Τέχνη των χεριών, του νου, της ψυχής, της φαντασίας. Τέχνη πανάρχαια, που πήγασε από την ανάγκη του νομάδα ανθρώπου να ζεστάνει την εστία του, αλλά και να την ομορφύνει. Τέχνη του - ατομικού και συλλογικού -ανώνυμου, ταπεινού λαϊκού δημιουργού, που «διηγούνταν» τη σχέση του με τη ζωή, τα στοιχεία, τα στοιχειά και τα πλάσματα της φύσης, με τη ζωή, το θάνατο, το θεό και το σύμπαν και «κατέγραφε» τον πολιτισμό του.

Η τέχνη της ταπητουργίας, από την 6η χιλιετία π.Χ. μέχρι σήμερα, είναι το αντικείμενο του πολύπλευρα τεκμηριωμένου (ιστορικά, εθνολογικά, λαογραφικά, πολιτιστικά, μορφολογικά, θεματολογικά, τεχνολογικά) και όμορφα γραμμένου, πλούσια εικονογραφημένου βιβλίου της Ντόρας Πέγκα «Το Χαλί της Ανατολής». Μοναδικό στην ελληνική βιβλιογραφία, το βιβλίο αυτό - «καρπός» μακρόχρονης γνώσης αλλά κι εντεκάχρονης έρευνας της συγγραφέα, προλογισμένο από την ιστορικό Τέχνης και Εφαρμοσμένων Τεχνών Ευφροσύνη Ρούπα - κυκλοφόρησε σε υποδειγματικά καλαίσθητη έκδοση από τις επιστημονικές εκδόσεις «UNIVERSITY STOYDIO PRESS» (Αρμενοπούλου 32, Θεσσαλονίκη 54635, τηλ. 209.637, 209.837), προσφέροντας γνώση, αισθητική απόλαυση και ένα μαγευτικό «ταξίδι» στα πέρατα της Ανατολής.

Η συγγραφέας αφιερώνει το βιβλίο της σε «όλους τους θαυμαστούς, ανώνυμους, φτωχούς Ανατολίτες», που επί αιώνες καρτερικά καλλιέργησαν την παραδοσιακή τέχνη του χαλιού και κιλιμιού, αλλά κανείς «ποτέ δεν εξύμνησε το ταλέντο τους».

Παιδί Μικρασιατών, προσφύγων στη Θεσσαλονίκη, η Ντόρα Πέγκα, άκουγε ιστορίες για τα χειροποίητα χαλιά και κιλίμια στα αρχοντικά της Πόλης και της Προποντίδας, για τα κουκούλια, τα μετάξια, τα μαλλιά, τους υφαντές, τους εμπόρους, τα παζάρια στα παράλια και στα βάθη της Ανατολής. Η αγάπη της για την υφαντική και ταπητουργία την οδήγησε στη συλλογή σπάνιων χαλιών και στη δημιουργία μιας γκαλερί παραδοσιακών χαλιών της Ανατολής. Και βέβαια, στην επιτόπια έρευνα και μελέτη όλων των πτυχών της υφαντικής και ταπητουργίας. Των υλικών, των φυσικών και χημικών βαφών. Των τρόπων και μέσων σχεδίασης και κατασκευής του χαλιού. Των διαφόρων χρήσεών του. Των ειδών, των ονομασιών του χαλιού σε κάθε περιοχή και του συμβολισμού των εικόνων του. Των ιδιαίτερων(αισθητικών, θεματικών, τεχνικών) χαρακτηριστικών στην ταπητουργία κάθε εποχής, νομαδικής ή μη φυλής, περιοχής, χώρας και κάθε πολιτισμού.

Η μελέτη της Ντ. Πέγκα χωρίζεται σε πέντε μεγάλα κεφάλαια («Η κατασκευή του χαλιού», «Η ιστορία του χαλιού», «Η σύγχρονη ταπητουργία στην Ανατολή», «Το κιλίμι», «Οδηγίες για τη συντήρηση του χαλιού») και σε πλήθος υποκεφάλαια, που συνθέτουν το «πανόραμα» της υφαντικής και ταπητουργίας. Και το πανόραμα «των ανθρώπων της Ανατολής, που με αφάνταστη δεξιοτεχνία δούλευαν και δουλεύουν τους κόμπους των χαλιών, χαρίζοντάς τους την ίδια την ψυχή τους. Κόμπο κόμπο δένουν μαζί με το μαλλί στα στημόνια τα όνειρα, τα μεράκια, τους καημούς τους. Στα σχέδιά τους ενσωματώνουν συναισθήματα χαράς, θλίψης, φόβου, τα έθιμά τους, τις δοξασίες τους, τα πιστεύω τους. Τα ανεξάντλητα σχέδια και τα ζωντανά χρώματα τούς παρασύρουν σε κόσμους μαγικούς. Η τέχνη τους είναι ένας δρόμος φυγής από την καθημερινότητα», καθημερινότητα αβάσταχτης, για τους περισσότερους, εκμετάλλευσης του μόχθου και της τέχνης τους.

Τα είδη και τα ονόματα των χειροποίητων χαλιών είναι «όσα και τα χαλιά που υπάρχουν στον κόσμο». Απειρα, αφού, όπως λένε οι Ανατολίτες, «κανένα χαλί δε βγαίνει το ίδιο», εκτός από όσα δουλεύονται μαζί, δίπλα δίπλα σ' έναν αργαλειό. Απειρα και τα σχέδια, πολλά από τα οποία είναι πανάρχαια (λ.χ. η σβάστικα, ένα γεωμετρικό μοτίβο που συναντάται την 3η π.Χ. χιλιετία στον πρώτο πολιτισμό της Ινδίας και στους μετέπειτα πολιτισμούς της Μεσογείου, της Ευρώπης, της Αφρικής και των Ινδιάνων της Αμερικής. Πανάρχαιο είναι και «Το δέντρο της ζωής», που συναντάται στα χαλιά πολλών πολιτισμών της Ανατολής). Απειροι οι συμβολισμοί των σχεδίων και χρωμάτων που αντλούνται από τη φύση, τα φυτά, τα ζώα, το αστρικό σύμπαν, τον άνθρωπο, την πίστη, την κοινωνική τάξη του, την ειρήνη, ακόμα και από τον πόλεμο.

Η ακριβής γένεση και καταγωγή της ταπητουργίας παραμένει άγνωστη, παρά τις προσπάθειες των ερευνητών, επισημαίνει η μελετήτρια. «Ο Καύκασος, η Μέση Ανατολή και η Κεντρική Ασία είναι οι πιθανές περιοχές». Το πιθανότερο είναι, η ταπητουργία, όπως και άλλα είδη τέχνης, «να γεννήθηκε από πολλούς πολιτισμούς συγχρόνως, την ίδια εποχή, για να εξυπηρετήσει τις καθημερινές ανάγκες, που ήταν κοινές σε αυτό το γεωγραφικό περιβάλλον». Η ταπητουργία γεννήθηκε από νομάδες βοσκούς, που περιπλανιόνταν στην, τεράστια εδαφικά, Ανατολή. «Η ανάγκη για ένδυση και ζεστασιά τούς οδήγησε περίπου το 6000 π.Χ. στην παραγωγή υφαντών και κιλιμιών, και αργότερα, μεταξύ του 4000 και 2000 π.Χ. στην πιο εξελιγμένη τεχνική ύφανσης, την τεχνική της ταπητουργίας».

Ο χώρος δεν επιτρέπει καν συνοπτική αναφορά των φυλών, λαών, χωρών και ειδών που συνθέτουν την ιστορία του χαλιού στην Ανατολή. Ούτε των αρχαίων «πηγών» γι' αυτή την τέχνη, στις οποίες προστρέχει η συγγραφέας. Ενδεικτικά θα σημειώσουμε τις πρώτες μαρτυρίες για στρωσίδια δαπέδου στην Ελλάδα και από άλλους πολιτισμούς της μεσογειακής λεκάνης, που μας δίνουν ο Ομηρος και ο Ηρόδοτος. Ο Αισχύλος περιγράφει τα λαμπρά στρωσίδια που έστρωσε η Κλυταιμνήστρα για την υποδοχή του Αγαμέμνονα. Ο Ηρόδοτος περιγράφει τα θαυμάσια στρωσίδια της Αιγύπτου και του Καυκάσου. Αλλά και ο Ξενοφώντας στο «Κύρου Παιδεία» περιγράφει τα πανέμορφα χαλιά που κοσμούσαν τα ανάκτορα της Βαβυλώνας (6ος αι. π.Χ.), ενώ κινέζικα συγγράμματα μιλούν για τον ξακουστό «Κήπο του Χοσρόη», το στρωσίδι του βασιλιά Χοσρόη Α΄ (531-578 π.Χ.) στο παλάτι του στην Κτεσιφόν.