«Το φως που (πάντα) καίει»

Ενα σκηνικό πείραμα - με βασική αλλά όχι και μόνη «πρώτη ύλη» - το μέγιστο ποιητικό αριστούργημα του Κώστα Βάρναλη «Το φως που καίει» αποτόλμησε (για πρώτη φορά στο θέατρό μας) ο Βασίλης Κολοβός, ανεβάζοντάς το στο «Θέατρο της Ημέρας» και προσθέτοντας στον πρωτότυπο τίτλο του έργου τη λέξη «πάντα» για να υπογραμμίσει όχι μόνο τη διαχρονικότητα αλλά το μέγεθος της σημερινής επικαιρότητάς του. Ο ηθοποιός επιχείρησε μια θεατρική διασκευή, αντλημένη και από τις δύο γραφές του έργου (1921 και 1934), που περιλαμβάνει αποσπάσματα μόνο διαλογικών μερών (δεν περιλαμβάνονται τα ιντερμέδια του Χορού των Ωκεανίδων και των Σεραφείμ και τα ποιήματα της Μάνας του Χριστού και της Μαγδαληνής). Η διασκευή φέρνει στη σκηνή τον Προμηθέα, τον Χριστό, την Αριστέα (η αστική τάξη, με τις ποικίλες μορφές της), τη Μαϊμού της (γλύφτης, δούλος, «όργανο» της αστικής τάξης, με τις κατά καιρούς μορφές και τους διαφόρους ρόλους της) και, βέβαια, τον Μώμο (εκπρόσωπος της πρωτοπόρας εργατικής τάξης και «φωνή» του ποιητή, φωνή αποκαλυπτικού σαρκασμού ενάντια στη θρησκοληψία, στο σκοταδισμό της εκμεταλλευτικής αστικής τάξης, στα δολερά και σιχαμερά «όργανα» της εξουσίας της, στον ιδεαλισμό και τη δουλικότητα των «διανοουμένων» της). Αρχίζοντας με το ποίημα «Οδηγητής», ο Μώμος (με φόρμα σημερινού εργάτη), που με σαρκαστική ελαφράδα υποδύεται ο Β. Κολοβός, με ένα σύντομο επίκαιρο σχόλιο (γραμμένο, όπως και άλλα ενδιάμεσα στη δράση επίκαιρα κειμενικά σχόλια από τον ίδιο) εισάγει το θεατή στο εκπληκτικά επίκαιρο λόγο του αταλάντευτα στρατευμένου με την εργατική τάξη και το λαό, που «σταυρώνουν» και θα «σταυρώνουν» οι εκμεταλλευτές του, όσο θα μένει «δειλός, μοιραίος κι άβουλος αντάμα, προσμένοντας ίσως κάποιο θάμα». Με τη σκηνογραφική και ενδυματολογική συμβολή του Στράτου Σαραντίδη, τη μουσική επιμέλεια της Κικής Κουτζανίδου, τους φωτισμούς και τους ήχους του Γιώργου Σηφάκη, με το σχολιασμό της σημερινής καπιταλιστικής κρίσης, της πολιτικοοικονομικής, εργασιακής, κοινωνικής πραγματικότητας, ο θεατής «κοινωνεί» με το παντοτινό «φως» της βαρναλικής ποίησης. Και επιπλέον ψυχαγωγείται με το ομόψυχο υποκριτικό «κέφι» και όλων των άλλων ηθοποιών: Χάρης Αρώνης (εύπλαστες και χιουμοριστικές οι μεταμορφώσεις του), Ολγα Μουργελά (εκφραστικά μεταμορφώσιμη Αριστέα), Νίκος Μαυρουδής (πληθωρικά μπρούτος Προμηθέας), Τάσος Αλαφάκης (αφελής Χριστός). Υποβλητική η ηχογραφημένη φωνή της Αδριανής Τουντοπούλου στο ποίημα «Μάνα Γη».

