Η τραγωδία στο μεταλλωρυχείο Σαν Χοσέ στην έρημο Ατακάμα, όπου 32 Χιλιανοί μεταλλωρύχοι και ένας Βολιβιανός εγκλωβίστηκαν σε βάθος 700 μέτρων μετά από έκρηξη στις 5 του Αυγούστου, δεν είναι απλά ένα ακόμα ατύχημα από τα πολλά που συμβαίνουν στα ορυχεία, όπου ετησίως υπάρχουν δεκάδες θύματα σχεδόν πάντα λόγω έλλειψης συνθηκών ασφάλειας. Το ίδιο συμβαίνει και στην κατασκευαστική βιομηχανία, στις υπηρεσίες και τη βιομηχανία μεταποίησης. Ομως αυτό το τελευταίο ατύχημα ήταν ιδιαίτερο λόγω του μεγέθους του και των χαρακτηριστικών του. Το ορυχείο Σαν Χοσέ ανήκει στη μεταλλευτική εταιρεία «Σαν Εστέμπαν», όπου γίνεται εξόρυξη χαλκού και χρυσού από αρχαιοτάτων χρόνων. Είναι δε ιδιοκτησία της οικογένειας Κέμενι, με μακρά εμπειρία σε εξορυκτικές δραστηριότητες, που ξεκίνησαν περίπου πριν πενήντα χρόνια, όταν με την εξόρυξη μεταλλευμάτων σιδήρου κατάφερε να αποκτήσει μια σημαντική περιουσία.

Εδώ και χρόνια, το ορυχείο Σαν Χοσέ είχε καταγγελθεί ως μία επισφαλής εγκατάσταση. Μόνο μεταξύ του 2000 και 2004 έγιναν δέκα καταγγελίες των εργαζομένων στην Εθνική Υπηρεσία Μεταλλουργίας και Γεωλογίας (Sernageomin), σε υγειονομικές υπηρεσίες, καθώς και στην περιφερειακή κυβέρνηση. Φωνή βοώντος εν τη ερήμω, καθώς ούτε καν μπήκαν στον κόπο να απαντήσουν. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έγιναν τέσσερα μοιραία ατυχήματα, με αποτέλεσμα τον αναγκαστικό ακρωτηριασμό άκρων κάποιων πληγέντων. Η έκρηξη στις 5 του Αυγούστου, όπως έγινε γνωστό, ήταν τόσο ισχυρή που προκάλεσε ουσιαστικά την κατάρρευση των στοών και των βοηθητικών αγωγών. Σύμφωνα με τον Αντον Ράστε, πρώην περιφερειακό υπεύθυνο της Sernageomin, αυτό το ορυχείο δε θα έπρεπε να επαναλειτουργήσει ποτέ, αφού ο ίδιος είχε αποφασίσει το προσωρινό κλείσιμό του το 2006 και το οριστικό το 2007. Ωστόσο, στις 30 του Μάη 2008 η Sernageomin εγκρίνει την επαναλειτουργία του. Το μέτρο προκάλεσε φοβερή αγανάκτηση, αφού προτάθηκαν επιφανειακά μέτρα που δεν άγγιζαν το βασικό πρόβλημα της ασφάλειας και ούτε καν διατάχτηκε έλεγχος για την εφαρμογή του. Οπως για παράδειγμα, την «παράλειψη» κατασκευής σκάλας σε έναν αγωγό διαφυγής, που μη κατασκευάζοντάς την, κατέστησαν τον αγωγό ανενεργό μπροστά σε ένα ατύχημα όπως το τελευταίο. Ακόμα η εταιρεία δεν τήρησε και άλλες υποχρεώσεις της και άρχισε να κάνει οικονομία στα έξοδα ασφάλειας, αποκομίζοντας ακόμα περισσότερα κέρδη, ενώ εκμεταλλευόταν τις συνταξιοδοτικές εισφορές των εργαζομένων τα οποία δεν κατέθετε όπως υποχρεούταν.

Ας σημειωθεί ότι την τελευταία δεκαετία έχασαν τη ζωή τους 373 άτομα μέσα στα ορυχεία, που δίνει έναν μέσο όρο 37 θυμάτων ετησίως. Ωστόσο, η τάση ήταν αυξητική, αφού το 2007 ήταν 40 και το 2008 43 οι νεκροί εργαζόμενοι. Το 2009 υπήρξε μια πτώση στους 35 νεκρούς, ίσως λόγω του κύματος απολύσεων και απεργιών που είχε κηρύξει η Συνομοσπονδία του μεταλλευτικού κλάδου λόγω πάντα της παντελούς έλλειψης συνθηκών ασφάλειας. Το 2010, όμως, ήδη 31 ψυχές χάθηκαν μέσα στα ορυχεία-κάτεργα...

Ο Μοϊσές Λαμπράνια, αντιπρόεδρος της Μεταλλευτικής Συνομοσπονδίας της Χιλής και ένα από τα ιστορικά στελέχη του παραπάνω τομέα, ανέφερε στον Τύπο ότι το εν λόγω ορυχείο δεν έπρεπε ποτέ να επαναλειτουργήσει καθώς υπάρχουν σημαντικές δομικές ελλείψεις που αφορούν και την αποφυγή κατάρρευσης του ορυχείου. Ακόμα, επισήμανε ότι οι μεταλλωρύχοι διεκδικούσαν από το 1999 το κλείσιμο του ορυχείου στο Σαν Χοσέ. Το 2005 η Διεύθυνση Εργασίας αποφάσισε να το κλείσει, καθώς δεν υπήρχε έξοδος κινδύνου, ούτε αγωγός για την ανανέωση του αέρα. Αυτό έφτασε στα δικαστήρια του Κοπιαπό, αλλά τίποτε δεν κινήθηκε. Στη συνέχεια, και χωρίς κανείς να ξέρει γιατί, το ορυχείο επαναλειτούργησε... «Υπάρχουν πολιτικές επιρροές, σημαντικοί άνθρωποι που αναμειγνύονται; Αυτό θα πρέπει να συμπεριληφθεί στην έρευνα που θα διεξαχθεί», τόνισε ο Λαμπράνια. Ακόμα, στις 30 του Ιούνη, στο πλαίσιο συνέλευσης εργασίας της επιτροπής μεταλλουργίας, όπου παρέστη και ο υπουργός Λόρενς Γκολμπορν, ο γραμματέας του Συνδικάτου των Εργαζομένων του ορυχείου Σαν Χοσέ, Χαβιέρ Καστίγιο, είπε στον υπουργό ότι «δε γίνεται να εργαζόμαστε με οποιοδήποτε κόστος. Στο ορυχείο Σαν Χοσέ η κατάσταση είναι καταστροφική. Οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να καταρρεύσει, οπότε η κυβέρνηση πρέπει να πάρει μέτρα». Ωστόσο ο υπουργός δεν έδωσε σημασία. Και στις 5 του Ιούλη, ένα μήνα πριν την τραγωδία, οι εργαζόμενοι επέδωσαν μια επιστολή στον υπουργό, απαιτώντας, αν δεν κλείσει η εταιρεία, τουλάχιστον να γίνει διάνοιξη του αγωγού, γιατί στο κάτω μέρος του είχε μαζευτεί αποστειρωμένο υλικό, γεγονός που το καθιστούσε εκτός λειτουργίας, ωστόσο ο υπουργός απαξίωσε να δεχτεί τους συνδικαλιστές...

Ομως, τα στοιχεία και οι καταγγελίες των συνδικαλιστών μεταλλωρύχων, ότι αυτό το ιδιωτικό ορυχείο έπρεπε να το είχαν κλείσει οι αρχές εδώ και πολύ καιρό - και πράγματι το έκλεισαν για κάποιον καιρό - δεν εισακούστηκαν καθώς το «εύκολο χρήμα» των ιδιοκτητών του κατάφερε να το επαναλειτουργήσει.

Στο μεταξύ, μέσα στην έρημο και πάνω από το «ορυχείο-κάτεργο» των δικών τους, γυναίκες και μανάδες των εγκλωβισμένων μεταλλωρύχων, ωθούμενες από το πείσμα και τις ελπίδες τους για τη σωτηρία των αγαπημένων τους, μαζί με συναδέλφους μεταλλωρύχους, έστησαν έναν αυτοσχέδιο καταυλισμό, φτάνοντας εκεί από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. Ετσι αναγκάστηκαν να δραστηριοποιηθούν και οι αρχές. Και ξαφνικά γέμισε ο τόπος δορυφορικά δίκτυα, τοπικές τηλεοράσεις, εκπροσώπους πολιτών, ειδικούς και διασώστες, μέχρι και εκπρόσωπους του κλήρου! Και φυσικά και ο Πρόεδρος, που ευελπιστεί έτσι να αυξήσει τα ποσοστά της αξιοπιστίας του.

Και ενώ τα κυρίαρχα ΜΜΕ δείχνουν τον αντιδραστικό Πρόεδρο Πινιέρα να «κόβει κεφάλια» - μικρά φυσικά - και τον υπουργό Μεταλλουργίας να χύνει - πολύ καλά σχεδιασμένα και ύποπτα - κροκοδείλια δάκρυα, οι ιδιοκτήτες της εταιρείας «Σαν-Σεμπαστιάν» να προσπαθούν με κάθε θεμιτό και αθέμιτο τρόπο να εξιλεωθούν σε διάφορα έντυπα ΜΜΕ, οι συγγενείς και στελέχη των συνδικάτων απαιτούν τιμωρία και υπεύθυνους με ονοματεπώνυμο.

