«Ο πολιτισμός δεν μπορεί παρά να είναι σε παγκόσμιο επίπεδο πολιτισμός της ειρήνης και σε τοπικό επίπεδο πολιτισμός της κοινωνικής συνοχής».

Αυτά αναφέρονταν στο προγραμματικό πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας που παρουσίασε τον περασμένο Ιανουάριο ο υπουργός Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλος. Αυτή είναι η ουσία της συγκεκριμένης διοργάνωσης, η οποία αποτελεί το παράλληλο πολιτιστικό πρόγραμμα των ολυμπιακών αγώνων. Οπως είχαμε γράψει και τότε στο «Ρ», η ερμηνεία αυτή του πολιτισμού παραπέμπει στο διαχρονικό όνειρο της αστικής τάξης για «κοινωνική συνοχή», δηλαδή για κοινωνική και ταξική «ειρήνη», για τη δυνατότητα της απρόσκοπτης εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Αυτού του είδους την παγκόσμια «ειρήνη» ονειρεύονται τα μονοπώλια και οι κυβερνήσεις τους, αυτήν την «ειρήνη» «ευαγγελίζεται» η Πολιτιστική Ολυμπιάδα».

Το ότι οι ολυμπιακοί αγώνες έχουν γίνει ένα από τα προσφορότερα μέσα νέων κερδών για τις πολυεθνικές, αφενός, και πεδίο ευρείας ιδεολογικής χειραγώγησης, αφετέρου, είναι γεγονός. Η Πολιτιστική Ολυμπιάδα έρχεται να παίξει έναν συμπληρωματικό, αλλά καθόλου περιθωριακό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Αντιθέτως, η έμφαση της κυβέρνησης στην «πολιτιστική διάσταση» των ολυμπιακών αγώνων ξεπερνά τα όρια της συγκυρίας - δηλαδή της ανάληψης των αγώνων από την Ελλάδα - και περνά στο πεδίο της πρακτικής εφαρμογής των αστικών ιδεολογημάτων, αλλά - και εδώ είναι το πιο επικίνδυνο - και στην εξάπλωση αυτών των αντιλήψεων στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και των Παρευξείνιων χωρών. Ο χώρος δεν επιτρέπει μια ευρύτερη αναφορά στο ογκώδες πρόγραμμα της διοργάνωσης, γι' αυτό θα σταθούμε σε μερικά μόνο γεγονότα που προγραμματίζονται και που είναι χαρακτηριστικά του ιδεολογικού προσανατολισμού της.

Η Πολιτιστική Ολυμπιάδα, το πλήρες πρόγραμμα της οποίας παρουσιάστηκε πριν δύο βδομάδες από τον υπουργό Πολιτισμού Ε. Βενιζέλο, συμπεριλαμβάνει μερικά τέτοια προγράμματα, τα οποία παρουσιάζονται ως «μια σύνθετη σειρά πολιτιστικών εκδηλώσεων, όπου μέσα από τις θερμές πολεμικές ζώνες, τις μόνες στην Ευρώπη και ενάντια στην καχυποψία για ένα βαλκανικό "περιθώριο", αναπτύσσεται ως αντίρροπο κύμα η κοινωνική συνοχή και η διάθεση των λαών να συνυπάρξουν». Η συγκεκριμένη παράγραφος προέρχεται από το πολυτελές φυλλάδιο του προγράμματος της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας και αφορά ένα τέτοιο πρόγραμμα με τίτλο «Τα Νέα Βαλκάνια», αλλά ανάλογο είναι το πνεύμα που διέπει και τα άλλα σχετικά προγράμματα. Βλέπουμε, λοιπόν, με ποιο τρόπο διαμορφώνεται το «εποικοδόμημα» της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στα Βαλκάνια και της ανάγκης του ιμπεριαλισμού να καθυποτάξει, εκτός από στρατιωτικά και πολιτισμικά τους λαούς. Η «κοινωνική συνοχή» ή αλλιώς η «ταξική ειρήνη» είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη «σταθερότητα» που ευαγγελίζονται η Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο που η γεωγραφική βάση αυτής της πολιτισμικής επέμβασης είναι επίσης η Θεσσαλονίκη, αφού αυτή η πόλη έχει μετατραπεί ήδη σε ορμητήριο της ΝΑΤΟικής στρατιωτικής μηχανής.

Στις «μεγάλες διοργανώσεις - δρώμενα ουσίας, με στόχο την κοινωνική συνοχή» (όπως παρουσιάζονται από την Πολιτιστική Ολυμπιάδα αυτά τα προγράμματα) εκτός από «Τα Νέα Βαλκάνια», περιλαμβάνονται: η Αγορά, οι Λιμένες της Μεσογείου και οι Πολιτιστικές Διαδρομές.

Με την «Αγορά» επιχειρείται η ενσωμάτωση στους παραπάνω σχεδιασμούς και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Πρόκειται για πρόγραμμα διάρκειας τριών ετών (2002 - 2004) και είναι ενταγμένο στα ευρύτερα προγράμματα του ΥΠΠΟ, «Ελλάδα 2004» και «Επικράτεια Πολιτισμού». Το τελευταίο αποτελεί και την ελληνική συμμετοχή στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα. Οι δήμοι που συμμετέχουν στα παραπάνω προγράμματα θα δημιουργήσουν ένα ενιαίο ντεκόρ σε έναν πεζόδρομο ή μια πλατεία τους για την τοπική ερασιτεχνική δημιουργία. Αυτή η ισοπεδωτική ομοιομορφία των χώρων περιέχει συμβολισμούς μάλλον ξένους προς τη διαφορετικότητα. Αλλά αυτό είναι το λιγότερο. Κατά τη διάρκεια των αγώνων, σε αυτούς τους χώρους θα αναρτηθούν γιγαντοοθόνες «για τη δημόσια παρακολούθηση των Ολυμπιακών Αγώνων, δημιουργώντας εκ των ενόντων μια "Αγορά"», όπως αναφέρει το κείμενο. Με λίγα λόγια, δεν πρόκειται για μια δημιουργική, συμβολική αναπαράσταση της αγοράς με την αρχαιοελληνική έννοια της ανταλλαγής απόψεων και ιδεών, αλλά για περιφερειακές «κερκίδες» από τις οποίες οι ιθαγενείς θα κοιτούν τους αγώνες που, αν και γίνονται στην Ελλάδα, ούτε στο όνειρό τους δε θα μπορούσαν να τους δουν από κοντά. Για λόγους γνωστούς και οι οποίοι ξεπερνούν το παρόν θέμα.

Την ίδια στιγμή γινόμαστε όλοι μάρτυρες της τραγικής κατάστασης της ερασιτεχνικής δημιουργίας και της έλλειψης πολιτιστικής υποδομής στις γειτονιές. Κατάσταση που επιδεινώνεται από την πολιτιστική πολιτική των «εκσυγχρονιστών» ή «γαλάζιων» δημάρχων.

Οι εκδηλώσεις των «Λιμανιών της Μεσογείου» θα ανακοινωθούν λεπτομερώς τον ερχόμενο Νοέμβρη. Το πρόγραμμα αναφέρει προς το παρόν μόνο ευρωπαϊκά λιμάνια «και πολλά ακόμη λιμάνια της Μεσογείου», χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. Οι Πολιτιστικές Διαδρομές θα αποτελούνται από έξι πολιτιστικά σχήματα και θα περιοδεύσουν ανάμεσα στον Οκτώβρη του 2003 και την Ανοιξη του 2004 σε διάφορες πρωτεύουσες του κόσμου, «δίκην πολιτιστικής πρεσβείας».

Το πρόγραμμα, όπως αναμενόταν, περιλαμβάνει και πολιτιστικές διοργανώσεις, ελληνικές και ξένες που υπήρχαν και πριν την Πολιτιστική Ολυμπιάδα. Ισως θα μπορούσαμε να μιλήσουμε εδώ και περί προχειρότητας, με την έννοια πως επιχειρείται ο εντυπωσιασμός μέσω της διόγκωσης της διοργάνωσης με ήδη υπάρχουσες διοργανώσεις. Ισως όμως να επιδιώκεται και το «μάντρωμα» αυτών των διοργανώσεων στο περιεχόμενο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας. Ετσι, λοιπόν, το γνωστό φεστιβάλ παραδοσιακής μουσικής από όλο το κόσμο, «Womad» που είδαμε για πρώτη φορά φέτος στην Ελλάδα... θα το βλέπουμε μέχρι και το 2004, ενταγμένο κι αυτό στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα. Αναλόγως εντάσσονται ακόμη... και η διεθνής έκθεση βιβλίου της Φρανκφούρτης, με αφορμή τού ότι για φέτος, τιμώμενη χώρα θα είναι η Ελλάδα, η 11η Μπιενάλε Νέων Δημιουργών Ευρώπης και Μεσογείου που θα διεξαχθεί το 2003 στην Ελλάδα, το «Mediaterra», το φεστιβάλ «ψηφιακού πολιτισμού» που διοργανώθηκε φέτος για τέταρτη φορά και μέχρι το 2004. Ενώ, μέσω της Επικράτειας Πολιτισμού θα ενταχθούν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα όλες οι περιοδικές, κρατικές πολιτιστικές διοργανώσεις και οι πολιτιστικές διοργανώσεις των δήμων και άλλων φορέων.