«Refuse the hour»

Την τελευταία δημιουργία του Νοτιοαφρικανού ζωγράφου, γλύπτη, σκηνοθέτη πολυμεσικών παραστάσεων, Ουίλιαμ Κέντριτζ, παρουσίασε η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Διεθνώς πολύ σημαντικός δημιουργός (λόγω των πρωτοπόρων - θεματολογικά και μορφολογικά - εικαστικών και παραστασιακών έργων του) ο Κέντριτζ, «απόγονος» των κορυφαίων κονστρουκτιβιστών εικαστικών της Ρωσικής Πρωτοπορίας (Τάτλιν, Μαλέβιτς, Λισίτσκι, Ροντσένκο, Κλούτσις, Πόποβα κ.ά.), απέδειξε περίτρανα τη βαθύτατη ιδεολογοαισθητική σχέση του με τον ρωσικό κονστρουκτιβισμό. Με αφετηρία τα βιώματά του από το απάνθρωπο καθεστώς του Απαρχάιντ, εμπνεόμενος από το μύθο του Περσέα, αλλά με «πυρήνα» ένα ιστορικό γεγονός - την προσπάθεια, στα τέλη του 19ου αιώνα, ανατίναξης του Αστεροσκοπείου Γκρίνουιτς, στο Λονδίνο, «μια πράξη αντίστασης» στη βρετανική αποικιοκρατία να επιβάλει και στη Νότια Αφρική την ώρα Γκρίνουιτς, για να ασκεί και εκεί πλήρη πολιτικο-οικονομικό έλεγχο, ο φημισμένος ζωγράφος, γλύπτης και σκηνοθέτης πολυμεσικών παραστάσεων, Ουίλιαμ Κέντριτζ, παρουσίασε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, την καθόλα σπουδαία δημιουργία του «Refuse the hour» («Αρνήσου την ώρα»). «Αρνήσου την ώρα» του κακού και «άδραξε τη μέρα» του καλού, είναι το ουσιαστικό νόημα και «μήνυμα» της πολυμορφικής παράστασής του («όπερα δωματίου» τη χαρακτηρίζει). Μια «αντι-όπερα», ουσιαστικά, που αριστοτεχνικά συνθέτει λυρικά τραγούδια του Νοτιοαφρικανού συνθέτη Φίλιπ Μίλερ (εξαιρετικά τραγουδισμένα από μια μαύρη και δυο λευκές λυρικές ερμηνεύτριες), τον υπέροχο χορό της μαύρης χορεύτριας - χορογράφου Ντάντα Μαζίλο - χορός κράμα σύγχρονου και παραδοσιακού χορού των μαύρων Νοτιοαφρικανών -, τη ζωντανή ορχήστρα μαύρων και λευκών πνευστών και κρουστών μουσικών, την αιωρούμενη μηχονοκίνητη μπάντα κρουστών οργάνων, βιντεοπροβολές και τις παραγόμενες, επί σκηνής, μαυρόασπρες εικαστικές «κατασκευές» του Κέντριτζ, με τον ίδιο επί σκηνής να αφηγείται με απλότητα ιστορίες για τη ζωή, τον έρωτα, το θάνατο, την πατρίδα του, όλο τον κόσμο, και το «όνειρό» του να απαλλαγεί η ανθρωπότητα από τον καπιταλισμό και τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, να «καθαρθεί» ο πλανήτης, να του δοθεί «πίσω ο ήλιος του».

«Late night»

