«Τι είναι ο ποιητής; Ενας άνθρωπος που γράφει στίχους; Οχι, φυσικά. Ονομάζεται ποιητής, όχι γιατί γράφει στίχους, αλλά γράφει στίχους - δηλαδή φέρνει σε αρμονία τις λέξεις και τους ήχους - επειδή είναι γιος της αρμονίας, ποιητής».

Με αυτόν τον ορισμό επιχείρησε o Αλεξάντρ Αλεξάντροβιτς Μπλοκ να εισάγει στο μεγαλείο της ποίησης και του μεγάλου εκπροσώπου της, του Πούσκιν, το ακροατήριο που είχε μαζευτεί το βράδυ της 10ης του Φλεβάρη 1921 στο Σπίτι των Λογοτεχνών του Λένινγκραντ (τότε Πέτρογκραντ... και νυν Αγία Πετρούπολη) για το καλλιτεχνικό μνημόσυνο στον Πούσκιν, με αφορμή τα 84 χρόνια από το θάνατό του.

Αυτή του η ομιλία με τίτλο «Για τη σημασία του ποιητή», αποτέλεσε ένα, άτυπο, λογοτεχνικό «μανιφέστο» της ποίησης του ίδιου του Μπλοκ, όχι από τον ίδιο, αλλά από τους μελετητές του, ορισμένοι από τους οποίους έφτασαν και να «δαιμονοποιήσουν» το περιεχόμενό της, προφανώς στηριζόμενοι σε μία, μάλλον «μεταφυσική», χρήση της, αφού τα παραπάνω ελέχθησαν επτά μήνες πριν το θάνατο του Μπλοκ, το πρωί της 7ης Αυγούστου του 1921, στο Λένινγκραντ.

Ανεξάρτητα αν ο ορισμός του ποιητή από τον Μπλοκ είναι πλήρης ή όχι, πάντως, ο ίδιος ο Αλεξάντρ Αλεξάντροβιτς σημάδεψε με την ποίησή του την, ήδη, πλούσια ποιητική παράδοση της πατρίδας του και κατ' επέκταση, δεδομένου της εμβέλειας της ρώσικης ποίησης στο εξωτερικό, έβαλε τη σφραγίδα του και στο παγκόσμιο ποιητικό γίγνεσθαι, με τα έργα του να έχουν ήδη μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Θεωρείται δε, ότι είναι ο μοναδικός συμβολιστής ποιητής που αναγνωρίστηκε, εν ζωή, ως λογοτέχνης πανεθνικής σημασίας.

Γεννήθηκε στην Πετρούπολη το 1880. Η οικογενειακή ατμόσφαιρα στην οποία μεγάλωσε ήταν τέτοια, ώστε στον μικρό Μπλοκ, οι παραδόσεις της ρώσικης κουλτούρας να ταυτιστούν με την έννοια «σπίτι». Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, αργότερα, στο ποιητικό του έργο, να αναπτυχθούν οι επιδράσεις όλων των βασικών ρευμάτων του ρώσικου λυρισμού του 19ου αιώνα. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής της Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας και η μητέρα του, Α. Α. Μπεκέτοβα, ήταν μεταφράστρια και συγγραφέας.

Ποιήματα άρχισε να γράφει νωρίς, με την πρώτη δημοσίευση στίχων του να έρχεται το 1903 στο περιοδικό «Νέος δρόμος». Την ίδια χρονιά παντρεύεται την κόρη του διάσημου Ρώσου χημικού Ντ. Ι. Μεντελέγεφ και γνωρίζεται με τους ποιητές Αντρέι Μπέλι και Β. Μπριούσοφ. Το 1904 δημοσιεύει την πρώτη του συλλογή με τίτλο «Στίχοι για μια όμορφη κυρία», με έντονα λυρικά και συμβολικά στοιχεία, όπως έντονη εμφανίζεται και η επίδραση του μυστικιστή ποιητή Β. Σολοβιόφ. Στα χαρακτηριστικά στοιχεία όμως αυτής της συλλογής είναι και η ειρωνεία, ενώ, στα έργα του μέχρι και το 1907, έντονη θα είναι και η θεματική της ανθρώπινης δυστυχίας, του μοιραίου και του τραγικού.

Η επανάσταση του 1905 θα επιδράσει καταλυτικά στον Μπλοκ. Τα παραπάνω στοιχεία της ποίησής του θα παγιωθούν, ενώ θα προστεθεί και το θέμα της πατρίδας, το οποίο θα τον απασχολήσει έντονα μέχρι το θάνατό του. Αρχίζει να δημοσιεύει και άρθρα εκτός από ποιήματα σε περιοδικά, συνεχίζει την έκδοση συλλογών, ενώ συγγράφει και τα θεατρικά έργα «Η άγνωστη γυναίκα», «Το κουκλοθέατρο», «Ο βασιλιάς στην πλατεία» (όλα του 1906), «Τραγούδι της μοίρας» (1907-08) και «Το τριαντάφυλλο και ο σταυρός» (1912-13). Ιδιαίτερα τον προβληματίζουν θέματα όπως η κρίση του ατομισμού, το χάσμα μεταξύ του λαού και της διανόησης, φιλολογικά ζητήματα, όπως η κατάσταση του ρώσικου συμβολισμού της εποχής, κοινωνικά προβλήματα και λογοτεχνικές κριτικές. Η εδραίωση της ποιητικής φήμης του θα έρθει μετά το 1906 με τις συλλογές «Απρόσμενη χαρά», «Η χιονισμένη μάσκα», «Ωρες της νύχτας», «Χώρα σκεπασμένη με χιόνι», «Λυρικά δράματα», οι οποίες εκδόθηκαν ανάμεσα στο 1906 με 1908, καθώς και με μια συλλογή στίχων που εκδόθηκε το 1912.