Με αυτόν τον τρόπο, επιχειρείται το «καπέλωμα» κάθε πολιτιστικής δραστηριότητας στη χώρα από το περιεχόμενο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας. Επιχειρείται να μετατραπεί αυτό το περιεχόμενο σε «φίλτρο» της ιδεολογικής «καθαρότητας» της πολιτιστικής δράσης, τουλάχιστον για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Δημιουργείται ένας γιγαντιαίος πολιτιστικός μηχανισμός που θα στοιχίσει 40 δισεκατομμύρια δραχμές, με στόχο να «χορέψει» όλη η χώρα στο «χορό» της νέας «μεγάλης ιδέας» που είναι οι ολυμπιακοί.

Τα συνέδρια έχουν μεγάλο μερίδιο του προγράμματος. Οχι τυχαία, αφού μέσα από αυτά θα κωδικοποιούνται οι ιδεολογικές διεργασίες στο επίπεδο του πολιτισμού από την αστική διανόηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι το συμπόσιο «Ξανασκεφτόμαστε τον πολιτισμό», που ολοκληρώθηκε πρόσφατα στην Αθήνα και το οποίο «εγκαινίασε» τη συνεδριακή διάσταση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας. Θα ακολουθήσουν συνέδρια για το ρομαντισμό (ίσως λόγω του ότι αυτό το καλλιτεχνικό κίνημα του 19ου αιώνα αποτέλεσε μια από τις τελευταίες εκλάμψεις προοδευτικότητας της αστικής τάξης), για την «επιστροφή της ελληνικής αρχαιότητας» κ.ά., με αποκορύφωμα το συνέδριο με θέμα το κεντρικό σύνθημα της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, «Για έναν πολιτισμό των πολιτισμών», το οποίο θα διεξαχθεί στην Αθήνα το 2004, λίγους μήνες πριν την έναρξη των αγώνων. Εδώ θα πρέπει να πούμε πως και αυτό το σύνθημα είναι πραγματικά μια αντιδιαλεκτική «φούσκα», αφού προσπαθεί να αποκόψει το πολιτιστικό γίγνεσθαι από την οικονομική βάση των κοινωνιών, προβάλλοντας έναν «ουτοπικό» σκοπό, όπου οι λαοί θα έχουν κατακτήσει το διάλογο σε μια «πολύ - πολιτισμική» κοινωνία... με καπιταλιστική βάση.

Ενα ακόμη παράδειγμα για το πώς θα προβληθεί η πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας μέσω της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας είναι ο τομέας της λογοτεχνίας. Στο πρόγραμμα αναφέρεται πως η διοργάνωση στον τομέα της λογοτεχνίας «έχει δυο διακριτούς στόχους: την προβολή της οικουμενικότητας του έλληνος λόγου μέσα από αφιερωματικές εκδηλώσεις και στη συμφιλίωση του μεγάλου κοινού με την ποίηση».

Το πρώτο σκέλος συμπεριλαμβάνει για το 2001 την έκθεση βιβλίου της Φρανκφούρτης που θα γίνει τον Οκτώβριο και την παγκόσμια μέρα ποίησης που γιορτάστηκε τον περασμένο Μάρτη. Το 2003 θα είναι αφιερωμένο στον Καβάφη και το 2004 στον Καζαντζάκη. Είναι φανερό, πως η «εξωστρέφεια» της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας προς την «ενωμένη Ευρώπη» συντίθεται με γνωστές, στο εξωτερικό, λογοτεχνικές προσωπικότητες που στο παρελθόν έχουν υποστεί τις άσχημες συνέπειες είτε της κοσμοπολίτικης «ανάγνωσής» τους, είτε της τουριστικής. Ακόμη και αν οι προσεγγίσεις στην οικουμενικότητα του ελληνικού λόγου μέσα από τις εκδηλώσεις και τα συνέδρια που ετοιμάζονται για τους δύο αυτούς λογοτέχνες ξεφύγουν από την πεπατημένη, και πάλι το «κομμάτι» που αφιερώνει η Πολιτιστική Ολυμπιάδα στη λογοτεχνία είναι μάλλον «σεμνό».