Σπουδαίος - με υψηλότατη, απολύτως προσωπικής «σφραγίδας», επόμενα και μοναδικής εικαστικής αισθητικής- εικονοποιός της σκηνής, ο Ρόμπερτ Ουίλσον, είχε την ευκαιρία να παρουσιάσει στο Εθνικό Θέατρο έναν πειραματισμό του πατώντας πάνω στο βαθύτατα συμβολικό, απροσμέτρητα πολύσημο, διαχρονικά πανανθρώπινο και πανοικουμενικό ανυπέρβλητα ποιητικό, «σώμα» του ομηρικής «Οδύσσειας». Καλλιτέχνης εικαστικής και αρχιτεκτονικής αφετηρίας - και όχι σπουδαγμένος την τέχνη του θεάτρου, όπου εν αρχή ην ο λόγος - ο Ουίλσον, αντιμέτωπος με τα πολλά, δύσβατα, πολλαπλής σημασίας σύμβολα και ερμηνευτικά προβλήματα του έπους, ίσως θεώρησε ότι η δική του εικοποιία μπορεί να κατισχύσει έναντι αυτών. Αξιοποιώντας τις μεγάλες τεχνικές δυνατότητες της κεντρικής σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, με «οδηγό» ένα ισχνότατο κείμενο (συνεργάτη του), ανούσια και παραμυθολογικού τύπου για παιδιά, περίληψη των δεκάχρονων περιπετειών - με κυρίαρχες τις ερωτικές - του Οδυσσέα, εμπιστευόμενος τη φορμαλιστική του δεινότητα (με εικαστικές- σκηνογραφικές κατασκευές και φωτιστικούς σχεδιασμούς) έστησε ένα εντυπωσιοθηρικά εικονολατρικό θέαμα. Ο φορμαλισμός του επιβλήθηκε και στους ηθοποιούς, που πειθαρχικά, αδιαμαρτύρητα δέχτηκαν να απωλέσουν την ανθρώπινη φύση τους, τη ζωντάνια τους και να μετατραπούν κινησιολογικά και φωνητικά, με μακρόσυρτους ρυθμούς, σε υπερκόσμιες, μακράν της ανθρώπινης υπόστασης, «σκιές», σε «κινούμενα σχέδια». Την υποκριτική που επέβαλε ο σκηνοθέτης κατάφεραν να υπερσκελίσουν, προστατεύοντας το ταλέντο τους, οι εμπειρότεροι Λυδία Κονιόρδου (απολαυστικά κωμική ως Ευρύκλεια), Νικήτας Τσακίρογλου, Κοσμάς Φουντούκης και Αλέξανδρος Μυλωνάς. Τελικώς, η κατά Ουίλσον «Οδύσσεια» είναι ένα εικαστικού χαρακτήρα θέαμα, μαγευτικό από άποψη εικόνας, αλλά αφελές και βαρετό. Μπορεί να μυήσει στην εικαστική καλαισθησία τα παιδιά, αλλά για το ενήλικο και μυημένο στο θέατρο κοινό, φαντάζει ως... πολύ δουλειά για το τίποτα.

«Late night»

Με δικό τους κείμενο - που περιλαμβάνει δικές τους εντυπώσεις, αισθήσεις, σκέψεις, ανησυχίες για τη σύγχρονη ελληνική και διεθνή κοινωνική πραγματικότητα και σπαράγματα βιβλίων, που θυμίζει μεγάλους ιστορικούς «σταθμούς» του 20ού αιώνα (λ.χ. το οικονομικό κραχ του 1929, τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, την Οκτωβριανή Επανάσταση, την άνοδο του φασισμού και ναζισμού, το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, τα ολοκαυτώματα, τους πρόσφατους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, που έσπειραν ξανά θάνατο, καταστροφές πόλεων και ανθρωπιστικές κρίσεις) και «δανείζεται» στοιχεία από σπουδαίες ταινίες (των David Lynch, John Cassavetes, Bunuel και κυρίως του Poitier «Σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν») - οι δημιουργοί του θιάσου «Blitz» (Γιώργος Βαλαής, Αγγελική Παπούλια, Χρήστος Πασσαλής) και οι συμπαίκτες τους Σοφία Κόκκαλη, Φιντέλ Ταλαμπούκας, Μαρία Φιλίνη, ανέβασαν στη «Μικρή Σκηνή» της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών μια ενδιαφέρουσα, ελκυστική σκηνοθετικά και υποκριτικά, πειραματική παράσταση με τίτλο «Late night» («Αργά το βράδυ»). Μια ανησυχαστική αλληγορία - μέσω ενός νυχτερινού, εξουθενωτικού για τους συμμετέχοντες, «διαγωνισμού» χορού, με χρηματικό έπαθλο για το ζευγάρι που δεν θα καταρρεύσει, που θα απομείνει τελευταίο χορεύοντας - για τον εφιάλτη της σημερινής κρίσης του καπιταλισμού, που και πάλι «σκοτώνει τα άλογα όταν γεράσσουν», προοιωνιζόμενη νέα δεινά για την ανθρωπότητα. Οι «blitz» δεν στερούνται προβληματισμού. Στερούνται τολμηρού προσανατολισμού. Γι' αυτό και η παράστασή τους μένει στη διαπίστωση, στα μισά του δρόμου... Αραγε, δεν μπορεί ή δεν τολμά να δει και να πει τη διέξοδο;