Ο οπορτουνισμός σε ιδεολογικό, πολιτικό, οργανωτικό επίπεδο, ως τάση νόθευσης των επαναστατικών χαρακτηριστικών του επαναστατικού εργατικού κινήματος, της μαχόμενης πολιτικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης έχει τη ρίζα του στην ίδια την καπιταλιστική εξέλιξη.

Κατά την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ο «δεξιός» οπορτουνισμός αναπτύχθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε κυριάρχησε στο σύνολο σχεδόν του επαναστατικού εργατικού κινήματος και οδήγησε τη Β' Διεθνή στην πλήρη και ολοκληρωτική χρεοκοπία. Χρειάστηκε ο απόλυτος ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός διαχωρισμός των επαναστατικών δυνάμεων από τις συμβιβασμένες προδοτικές δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας, προκειμένου να αναδυθεί το επαναστατικό εργατικό κίνημα με την ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική μορφή του κομμουνιστικού κινήματος.

Στο διαχωρισμό ηγήθηκε ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά ο Λένιν.

Σε άρθρο του στην εφημερίδα «Σόσιαλ Ντεμοκράτ», αρ. φύλλου 36, στις 9 Ιανουαρίου του 1915, με τίτλο «Και τώρα;...», αναφερόμενος στα καθήκοντα των εργατικών κομμάτων απέναντι στον οπορτουνισμό και το σοσιαλσοβινισμό, διακήρυττε:

«Ο τύπος των σοσιαλιστικών κομμάτων της εποχής της ΙΙ Διεθνούς ήταν: ένα κόμμα που ανεχόταν στις γραμμές του τον οπορτουνισμό, έναν οπορτουνισμό που συσσωρευόταν ολοένα και περισσότερο στις δεκαετίες της "ειρηνικής" περιόδου, που όμως διατηρούνταν μυστικός, προσαρμοζόταν στους επαναστάτες εργάτες, δανειζόταν από αυτούς τη μαρξιστική ορολογία και απόφευγε κάθε σαφή διαχωρισμό αρχών. Ο τύπος αυτός έφαγε το ψωμί του. Αν ο πόλεμος τελειώσει το 1915, θα βρεθούν άραγε ανάμεσα στους μυαλωμένους σοσιαλιστές άνθρωποι που θα θελήσουν το 1916 να ξαναρχίσουν την ανασυγκρότηση των εργατικών κομμάτων μαζί με τους οπορτουνιστές, ξέροντας από πείρα ότι στην επόμενη κρίση - οποιουδήποτε είδους και αν είναι - όλοι τους αυτοί (και μαζί τους και όλοι οι άνθρωποι που τα έχουν χαμένα) θα ταχθούν με το μέρος της αστικής τάξης, που οπωσδήποτε θα βρει κάποιο πρόσχημα για να απαγορέψει να γίνει λόγος για ταξικό μίσος και ταξική πάλη;»³¹.

Οπως ανέλυσε ο Λένιν, ο οπορτουνισμός είναι κοινωνικό προϊόν μιας ολόκληρης ιστορικής εποχής, είναι προϊόν της σχετικά «ειρηνικής» περιόδου του 1871-1914 στην εξέλιξη του εργατικού κινήματος και όχι κάτι τυχαίο, ένα σφάλμα, αστοχία, προδοσία ορισμένων ατόμων³².

Ο Λένιν αναφέρεται στο πώς αυτή η εποχή έμαθε στην εργατική τάξη να χρησιμοποιεί σπουδαία μέσα πάλης, όπως ο κοινοβουλευτισμός και οι άλλες νόμιμες δυνατότητες, η ίδρυση μαζικών οικονομικών και πολιτικών οργανώσεων, ο εργατικός Τύπος σε πλατιά κλίμακα και άλλα.

Ταυτόχρονα, ανέδειξε ότι αυτή η εποχή γέννησε και την τάση για άρνηση της ταξικής πάλης, ως πάλης για την εξουσία, την άρνηση της σοσιαλιστικής επανάστασης, τη γενική άρνηση των παράνομων οργανώσεων, την προπαγάνδιση της «κοινωνικής ειρήνης» και την αναγνώριση του αστικού πατριωτισμού.

