Από την εκδήλωση στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου Αγ.Δημητρίου

Την παρουσίαση έκανε ο Φάνης Παρρής, μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ, που ξεκινώντας υπογράμμισε ότι η έκδοση προσφέρεται, εκτός των άλλων, και για γνωριμία του αναγνώστη με την ιστορική περίοδο στην οποία αναφέρεται η επιλογή των κειμένων, δηλαδή τα χρόνια ύπαρξης της Α' Διεθνούς, 1864 - 1872.

Ο ομιλητής, μεταξύ άλλων, παρουσιάζοντας την έκδοση, ανέφερε:

«Η έκδοση που παρουσιάζουμε αποτελεί μια συλλογή κειμένων που γράφτηκαν την περίοδο της Διεθνούς Ενωσης Εργατών, στην οποία υπήρξαν μέλη τόσο οι Μαρξ και Ενγκελς όσο και ο Μπακούνιν, με σημαντική μάλιστα επιρροή στις γραμμές της.

(...)

Επιγραμματικά να πούμε πως ο μαρξισμός αποτελεί επαναστατική θεωρία για την εργατική τάξη επειδή είναι επιστημονικός. Αποκαλύπτει τους νόμους κίνησης της Ιστορίας, την αιτία και το σκοπό της ταξικής πάλης. Η αποκάλυψη της πηγής της εκμετάλλευσης με τη θεωρία της υπεραξίας δείχνει πως ο καπιταλισμός δεν είναι ένα σύστημα που μπορεί να διορθωθεί προς όφελος της εργατικής τάξης, παρά μόνο να ανατραπεί.

Ας δούμε συγκεκριμένα τι εκπροσωπούσε ο μπακουνισμός, με την αντιμετώπιση του οποίου ασχολείται ο Μαρξ και ο Ενγκελς στα κείμενα της συλλογής (...):

Ο αντικρατισμός του Μπακούνιν περιλάμβανε και το εργατικό κράτος. Θεωρούσε πως η εργατική τάξη πρέπει να καταργήσει το αστικό κράτος, αλλά στη θέση του να μη βάλει το εργατικό, κάτι που την αφόπλιζε, αφού έπρεπε (και πρέπει) να οργανώσει τη δική της δύναμη, τη δική της ισχύ ακόμα και όταν έχει κατακτήσει την εξουσία, ώστε να συντρίψει την αντίσταση του κεφαλαίου και να περιφρουρήσει την κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Είναι χαρακτηριστικό το κείμενο της συλλογής του Ενγκελς, με το οποίο ασκεί κριτική στην Κομμούνα γιατί δεν υπήρξε αρκετά "εξουσιαστική" απέναντι στους εχθρούς της. Το αντίθετο συμπέρασμα από αυτό που βγάζουν οι αναρχικοί. Οι θέσεις των Μαρξ και Ενγκελς επιβεβαιώθηκαν παραπέρα με το νικηφόρο παράδειγμα της Οχτωβριανής Επανάστασης. Με δεδομένα όλα αυτά δεν πρέπει να αποσπόμαστε από το γεγονός ότι το κράτος είναι γέννημα της ταξικής πάλης και ότι πρέπει να εκλείψει όχι μόνο το καπιταλιστικό αλλά προοπτικά και το εργατικό κράτος. Αποτελεί βασική θέση της μαρξιστικής θεωρίας αυτό που λέει ο Ενγκελς: ότι πρέπει να μπει "στο μουσείο των αρχαιοτήτων, δίπλα στο ροδάνι και στο μπρούντζινο τσεκούρι". Οχι τυχαία και ο Λένιν εφιστούσε την προσοχή πως οι εργάτες πρέπει να προστατεύουν το κράτος τους, αλλά και να προστατεύονται από αυτό, από τυχόν υπερβολή, αυθαιρεσία ή άλλα προβλήματα στην άσκηση της εργατικής εξουσίας.

