Μαζική ήταν η αντίδραση των κατοίκων της υπαίθρου στον«Καποδίστρια». Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από διαδήλωση στην Αθήνα

• Κατάργηση της σχετικής αυτοτέλειας που έχει η Αυτοδιοίκηση ως κομμάτι του κρατικού μηχανισμού, με τη μετατροπή της σε εκτελεστικό όργανο κυβερνητικών επιλογών.
• Μεταφορά στην Αυτοδιοίκηση κρατικών αρμοδιοτήτων και αντιλαϊκών επιλογών που χαράσσονται με τις διακρατικές συμφωνίες στο πλαίσιο της ΕΕ, με το ανάλογο βεβαίως οικονομικό κόστος που θα πληρώνει ο λαός.
• Περιορισμός της έκφρασης των αντιδράσεων δημοτών, εργαζομένων και φορέων στον «εκτελεστή» των αντιλαