Η γνωριμία του τόπου μας με τη δημιουργία του μεγάλου «τέκνου», του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, καθυστέρησε τρεις και πλέον αιώνες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, κερδίζεται ο χαμένος χρόνος, με εκθέσεις, μελέτες και εκδόσεις για το έργο του «μαγίστρου» της μεταβυζαντινής Τέχνης. Ιδιαίτερο έπαινο αξίζουν το συστηματικά ερευνητικό και εμπεριστατωμένο μελετητικό έργο του καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Νίκου Χατζηνικολάου και η έκδοσή του από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Στις μέχρι τώρα σημαντικές εκδόσεις για το έργο του Θεοτοκόπουλου οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης προσέθεσαν πρόσφατα την τυπογραφικά καλαίσθητη (σε επιμέλεια του Γιώργου Δ. Μαθιόπουλου) και πλούσια εικονογραφημένη (με πίνακες ζωγράφων της Ιταλικής Αναγέννησης), έκδοση της μελέτης του Ισπανού μελετητή του Θεοτοκόπουλου Φερνάντο Μαρίας «Ο Γκρέκο και η Τέχνη της εποχής του (Τα σχόλια στους "Βίους" του Βαζάρι)». Η εξαιρετικά κατατοπιστική εισαγωγή υπογράφεται από τον Νίκο Χατζηνικολάου.

Η μελέτη του Φ. Μαρίας δεν αφορά στη δημιουργία του Γκρέκο, αλλά στις απόψεις του για την Τέχνη και καλλιτέχνες του 16ου αιώνα και στα κριτικά - έως καυστικότητας - ιδιόγραφα σχόλια που έγραψε στο περιθώριο των σελίδων του βιβλίου του συγκαιρινού του Ιταλού Τζόρτζο Βαζάρι «Βίοι των πλέον εξαιρέτων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων» (Φλωρεντία, πρώτη έκδοση 1550). Βιβλίο που επηρέασε τους εικαστικούς καλλιτέχνες της εποχής του, αλλά και επικρίθηκε από μερικούς. Ο Θεοτοκόπουλος, που ζούσε στο Τολέδο, απέκτησε ένα αντίτυπο της δεύτερης, επαυξημένης έκδοσης των «Βίων» (1568), το μελέτησε και έγραψε στα περιθώριά του τη διαφωνία του με τις περισσότερες από τις απόψεις του Βαζάρι. Το αντίτυπο αυτό με τις δυσανάγνωστες σημειώσεις του Γκρέκο, το οποίο ανακάλυψε στο Λονδίνο στη δεκαετία του '60 ο Χαβιέ ντε Σάλας και μελετήθηκε επί τριάντα χρόνια από τον Φ. Μαρίας, προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τους κορυφαίους Ιταλούς καλλιτέχνες, τις συνθήκες της εικαστικής δημιουργίας, τις κυρίαρχες αισθητικές απόψεις, αλλά και αναδεικνύει τον Γκρέκο ως «βαθύ γνώστη της ιταλικής Τέχνης, ευαίσθητο παρατηρητή του νέου ρόλου που παίζει η τεχνοκριτική στην εποχή του» (η βιβλιοθήκη του ήταν από τις μεγαλύτερες των καλλιτεχνών και φιλοτέχνων της εποχής του). Ο Γκρέκο έγραφε ότι «οι κριτές είναι εκείνοι που κάνουν και ξεκάνουν τα πράγματα» και ότι «εκείνοι που γνωρίζουν τα λιγότερα και δε γοητεύονται ποτέ από τίποτα το εξαιρετικό, είναι εκείνοι που διοικούν και κυβερνούν ή μάλλον καταστρέφουν τα πάντα».