασης είχε καθοριστεί για τις πέντε η ώρα. Ωστόσο και στις εννιά οι αντιπρόσωποι που συγκεντρώθηκαν στη μεγάλη απέριττα λευκή αίθουσα συνεδριάσεων περίμεναν ακόμη το άνοιγμα. Στους διαδρόμους που φωτίζον­ταν πολύ άσχημα, εκατοντάδες άτομα βημάτιζαν θορυβώδικα με τα λασπωμένα παπούτσια τους, έκα­ναν βόλτες και μπαινόβγαιναν στις αίθουσες των διαφόρων επιτροπών. Στις εννιά και λίγα λεπτά ο αντιπρόσωπος της μενσεβίκικης ομάδας δήλωσε ότι η ομάδα του συνεδριάζει ακόμα και παρακάλεσε αναβολή για μια ακόμα ώρα. Ενα μουρμούρισμα δυσαρέσκειας απλώθηκε στην αίθουσα. Τα νεύρα ήταν τεντωμένα σα χορδές. Σου δημιουργόταν η εντύπωση ότι η περίφημη ρώσικη υπομονή όπου νάναι θα σπάσει.

...Τη βραδιά αυτή στη θυελλώδη κατάσταση που επικρατούσε στην Πετρούπολη γίνονταν πολλές συζητήσεις. Υπήρχε, όμως, ένα μέρος, όπου δε φλυα­ρούσαν. Κι αυτό ήταν η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή που βγήκε στο φως ξαφνικά και αθόρυβα και περιβαλλόταν με βαθιά μυστικότητα...

Το Σμόλνυ ήταν ένα εξαίσιο μέρος για την απομό­νωση των νεαρών κοριτσιών της αριστοκρατίας. Μα σε μας την παγερή εκείνη νύχτα μας φάνηκε τόσο αποξενωμένο, που θεωρούσαμε σχεδόν απίθανη τη φυγή μας από δω. Μόλις κατεβήκαμε τις σκάλες αρχίσαμε να σκεπτόμαστε ότι τέτοια ώρα είναι μάλ­λον αδύνατο να βρούμε αμαξά.

Στο προαύλιο ένας σοφέρ έβαλε μπρος το μοτέρ ενός τεράστιου φορτηγού. Επιβάτες του ήταν μόνο τρεις ναύτες, ένας νεαρός κοζάκος με μια μαλλιαρή μαύρη κάπα που έφτανε ως τα νύχια του, και ένας κοκκινοφρουρός. Τους φωνάξαμε...

Ο ναύτης έριξε μια ύποπτη ματιά σε μένα και τη Λουΐζα Μπράιαν, τη δεύτερη γυναίκα της ομάδας μας.

-- Επικίνδυνο, είπε ο ναύτης. Πηγαίνουμε να ρί­ξουμε προκηρύξεις και σίγουρα θα μας πυροβολή­σουν.

...Οταν βγήκαμε στη Νιέφσκι, το ρολόγι στον πύργο του σιδηροδρομικού σταθμού «Νικολάεβσκ» έδειχνε μία μετά τα μεσάνυχτα. Η τεράστια στρογ­γυλή πλατεία ήταν άδεια. Τη μέρα είχε γίνει μάχη εδώ, αλλά τώρα κανένα ίχνος της δεν φαινόταν.

-- Σκύψτε!, διέταξε ο κοζάκος, που αντιλήφθηκε μπροστά μας μια ομάδα από ανθρώπους.

Υπακούσαμε, αλλά αποδείχτηκε ότι ήταν μπολσεβίκοι: στρατιώτες και κοκκινοφρουροί, κι έτσι πάλι προσεκτικά σηκώσαμε τα κεφάλια μας. Πηγαίνοντας να περάσουμε τη γέφυρα στο Μόικα σκοντάψαμε σ' ένα οδόφραγμα που το 'φτιαξαν τη μέρα. Μας σταμάτησε ο σκοπός και μας πληροφόρησε πως απαγορεύεται το πέρασμα γιατί πολύ κοντά προ ολίγου ανταλλάσσονταν πυροβολισμοί. Από την πλευρά των Χειμερινών Ανακτόρων ακούονταν κάπου - κάπου ο κρότος από βολή πυροβολικού κα πυροβολισμοί όπλων.

Γυρίσαμε πίσω ανόρεχτα...

Στις 2.15' τη νύχτα στεκόμαστε κάτω από τη μεγάλη κόκκινη αψίδα και κοιτούσαμε προσεκτικά στο σκοτάδι. Για κάμποση ώρα κυριαρχούσε ησυχία, μετά, όμως, τρεις πυροβολισμοί τη διατάραξαν. Στεκόμαστε χωρίς να μιλάμε και περιμέναμε απαντητικά πυρά, αλλά ακούσαμε μόνο το τρίξιμο από το σπάσιμο των τζαμιών, που γέμισαν το δρόμο σα νάταν στρωμένο χαλί. Ολα τα τζάμια των Χειμερινών Ανα­κτόρων έγιναν κομμάτια.

Ξαφνικά μέσα απ' το σκοτάδι ξεπετάχτηκε ένας ναύτης.

-- Τέλος, είπε. Παραδόθηκαν!

(Από το βιβλίο «Η κόκκινη καρδιά της Ρωσίας», 1919)