Από την αντίληψη του Μπακούνιν για το κράτος, προέκυπτε και η απέχθεια απέναντι στην ανάγκη οργάνωσης κόμματος της εργατικής τάξης, απέχθεια στη σφιχτοδεμένη οργάνωση. Πρόβαλλε ως πρότυπο μια χαλαρή σύνδεση τοπικών οργανώσεων και όχι μια οργάνωση με ενιαία δομή και ενιαίο καθοδηγητικό κέντρο. Από εδώ προέκυπτε η διαφωνία των μπακουνικών σχετικά με τη δικαιοδοσία του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς πάνω στις τοπικές οργανώσεις. Φυσικά, αυτό που δεν δεχόταν ο Μπακούνιν, επικαλούμενος την τοπική αυτονομία, προσπαθούσε να το επιβάλει ο ίδιος εν είδει προσωπικής δικτατορίας στις οργανώσεις που επηρέαζε για να τις χρησιμοποιήσει και να επιβάλει τη θέλησή του στην Α' Διεθνή. Σε αυτό το αντιφατικό δίπολο "αυτονομία στις διακηρύξεις και προσωπική επιβολή στην πράξη" παραδέρνουν διαχρονικά οι διάφορες οργανώσεις του αναρχικού, αναρχοαυτόνομου, ελευθεριακού χώρου, όχι μόνο τότε αλλά μέχρι και σήμερα. Στην περίοδο των Μαρξ και Ενγκελς, αποκαλύφθηκε το βιβλιαράκι που είχε ως συντάκτη τον Νετσάγιεφ, με τίτλο "Η κατήχηση του επαναστάτη". Ο Νετσάγιεφ τότε ήταν συνεργάτης του Μπακούνιν και οι οργανωτικές δομές που περιγράφονται στο κείμενο αποκαλύπτουν μια λειτουργία με μεγάλη μυστικοπάθεια και στεγανά, με πολλούς ομόκεντρους κύκλους που τελικά καταλήγουν να καθορίζεται όλη η λειτουργία από ένα στενό κύκλο έμπιστων μεταξύ τους ατόμων που δεν λογοδοτεί πουθενά και χάνεται κάθε συλλογικότητα και δημοκρατική λειτουργία. Το πρόβλημα είναι πως η έλλειψη συλλογικής λειτουργίας κάνει ευάλωτο έναν τέτοιο χώρο στη δράση κάθε είδους μηχανισμών, διότι τα στεγανά μένουν στεγανά για όλους όσοι συμμετέχουν περιφερειακά σε τέτοιες δομές, αντιθέτως όπως φαίνεται και από την ιστορική πείρα, κάνουν το χώρο διάτρητο σε κάθε είδους επιδιώξεις, ακόμα και αντίθετες από εκείνες που υπάρχουν στο μυαλό των πρωταγωνιστών του. Τα ιστορικά παραδείγματα που υπάρχουν στα κείμενα της συλλογής καθώς και σε σημειώσεις και βιογραφικά στοιχεία είναι ενδεικτικά. Ακόμα πιο ευάλωτη γίνεται η λειτουργία του χώρου, από το γεγονός ότι αποδέχονται την προβοκάτσια ως "μέσο πάλης", για να δημιουργηθούν γεγονότα ακόμα και αν είναι σε συνεργασία με τον αντίπαλο. Παραπέρα βήμα σε αυτό είναι το ότι εφόσον το οργανωμένο εργατικό κίνημα στοχοποιείται ως προβληματικό, απλώς και μόνο επειδή είναι οργανωμένο, δικαιολογείται και κάθε προβοκάτσια ενάντιά του. Φυσικά, δεν υιοθετεί τέτοιες τοποθετήσεις όλος ο αναρχικός χώρος, αλλά είναι ευεπίφορος σε αυτές, πολύ περισσότερο που είναι εμποτισμένος με έναν ιδιότυπο αντικομμουνισμό, αφού το ΚΚ, η οργανωμένη πρωτοπορία της εργατικής τάξης θεωρείται για αυτούς "πρόβλημα προς αντιμετώπιση". (...)

