Η μνήμη, σαν τον καθρέφτη της ιστορίας μας, πλησιάζει στο φως και αντανακλά την ευωδιά μιας άλλης εποχής, μακρινής, σκληρής μα γοητευτικής, για την ευαισθησία, την τόλμη και τη μαχητικότητα. Κάποια φωτογραφία με αφιέρωση, του Αιμίλιου Βεάκη προς τον φίλο του Μαρίνο Πετρέσκο, ένα γράμμα χωρίς υπογραφή και ένα ανέκδοτο ποίημα του μεγάλου ηθοποιού μας και αγωνιστή Αιμίλιου Βεάκη, βρέθηκε στο αρχείο του Μαρίνου Πετρέσκο στο Βουκουρέστι. Θεωρούμε χρέος μας να τα μοιραστούμε με τους αναγνώστες μας, γιατί αποτελούν τεκμήρια μιας εποχής στο χώρο της τέχνης.

Σημαντικοί άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων αγωνιούσαν, προβληματίζονταν, αναζητούσαν, μάχονταν, όχι μόνο για την επιβίωση, αλλά και για τα όσα συνέβαιναν στην πολιτικά ανοχύρωτη Ελλάδα.

«Ηταν καλοκαίρι του 1933» - γράφει ο άγνωστος προφανώς καλλιτέχνης ή κοντά στους καλλιτέχνες - «που το Εθνικό θέατρο έδινε παραστάσεις στην Πάτρα. Κάθε πρωί, κατά τις 11.30 στην εξέδρα του μύλου, σε ένα τραπέζι, μαζευόμαστε για καφέ και κατόπιν για ούζο, ο Βεάκης - Γληνός - Καρούσος - Σαπφώ Αλκαίου, η κόρη της. Πηγαίναμε να τους κάνουμε συντροφιά και μεις ο Αγγ. Μάγνης - εγώ 2-3 άλλοι (δεν είναι καιρός να πω τα ονόματά τους) και πιάναμε διάφορες συζητήσεις συχνά παρέα μας έρχονταν και ο Φώτος Πολίτης. Στην παρέα και τη συζήτηση με σχετική κριτική στην επιφυλλίδα την έφερε ο Φ. Πολίτης στη στήλη της εφημερίδας "Πρωία", στη συζήτηση έλαβε μέρος με την εφημερίδα "Αθήναις" και ο Ποπ. Οταν δεν είχαμε ξένους, συζητούσαμε και τα δικά μας. Ρίχτηκε η ιδέα να βγη ένα περιοδικό φιλολογικό, προοδευτικό, μας απησχόλησε πολύ το οικονομικό και η ύλη. Το έφερα το θέμα στον παράνομο πυρήνα διανοουμένων και απεφασίσθη να το κάνουμε, συνεζήτησα με τον υπεύθυνο της περιφερειακής και ενεκρίθη η απόφασή μας. Και τώρα στην πράξη. Ο Βεάκης ανέλαβε να εργασθή στην Αθήνα με τον Καρούσο. Στις αρχές του 1934 ανέβηκα στην Αθήνα με εισήγηση του Βεάκη. Ο Συναδινός (πρόεδρος συγγραφέων) θα μας έδινε την αντιπροσωπεία των θεατρικών συγγραφέων στην Πάτρα. Το οικονομικό είχε κανονισθή... ο Αγγ. Ρέγγος είχε βιβλιοπωλείο - τυπογραφείο θα το εξέδιδε. Ορίσαμε να κυκλοφορήσει στις αρχές Αυγούστου με το όνομα "Νέοι Καιροί". Εβραδύναμε λίγο, γιατί εν τω μεταξύ εκδίδαμε μια μπροσούρα "Ο Κανελλόπουλος και οι θεωρίες" σαν απάντηση στην απειθαρχημένη ελευθερία και περί "Εθνους" αντιλήψεις του... Δυστυχώς εξερράγη το κίνημα του Μεταξά και όλα κατασχέθηκαν μαζί με την αλληλογραφία. Εσώθησαν λίγα γράμματα και ακόμη 2-3 βρίσκονται - και το ανέκδοτο ποίημα του Βεάκη...».

Οσον αφορά στο ποίημα του Αιμίλιου Βεάκη, αναφέρεται στη ζωή των ταλαιπωρημένων γυναικών θεατρίνων και μαρτυρά πολλά.

«Στο δρόμο τ' αγριοβόρι, το χιονόνερο/ Σκοτάδι στη σκηνή/ Στα καμαρίνια τους αλλάζουν βιαστικά οι αρτίστες./ - Τι ξεφωνίζει πάλι ο Διευθυντής;/ Με σένα τάχει;/ Κάθισε Λόλα φρόνιμα/ επιτέλους/ θες να σε διώξουν πάλι; Να γυρνάς/ στις επαρχίες, μέσ' στο χειμώνα το σκληρό,/ σ' άγονες πιάτσες, σε παλιοδουλειές,/ που ακέριος δε θα πλερωθεί ποτέ ο μιστός/ κι η μίτζα η κακορίζικη/ ούτε για το κραγιόνι των χειλιών/ δε θα σου φτάνει;/ Πού θα κοιμάσαι δόλια; τι θα τρως;/ Ξεχνάς που ακόμ' απ' τον παλιό/ δεν έγιανες πλευρίτη;/ Το βήχα σου φτωχούλα δεν ακούς/ που σου ξεκαίει τα στήθια;/ Τα δάκρυα τρέχουν, ματωμένα όπως κυλούν,/ από τα μάγουλά της παίρνοντας/ το κοκκινάδι,/ και συλλογιέται η Λόλα./ Στου διευθυντή ένας άντρας καρτερεί./ Μούτρο σκαμμένο απ' τ' όργιο. Ενα γυαλί/ θρασύ το φρύδι υψώνει. Απ' το μισόκλειστο/ τ' άλλο του μάτι βλέπει ο Σατανάς./ Πίσω απ' το λάγνο γέλιο του οι σειρές/ των ψεύτικων κατάλευκων δοντιών του/ λες καρτερούν να σκίσουν να σπαράξουνε./ Στο χέρι του ένα πούρο και στο δάχτυλο/ λαμποκοπάει ατίμητο μπριλάντι./ Κοψομεσιάζεται μπροστά του ο Διευθυντής/ - τη σκύλα θα τη διώξω! Μα το ναι!/ Στο δρόμο τ' αγριοβόρι, το χιονόνερο./ Και στο στενό σοκάκι/ που ανοίγει το πορτάκι της σκηνής,/ δίχως παλτό, προσμένει τουρτουρίζοντας/ μα με καρδιά πυρπολημένη απ' την αγάπη/ ο φοιτητής.

(Αιμίλιος Βεάκης, Μάρτης 1936)

* Τα ντοκουμέντα παραχώρησε στο «Ρ» η Πανελλήνια Ενωση Επαναπατρισθέντων Πολιτικών Προσφύγων