Στις Θέσεις του 2ου Συνεδρίου της ΚΔ, στη διαμόρφωση των οποίων συνέβαλε καθοριστικά ο Λένιν, γίνεται η εξής εκτίμηση για αυτή τη μακρά περίοδο: «Από αυτό προέρχονται η προσαρμογή της κοινοβουλευτικής τακτικής των σοσιαλιστικών κομμάτων προς την νομοθετική δράση των αστικών κοινοβουλίων, η διαρκώς αυξανόμενη σημασία του αγώνα για εισαγωγή μεταρρυθμίσεων μέσα στο περιθώριο του καπιταλισμού, η επικράτηση του λεγόμενου "μίνιμουμ" προγράμματος των σοσιαλιστικών κομμάτων και η χρησιμοποίηση ενός "μάξιμουμ" προγράμματος που απέβλεπε σε έναν απομακρυσμένο "τελικό σκοπό". Πάνω σε αυτή τη βάση αναπτύχθηκαν έπειτα τα συμπτώματα του κοινοβουλευτικού ανταγωνισμού, της διαφθοράς, της φανερής ή κρυφής προδοσίας των πιο στοιχειωδών συμφερόντων της εργατικής τάξης»³³.

Στις συνθήκες του πολέμου του 1914 - 1915, «μιας τόσο μεγάλης καμπής της ιστορίας», ο Λένιν θέτει επιτακτικά ότι «η στάση απέναντι στον οπορτουνισμό δεν μπορεί να μείνει η παλιά»³⁴.

Καθοριστικό στοιχείο ήταν η στάση της οπορτουνιστικής σοσιαλδημοκρατίας απέναντι στον πόλεμο, απέναντι στην αστική τάξη της χώρας της. Ο Λένιν υποστήριζε ότι στις συνθήκες της κρίσης (οικονομικής και πολιτικής κρίσης που έφερε ο πόλεμος) τα εργατικά κόμματα - η τότε σοσιαλδημοκρατία - όφειλαν να περάσουν στην παράνομη δουλειά, να επωφεληθούν από την κρίση και τις ψυχικές διαθέσεις των εργατών, για να «ξεσηκώσουν το λαό και να επιταχύνουν την κατάρρευση του καπιταλισμού»³⁵.

Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ο τροχός της ιστορίας δεν μπορεί να γυρίσει προς τα πίσω, ούτε να σταματήσει μπορεί και πρέπει να τραβάει κανείς άφοβα μπροστά, από τις προπαρασκευαστικές νόμιμες, αιχμάλωτες στον οπορτουνισμό oργανώσεις της εργατικής τάξης στις επαναστατικές οργανώσεις του προλεταριάτου, που ξέρουν να μην περιορίζονται στη νομιμότητα και είναι ικανές να εξασφαλίσουν τον εαυτό τους από την οπορτουνιστική προδοσία, στις οργανώσεις του προλεταριάτου που ορθώνεται "στον αγώνα για την εξουσία", στον αγώνα για την ανατροπή της αστικής τάξης»³⁶.

Η πολεμική απέναντι στη συγκροτημένη και προδοτική σοσιαλδημοκρατία (Β' Διεθνής) εκ μέρους του κομμουνιστικού κινήματος (Γ' Διεθνής) υπήρξε έντονη σε όλη τη δεκαετία του 1920. Τη δεκαετία του 1930, τα κομμουνιστικά κόμματα ακολούθησαν τη γραμμή της συγκρότησης αντιφασιστικών μετώπων, την οποία επεξεργάστηκε και πρόβαλε ενιαία η Κομμουνιστική Διεθνής (Γ' Διεθνής) στο 7ο Συνέδριό της (25 Ιουλίου έως 21 Αυγούστου 1935). Κάθε ΚΚ, πρωτοστατώντας στην πάλη στη δική του χώρα, υπεράσπιζε ταυτόχρονα τη Σοβιετική Ενωση, τη νέα σοσιαλιστική κοινωνία, που είχε γίνει φάρος και ελπίδα όλων των λαών.

Στα μέσα του πολέμου (1943) η Κομμουνιστική Διεθνής αποφάσισε την αυτοδιάλυσή της.

Αρνητική εξέλιξη για το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα ήταν η έλλειψη κέντρου συντονισμένης επεξεργασίας της επαναστατικής στρατηγικής για τη μετατροπή του αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο ή στην ξένη κατοχή σε αγώνα για την εξουσία, ως ενιαίο καθήκον που αφορούσε το κάθε ΚΚ στις συνθήκες της δικής του χώρας.