Ομως, τι κρύβεται πίσω από τόση επικοινωνιακή κάλυψη; Είναι οι διαχρονικές ευθύνες όλων των αστικών κυβερνήσεων, που επέτρεπαν τη λειτουργία ορυχείων -κατέργων, όπως το ορυχείο Σαν Χοσέ. Ο Πρόεδρος Πινιέρα ρίχνει ευθύνες στην προκάτοχό του «σοσιαλίστρια» Μπατσελέτ, που πράγματι επέτρεψε το εμπόριο, πολλές φορές παράνομο, στην ιδιωτική μεταλλουργία, ιδιαίτερα προσοδοφόρο για τους ιδιοκτήτες και σχεδόν χωρίς εισφορές στο χιλιανό κράτος, ωστόσο και ο Πινιέρα ακολουθεί την πεπατημένη. Ταυτόχρονα, καμία «δημοκρατική» κυβέρνηση δεν προσπάθησε να αλλάξει ένα προεδρικό διάταγμα του δικτάτορα Πινοτσέτ, σύμφωνα με το οποίο το 10% των κερδών από το εμπόριο χαλκού προορίζεται για το στρατό.

Στη μετα-Πινοτσέτ «δημοκρατική» Χιλή υπάρχει υπερβολική επισφαλής εργασία. Αυτοί που πάντα υπερασπίζονταν την ελαστικοποίηση της εργασίας, σήμερα διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους. Γιατί κίνδυνοι και ατυχήματα δεν υπάρχουν μόνο στα ορυχεία, αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς, όπως στα συνεργεία ραφής στο Πατρονάτο, στις οικοδομές σε μεγάλο ύψος στο Λας Κόντες, στα ιχθυοτροφεία σολομού στο Τσιλοέ και Αϊσέν κλπ.

Ας προστεθεί και η έλλειψη ελεγκτών εργασίας, με αποτέλεσμα η Διεύθυνση Εργασίας να μην έχει αποτελεσματική στήριξη στον έλεγχο και στην επιβολή προστίμων στους παραβάτες του νόμου.

Υπάρχει ακόμα ένα σημαντικό ζήτημα, αυτό της έλλειψης θεσμικού πλαισίου για τα ορυχεία. Ποτέ, εκτός κατά την κυβέρνηση του Προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε, δεν έγινε προσπάθεια θέσπισης ενός σοβαρού θεσμικού πλαισίου, με διευρυμένες αρμοδιότητες και ισχυρή τεχνική στήριξη.

Σε ό,τι αφορά τη διάσωση των εγκλωβισμένων μεταλλωρύχων, που τελικά προχωρά υπό την πίεση και τις διαμαρτυρίες των συγγενών και συνδικαλιστών, εκτός του ότι θα στοιχίσει συνολικά περί τα 10 εκατ. δολάρια, θα διαρκέσει και πολλούς μήνες, ίσως μέχρι τα Χριστούγεννα...

Γύρω, λοιπόν, από τη συγκλονιστική ιστορία των εγκλωβισμένων εργατών εξελίσσεται μια τεράστια προσπάθεια εντυπωσιοθηρίας από την κυβέρνηση και τα ΜΜΕ που την στηρίζουν.

Η τραγωδία του ορυχείου Σαν Χοσέ δεν πρέπει να ξεχαστεί εν μέσω της επίσημης προπαγάνδας για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την ανεξαρτησία της Χιλής. Η αρρωστημένη επανάληψη των τηλεοπτικών εικόνων και το αισιόδοξο μήνυμα για την επιβίωση των 33 εγκλωβισμένων δε θα πρέπει να ακυρώσει τη μνήμη για το σύνολο των προηγούμενων ατυχημάτων που αποδεικνύουν τον σχεδόν ανύπαρκτο έλεγχο από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες της επίβλεψης αυτών των εργασιακών κέντρων και την εγκατάλειψη και υπερεκμετάλλευση ενός κλάδου εργαζομένων που για αιώνες εργάζεται σε απάνθρωπες συνθήκες. Θα πρέπει επιτέλους οι επιχειρηματίες να καταλάβουν ότι οι εργαζόμενοι δεν είναι άλλη μια πρώτη ύλη. Μαθήματα τόσο οδυνηρά, όσο αυτό στο ορυχείο Σαν Χοσέ, θα πρέπει να συμβάλουν ώστε οι εργαζόμενοι να υιοθετήσουν μια μαχητική ταξική, ακλόνητη στάση στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους.