Οι παράλληλες περιοδείες των υπουργών Εξωτερικών των ΗΠΑ, Ρεξ Τίλερσον, και της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, αυτή τη βδομάδα έως τις αρχές της επόμενης, σε αρκετές χώρες της νότιας, δυτικής και ανατολικής Αφρικής, αντικατοπτρίζουν με τον πιο απτό τρόπο το αυξημένο ενδιαφέρον και των δύο χωρών πλέον όχι μόνο για τις αφρικανικές πρώτες ύλες και τον ορυκτό πλούτο, αλλά και για την κατάκτηση νέων αγορών σε μία ήπειρο που αλλάζει σημαντικά, όπου ενισχύονται οι αστικές τάξεις, με τους λαούς να υφίστανται σκληρή εκμετάλλευση.

Ιδιαίτερα ανησυχεί τις δύο δυνάμεις η διείσδυση της Κίνας, που προχωρά εδώ και χρόνια σε επενδύσεις σε πολλές χώρες της ηπείρου, επεκτείνοντας την παρουσία μονοπωλιακών ομίλων της σε δίκτυα μεταφορών - επικοινωνιών και βιομηχανίες μεταποίησης και παραγωγής Ενέργειας. Επίσης, κεφάλαια και από άλλες χώρες, όπως οι Ινδία, Βραζιλία, Τουρκία, χώρες του Κόλπου, της ΕΕ κ.λπ., τοποθετούνται στην περιοχή. Αναμφισβήτητα, η έντονη παρουσία της Κίνας στις περισσότερες από τις 54 χώρες - μέλη της Αφρικανικής Ενωσης έριξε τη βαριά «σκιά» της στις αφρικανικές περιοδείες των δύο υπουργών Εξωτερικών, οι οποίες «συναντήθηκαν» στην πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα.

Στην Αντίς Αμπέμπα, οι περισσότεροι ουρανοξύστες που δεσπόζουν στην πόλη είναι φτιαγμένοι από κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες, με κορυφαίο κτίριο την έδρα της Αφρικανικής Ενωσης. Το ίδιο συμβαίνει και με τα τέσσερα νέα, αχανή βιομηχανικά πάρκα (π.χ. το βιομηχανικό πάρκο «Hawassa»), που έχουν φτιαχτεί από το 2014 σε ακτίνα μερικών εκατοντάδων χιλιομέτρων από την αιθιοπική πρωτεύουσα, ενώ κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες ετοιμάζονται να χτίσουν άλλα οχτώ μέχρι το 2020. Απαρατήρητοι δεν περνούν ούτε οι τουλάχιστον τέσσερις μεγάλοι υδροηλεκτρικοί σταθμοί και τα φράγματα κινεζικών εταιρειών στην Αιθιοπία, ούτε η νέα σιδηροδρομική ηλεκτρική γραμμή έκτασης 756 χλμ. που συνδέει την Αντίς Αμπέμπα με το γειτονικό Τζιμπουτί. Η γραμμή αυτή, που κατασκευάστηκε με κινεζική χρηματοδότηση από τις εταιρείες «China Railway Group Ltd.» και «China Civil Engineering Construction Corp.», μείωσε στις αρχές Γενάρη την απόσταση των δύο περιοχών σε 12 από 48 ώρες!

Αυτή η εικόνα σε πολλές χώρες εξηγεί τις επικρίσεις που εκτόξευσε τη Δευτέρα ο Τίλερσον εναντίον της δραστηριοποίησης των κινεζικών κρατικών και ιδιωτικών μονοπωλίων στην Αφρική από το πανεπιστήμιο «Τζορτζ Μέισον» της Ουάσιγκτον, λίγο πριν ξεκινήσει την περιοδεία του σε Αιθιοπία, Τζιμπουτί, Κένυα, Τσαντ και Νιγηρία. Επέκρινε έτσι την Κίνα για την τακτική... «αρπακτικού» που ακολουθεί έναντι αφρικανικών χωρών, λοιδωρώντας την επειδή «ενθαρρύνει την εξάρτηση» αφρικανικών χωρών «και υπονομεύει την κυριαρχία τους». Ισχυρίστηκε ανερυθρίαστα πως «η Αμερική βλέπει λαμπρό μέλλον για τους πληθυσμούς της Αφρικής», προσθέτοντας ότι η κυβέρνηση Τραμπ «είναι αφοσιωμένη (...) να σώσει ζωές στην Αφρική» (!) μέσω προγραμμάτων για την αντιμετώπιση π.χ. του AIDS και του υποσιτισμού. Υποστήριξε ακόμη ότι στην Αφρική «οι ΗΠΑ προωθούν τις σχέσεις τους, αναπτύσσοντας την έννομη τάξη και τη δημοκρατική ανάπτυξη», «ξεχνώντας» προφανώς τις (προ μερικών δεκαετιών) στηρίξεις πραξικοπημάτων σε πολλές χώρες.

Παρ' όλα αυτά, ο Τίλερσον δεν μπόρεσε να μην αναγνωρίσει την αυξανόμενη σημασία της Αφρικής και για τις ΗΠΑ, επισημαίνοντας: «Εως το 2030 η Αφρική θα διαθέτει το 1/4 του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού και έως το 2050 ο πληθυσμός της ηπείρου θα διπλασιαστεί, φτάνοντας τα 2,5 δισεκατομμύρια άτομα, το 70% των οποίων θα έχει ηλικία κάτω των 30 ετών... Οσο οι αφρικανικές χώρες θα βγαίνουν από τη φτώχεια, θα αυξάνεται η ανάγκη τους για οικοδόμηση υποδομών και θα δημιουργούνται νέες αγορές».

Την Πέμπτη, πάντως, ο Αμερικανός ΥΠΕΞ προσπάθησε, μάλλον ανεπιτυχώς, να διασκεδάσει τις εντυπώσεις που προκάλεσαν οι επικρίσεις του για το ρόλο της Κίνας. Αναγνωρίζοντας τη συμβολή της Κίνας σε πολλά αναπτυξιακά έργα, ο Τίλερσον δήλωσε στην Αντίς Αμπέμπα: «Δεν προσπαθούμε με κανέναν τρόπο να κρατήσουμε μακριά τα κινεζικά δολάρια από την Αφρική. Είναι όμως σημαντικό οι αφρικανικές χώρες να σκέφτονται προσεκτικά τους όρους αυτών των συμφωνιών και να μην τις υπογράφουν με τίμημα την κυριαρχία τους».

Οι πιέσεις του Τίλερσον δεν φαίνεται να πέφτουν σε γόνιμο έδαφος. Ο επόμενος σταθμός της περιοδείας του, το Τζιμπουτί, δεν διαθέτει πλέον μόνο μία σύγχρονη νέα σιδηροδρομική ηλεκτρική γραμμή σύνδεσης με την Αντίς Αμπέμπα, αλλά και τις στρατιωτικές βάσεις της Κίνας (που είναι και η πρώτη στρατιωτική βάση ανεφοδιασμού στο εξωτερικό!), της Γαλλίας, της Ιαπωνίας και της Ιταλίας. Πέραν βεβαίως της αμερικανικής στρατιωτικής βάσης στο στρατόπεδο Λεμονιέ, που είναι (επισήμως...) η πρώτη στρατιωτική βάση των ΗΠΑ στην Αφρική και έδρα της αφρικανικής διοίκησης του στρατού («Africom»). Το αυξημένο στρατιωτικό ενδιαφέρον τόσων δυνάμεων στο (μικροσκοπικό αλλά στρατηγικής σημασίας για ιμπεριαλιστικές επιχειρήσεις και τη διεθνή ναυτιλία) Τζιμπουτί έκανε την Τρίτη τον διοικητή της «Αfricom», στρατηγό Τόμας Βαλντχάουζερ, να εκφράσει «ανησυχία» σε αρμόδια Επιτροπή της Βουλής των Αντιπροσώπων, δηλώνοντας: «Εάν η Κίνα αποκτήσει σύντομα το διαχειριστικό έλεγχο του λιμανιού Ντοραλέχ στο Τζιμπουτί, διακυβεύονται τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ». Ο στρατηγός Βαλντχάουζερ αναφερόταν στο γεγονός ότι το επόμενο δίμηνο η κυβέρνηση του Τζιμπουτί θα πάρει τον έλεγχο διαχείρισης του λιμανιού από την καταριανή εταιρεία «DP World», σχεδιάζοντας να την αναθέσει σε άλλη, πιθανώς κινεζική, μιας που το Τζιμπουτί χρωστά στην Κίνα πάνω από 1,2 δισ. δολάρια.

Στην Κένυα, πάλι, όπου ο Τίλερσον θα προσπαθήσει να ρίξει το βάρος στην ενίσχυση της «αντιτρομοκρατικής συνεργασίας» έναντι των Σομαλών τζιχαντιστών της οργάνωσης «Αλ Σαμπάμπ», δεν έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από τα εγκαίνια της μεγάλης σιδηροδρομικής γραμμής που φτιάχτηκε με κινεζικά κεφάλαια, ύψους 3,2 δισ. δολαρίων, συνδέοντας την πρωτεύουσα Ναϊρόμπι με το λιμάνι Μομπάσα.