Ανεξάρτητα από τις αιτίες που οδήγησαν στη διάλυση της ΚΔ, είναι αντικειμενική η ανάγκη το κομμουνιστικό κίνημα σε διεθνές επίπεδο να διαμορφώνει ενιαία επαναστατική στρατηγική, να σχεδιάζει και να συντονίζει τη δράση του.

Η όλη εξέλιξη έδειξε ότι στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης η αντιφασιστική πάλη οδήγησε στην ανατροπή της αστικής εξουσίας και με την άμεση διεθνιστική στήριξη των λαϊκών κινημάτων από τον Κόκκινο Στρατό. Ωστόσο, στην καπιταλιστική δύση τα ΚΚ δεν κατόρθωσαν να διαμορφώσουν στρατηγική μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου ή του απελευθερωτικού αγώνα σε πάλη για την κατάκτηση της εξουσίας. Βρέθηκαν αδύναμοι απέναντι στην ευελιξία της αστικής τάξης της χώρας τους να διαμορφώνει συμμαχίες υπεράσπισης της εξουσίας της και να αναδιατάσσει έγκαιρα τις διεθνείς συμμαχίες της.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

(Το άρθρο βασίζεται σε κείμενο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ)

Σημειώσεις:

31. Β.Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 26, σελ. 112 - 113.

32. «Υπήρξε μια εποχή του σχετικά "ειρηνικού" καπιταλισμού, όταν νίκησε πέρα για πέρα τη φεουδαρχία στις προηγμένες χώρες της Ευρώπης και μπορούσε να αναπτύσσεται - σχετικά - πιο ήρεμα και ομαλά επεκτεινόμενος "ειρηνικά" σε τεράστιες περιοχές εδαφών, που δεν είχαν ακόμα καταληφθεί και χωρών που δεν είχαν ακόμη τραβηχτεί οριστικά στη δίνη του καπιταλισμού. Φυσικά, και σε αυτήν την εποχή που τοποθετείται πάνω κάτω στα χρόνια 1871-1914, ο "ειρηνικός" καπιταλισμός δημιουργούσε όρους ζωής που και με τη στρατιωτική και τη γενική ταξική έννοια απέχουν πολύ, πάρα πολύ από την πραγματική "ειρήνη". Για τα 9/10 του πληθυσμού των προηγμένων χωρών, για τις εκατοντάδες εκατομμύρια του πληθυσμού των αποικιών και των καθυστερημένων χωρών, η εποχή αυτή δεν ήταν "ειρήνη", αλλά καταπίεση, μαρτύρια, φρίκη, που ήταν ίσως τόσο πιο φρικιαστική, γιατί φαινόταν σαν "φρίκη δίχως τέλος". Η εποχή αυτή πέρασε ανεπίστρεπτα, την αντικατέστησε μια εποχή σχετικά πολύ πιο ορμητική, αλματική, καταστροφική, γεμάτη συγκρούσεις, όπου χαρακτηριστικό για τη μάζα του πληθυσμού γίνεται όχι τόσο "η φρίκη δίχως τέλος", αλλά "το φριχτό τέλος"». Β.Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 27, σελ. 95.

Η περίοδος αυτή, λοιπόν, χαρακτηρίζεται από την απουσία ιμπεριαλιστικών πολέμων και προλεταριακών επαναστάσεων. Η νέα εποχή, που τη διαδέχεται, είναι η εποχή του ιμπεριαλισμού, του μονοπωλιακού καπιταλισμού, είναι εποχή οξύτατων αντιθέσεων, η εποχή των ιμπεριαλιστικών πολέμων και των προλεταριακών επαναστάσεων, «η παραμονή της σοσιαλιστικής επανάστασης», όπως τη χαρακτηρίζει ο Λένιν. (Πιο αναλυτικά για την περιοδολόγηση του καπιταλισμού δες διάλεξη ΙΕ της ΚΕ στην ΚΟΜΕΠ, τ. 4/2008).

33. «Η Κομμουνιστική Διεθνής», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 110.

34. Β.Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 26, σελ. 259.

35. Β.Ι. Λένιν: «Απαντα» εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 26, σελ. 219.

36. Β.Ι. Λένιν: «Απαντα» εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 26, σελ. 259 - 260.