Ο Μπλοκ θα χαιρετίσει με ενθουσιασμό την ανατροπή του τσαρισμού το Φλεβάρη του 1917 και θα συμμετάσχει στην Εκτακτη Ερευνητική Ανακριτική Επιτροπή των υποθέσεων της τσαρικής κυβέρνησης. Το υλικό που πέρασε από τα χέρια του έγινε η βάση του βιβλίου του «Οι τελευταίες μέρες της αυτοκρατορικής εξουσίας», το 1921.

Η επανάσταση του Οκτώβρη θα δώσει νέα ώθηση στον ενθουσιασμό του. Το Γενάρη του 1918, στο άρθρο του «Οι διανοούμενοι και η Επανάσταση» έγραφε: «Εμείς οι Ρώσοι ζούμε σε μία εξαιρετικά μεγαλειώδη περίοδο... Με όλο σας το σώμα, με όλη σας την καρδιά, με όλη σας την ύπαρξη - ακούστε την Επανάσταση». Την ίδια χρονιά θα γράψει και το αριστουργηματικό, αφηγηματικό του ποίημα «Οι δώδεκα», το οποίο θα γίνει άμεσα γνωστό παγκόσμια, ενώ θα αποτελέσει και λογοτεχνικό σταθμό της σοβιετικής λογοτεχνίας. Το ποίημα έχει δεχτεί πολλαπλές αναγνώσεις. Το ότι πρόκειται για έναν ύμνο στην επανάσταση, μια περιγραφή της κατάρρευσης του παλιού μέσα από την πάλη του με το καινούριο, είναι αναμφισβήτητο. Παράλληλα, ο συμβολισμός του φτάνει σε ανώτερα επίπεδα, ενώ, χαρακτηριστικά στοιχεία της ποίησής του, όπως η ειρωνεία, με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου, στη βάση της οποίας λανθάνει η τραγικότητα, προκάλεσαν ορισμένες ερμηνευτικές «συγχύσεις» από ορισμένους πολιτιστικούς υπεύθυνους της σοβιετικής εξουσίας, ενώ, αντίθετα, υπήρξαν και άλλοι οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν το εννοιολογικό βάθος του ποιήματος για να θέσουν, αυθαίρετα, τον ποιητή απέναντι από την επανάσταση. Οπως όμως συνέβη και με τον Μαγιακόφσκι, οι τελικοί και οι πιο αδυσώπητοι κριτές της τέχνης, δηλαδή ο λαός και ο χρόνος, ανέβασαν το ποίημα στις πραγματικές του διαστάσεις.

Την ίδια χρονιά, ο Μπλοκ θα γράψει και το ποίημά του «Σκύθες», το οποίο είναι αφιερωμένο στην ιστορική αποστολή της επαναστατημένης Ρωσίας. Αυτά τα ποιήματα θα είναι και οι τελευταίες του δημοσιεύσεις. Παράλληλα, ο ποιητής θα συμμετάσχει και με άλλο τρόπο στα συγκλονιστικά γεγονότα του καιρού του, μετέχοντας ενεργά στις λογοτεχνικές και κοινωνικές δραστηριότητες και προσφέροντας τις ικανότητές του στην κρατική επιτροπή για την έκδοση κλασικών συγγραφέων, στο τμήμα θεάτρου του λαϊκού κομισαριάτου για την παιδεία, στην Ενωση Λογοτεχνών και Ποιητών και στο εκδοτικό «Παγκόσμια Λογοτεχνία». Τον Απρίλη του 1919 θα διοριστεί πρόεδρος του συμβουλίου παραγωγών του θεάτρου «Μπολσόι», ενώ θα συνεχίσει ακούραστα να δίνει διαλέξεις και να αρθρογραφεί.

Ωστόσο, η κατάσταση της υγείας του θα αρχίσει να κλονίζεται από το 1918. Οι συνθήκες της συγκεκριμένης χρονιάς ήταν οι χειρότερες της επαναστατημένης Ρωσίας, με τον εμφύλιο και την ιμπεριαλιστική περικύκλωση να βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους, με αποτέλεσμα, οι κακουχίες και η πείνα να δοκιμάζουν το λαό. Ο λιμός θα χτυπήσει και τον Μπλοκ. Δεν είχε δικό του χώρο να εργαστεί - πραγματική πολυτέλεια για εκείνες τις συνθήκες - και λόγω της διακοπής του ρεύματος δεν μπορούσε να γράψει για εβδομάδες. Αυτό που «σέρνεται» ως τις μέρες μας ως ανεπιβεβαίωτο σε ό,τι αφορά το σύντομο - μα τόσο αστραποβόλο - πέρασμα από τη ζωή, αυτού του μεγάλου ποιητή και ανθρώπου, είναι η αιτία του θανάτου του. Τους τελευταίους μήνες της ζωής του, ο μόλις 40 ετών ποιητής, έλιωνε καθημερινά μπροστά στους δικούς του ανθρώπους, χωρίς να μπορούν να τον βοηθήσουν ούτε αυτοί, ούτε οι γιατροί. Λίγο πριν το τέλος δε δεχόταν φαρμακευτική αγωγή, ούτε τροφή.

«Δοξάζω όλα όσα έγιναν/ Μερίδιο καλύτερο δε γύρευα/ Ω, καρδιά, πόσο αγαπούσες!/ Ω, πνεύμα, πόσο εσύ καιγόσουνα!».