Στο Τσαντ, ο Τίλερσον αναμένεται να «σκοντάψει» κυρίως σε γαλλικά μονοπώλια Ενέργειας που απομυζούν τον ορυκτό πλούτο της περιοχής, αν και η χώρα είναι «γνώριμη» από παλιά, καθώς την επισκεπτόταν συχνά όταν ήταν διευθυντής της «ExxonMobil».

Στη Νιγηρία, που είναι ο τελευταίος σταθμός της περιοδείας του, εκτός από τα ενεργειακά ζητήματα, βασικό ρόλο θα παίξουν και τα παζάρια για αύξηση της διμερούς «αντιτρομοκρατικής» συνεργασίας, κυρίως εναντίον των τζιχαντιστών της «Μπόκο Χαράμ», που δρουν όχι μόνο στη Νιγηρία αλλά και στα σύνορα χωρών της λεκάνης της Λίμνης Τσαντ, ενόψει δραστηριοποίησης της νέας «αντιτρομοκρατικής» αφρικανικής δύναμης στο Σαχέλ («G5 Sahel»).

Από την άλλη, η περιοδεία Λαβρόφ σε αφρικανικές χώρες, που ξεκίνησε τη Δευτέρα από την Αγκόλα και ολοκληρώνεται εκτός απροόπτου σήμερα Παρασκευή, πραγματοποιήθηκε με χαμηλότερες προσδοκίες, δεδομένου του χαμηλού όγκου των ρωσικών εμπορικών συναλλαγών με αφρικανικές χώρες, που συνολικά πέρυσι δεν ξεπέρασαν τα 12 δισ. δολάρια.

Η επιλογή της Αγκόλα δεν ήταν τυχαία. Η χώρα, που είναι μέλος του ΟΠΕΚ και μία από τις πιο σημαντικές παραγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου, είναι εδώ και χρόνια στο επίκεντρο επιχειρήσεων τεράστιων αμερικανικών ενεργειακών μονοπωλίων (π.χ. «Chevron», «Halliburton», «Weatherford» κ.ά.), που εκμεταλλεύονται τη μερίδα του λέοντος από τα τουλάχιστον 50 υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και τα λιγότερο ανεπτυγμένα υποθαλάσσια κοιτάσματα φυσικού αερίου. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη περιθώρια για μπίζνες και από ρωσικά μονοπώλια που δραστηριοποιούνται στους τομείς της Ενέργειας, εξόρυξης μεταλλευμάτων (όπως αποδεικνύει η δράση ρωσικών μονοπωλίων στα μεγάλα αδαμαντωρυχεία «Alrosa») και της πολεμικής βιομηχανίας, της ασφαλείας και των τηλεπικοινωνιών, καθώς τα τελευταία 15 χρόνια υπογράφηκαν διμερείς συμφωνίες για την ανάπτυξη και των τομέων Υγείας, Εκπαίδευσης, χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών κ.ά.

Αλλοι σταθμοί του Ρώσου υπουργού ήταν η Ναμίμπια, η Μοζαμβίκη, η Αιθιοπία και η Ζιμπάμπουε. Στις χώρες αυτές υπογράφηκαν μνημόνια διμερούς συνεργασίας, σφραγίστηκαν παλιότερες και νέες συμφωνίες της «Rosatom» για τη δημιουργία ακόμη και ρωσικών πυρηνικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (π.χ. στην Αιθιοπία, ενώ υπάρχουν στα σκαριά ανάλογα σχέδια και για ρωσικής κατασκευής πυρηνικούς σταθμούς σε Νιγηρία, Γκάνα, Ζάμπια και Τανζανία). Επιπλέον επισφραγίστηκαν μπίζνες ρωσικών μονοπωλίων σε ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πλατίνας παγκοσμίως, στο Darwendale της Ζιμπάμπουε, ενώ παράλληλα επιβεβαιώθηκαν οι καλές σχέσεις και με την κυβέρνηση του νέου Προέδρου Εμερσον Μνανγκάγκουα, έπειτα από την προ ολίγων μηνών επεισοδιακή αποχώρηση του υπέργηρου πρώην Προέδρου Ρόμπερτ Μουγκάμπε. Πάντως, μετά από τη συνάντησή του με τον Μνανγκάγκουα, ο Λαβρόφ απέκρουσε τις αιτιάσεις των ΗΠΑ έναντι της Κίνας, τονίζοντας ότι η Μόσχα τις αντιμετωπίζει ως «νεοϊμπεριαλιστικές φιλοδοξίες».

Μέχρι την ύστατη στιγμή, παρέμενε αδιευκρίνιστο αν οι Τίλερσον και Λαβρόφ, που διέμεναν στο ξενοδοχείο «Σέρατον» της Αντίς Αμπέμπα, θα είχαν κάποια συνάντηση, όπως ζητήθηκε από την πλευρά της Ρωσίας.