Οι απόψεις του Μπακούνιν, σχετικά με την οικονομία επικέντρωναν στο αίτημα της κατάργησης του κληρονομικού δικαιώματος, σύνθημα το οποίο τάραζε τα άγια των αγίων της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και είχε δύο αποδέκτες: είτε ουτοπιστές - επαναστάτες της φράσης είτε τμήματα των αγροτών που προσέβλεπαν στην κατάργηση της μεγάλης φεουδαρχικής προέλευσης γαιοκτησίας και την αναδιανομή γης σε ακτήμονες κ.ά. Ως σύνθημα όμως μπορούσε μόνο να ενισχύσει μια ουτοπική αντίληψη, αφού στην πραγματικότητα η κατάργηση του κληρονομικού δικαιώματος προϋπέθετε την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, δηλαδή την επανάσταση. Συνολικά βάσιζε την άποψή του για την παραγωγική διαδικασία στην απέχθεια που έδειχνε για τη μεγάλης κλίμακας οργάνωση της παραγωγής. Ομως η μεγάλη παραγωγή, με σκοπό την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών είναι αυτή που μπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα του ανθρώπινου κόπου, ώστε να ικανοποιήσει τις σύγχρονες ανάγκες, φυσικά με κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής.

(...)

Στα κείμενα της συλλογής φαίνεται η κοπιαστική πορεία συγκρότησης του κόμματος της εργατικής τάξης. Και μιας και αυτό το κόμμα είχε διεθνή χαρακτήρα, αποτυπώνονται και οι δυσκολίες συγκρότησης μιας διεθνούς οργάνωσης της εργατικής τάξης. Στην εποχή που γράφτηκαν τα κείμενα, υπήρχε ακόμα ο απόηχος των εθνικών κινημάτων στην Ευρώπη, οι ηγέτες των οποίων είχαν μεγάλο κύρος και αίγλη, επομένως ήταν επακόλουθο να επιδρούν και στο εργατικό κίνημα. Οπως θα δει κανείς, έντονη ήταν η προσπάθεια των πρακτόρων του Λουδοβίκου Βοναπάρτη τη δεκαετία του 1860, που ορισμένοι από αυτούς εμφανίστηκαν ως οπαδοί του Μπακούνιν και ως τέτοιοι κινήθηκαν στις γραμμές της Διεθνούς. Αλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ιταλία, όπου το κόμμα του αστικοδημοκράτη επαναστάτη Γαριβάλδη είχε καταλυτική επιρροή στις εργατικές ενώσεις και γινόταν συστηματική προσπάθεια των γαριβαλδινών να επιδράσουν στις καταστατικές αρχές της Διεθνούς. Συμπέρασμα: Κανένα κόμμα δεν κινείται σε πολιτικό κενό. Υπάρχει συνεχής προσπάθεια επηρεασμού του εργατικού, του μαζικού κινήματος από την ίδια την αστική τάξη τόσο στις θέσεις του όσο και στη δραστηριότητά του. Και σήμερα, ένα θέμα το οποίο μπορεί να αναδεικνύεται ακόμα και με τις πιο τίμιες προθέσεις, που μπορεί να συγκινεί τμήματα του λαού και της νεολαίας, είναι σαφές ότι δεν αφορά μόνο τους φανερά εμπλεκόμενους.

Ο τρόπος οργάνωσης του κινήματος, του κόμματος της εργατικής τάξης, συνδέεται άμεσα με τους σκοπούς για τους οποίους παλεύει. Το ζήτημα είναι ότι η εργατική τάξη έχει να αντιμετωπίσει την οργανωμένη παρέμβαση της αστικής τάξης, που έχει στα χέρια της την οικονομία αλλά και το κράτος της. Η εργατική τάξη δεν μπορεί απέναντι σε αυτήν τη συγκεντρωμένη ισχύ να αντιπαραθέσει μια οργάνωση πλαδαρή που θα είναι διάτρητη από την παρέμβαση του αντιπάλου. Και στο σήμερα, η έχθρα προς την οργάνωση της εργατικής τάξης λειτουργεί παραλυτικά στις δυνατότητες της πάλης. Βέβαια, γνωρίζουμε τον αντίλογο των αναρχικών ότι μια σφιχτοδεμένη οργάνωση αποτελεί αντίγραφο κρατικής λειτουργίας, πράγμα που δεν είναι έτσι, αφού αυτό εξαρτάται από το περιεχόμενο της δράσης της, το σκοπό για τον οποίο παλεύει, αν είναι σε ρότα ταξικής πάλης ή ταξικής συνεργασίας κ.λπ.»