Σε ό,τι αφορά στο δεύτερο σκέλος, την ποίηση, τα πράγματα είναι θολά σε ό,τι αφορά το στόχο. Το ενδιαφέρον «εστιάζεται στην ανάδειξη ενός μεγάλου κοινού που αγαπά και ακούει ποίηση, μέσα σε ιστορικούς χώρους που δημιουργούν ιδιαίτερη συγκίνηση», αναφέρεται στο πρόγραμμα. «Στόχος της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας είναι να δημιουργηθεί ένα ισχυρό επικοινωνιακό όργανο, με τη βοήθεια της ποίησης, όπου ποιητές, ηθοποιοί και άνθρωποι του πνεύματος από όλον τον κόσμο, θα επικοινωνήσουν μεταξύ τους και με το κοινό μέσα από το λόγο». Πώς θα γίνει αυτό; Αν και το τελικό πρόγραμμα θα ανακοινωθεί τον ερχόμενο Δεκέμβρη, ωστόσο σημειώνεται πως η πρώτη τέτοια συνάντηση θα γίνει στη Θεσσαλονίκη το Μάιο του 2002 και θα ακολουθήσουν άλλες εννέα σε όλη τη χώρα. Αν με όλα αυτά εννοείται πως θα έχουμε μια επανάληψη του φετινού γιορτασμού της παγκόσμιας ημέρας ποίησης, με εκδρομές, ξεναγήσεις και απαγγελίες σε «ειδικό κοινό», τότε πρόκειται για μια μάλλον «ελιτίστικη» εκδοχή αυτής της επικοινωνίας.

Μέσω της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας «καθαγιάζονται» οι δραστηριότητες του μεγάλου κεφαλαίου στο πεδίο του πολιτισμού. Φυσικά, έχει προηγηθεί και η «μοιρασιά» του Γ' ΚΠΣ για τον Πολιτισμό, με τη «μερίδα του λέοντος» να πηγαίνει προς τα Μέγαρα και τα συνεδριακά κέντρα. Και βέβαια, μην ξεχνάμε και το νέο αρχαιολογικό νομοσχέδιο που κωδικοποιεί και «ρυθμίζει» τους όρους για τα ιδιωτικά μουσεία και την «αγορά» της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οπως δεν είναι τυχαίο το ότι ο υπουργός έγινε δέκτης των συγχαρητηρίων του γενικού διευθυντή της Διεθνούς Ολυμπιακούς Επιτροπής, Φρανσουά Καράρ, κατά την παρουσίαση του προγράμματος της διοργάνωσης, διότι η ΔΟΕ, ως γνωστόν, πρέπει να εξυπηρετήσει πρωτίστως τα συμφέροντα των πολυεθνικών - «χορηγών» της. Γι' αυτό και ο Καράρ έσπευσε να ξεκαθαρίσει πως «όσοι νομίζουν ότι μπορούν να γλιτώσουν στην προσπάθειά τους να καταχραστούν τα ολυμπιακά σήματα, τα εμβλήματα, τις ιδέες με "κάποιες πρακτικές δημιουργικού μάρκετινγκ", όλοι αυτοί είναι γελασμένοι και θα τιμωρηθούν αυστηρά».

Αλλωστε, η οργάνωση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας είναι ευθύνη της Συντονιστικής Επιτροπής της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας (με φορέα υλοποίησης την «ΑΕ Προβολής της Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ), η οποία αποτελείται από τη ΔΟΕ, τον «Αθήνα 2004», το ΥΠΠΟ και την «ΑΕ Προβολής της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Είναι προφανές πως τον πρώτο λόγο τον έχει η ΔΟΕ, κάτι το οποίο προβλέπεται και από το περίφημο «μνημόνιο συνεργασίας» μεταξύ του «Αθήνα 2004» και του ΥΠΠΟ.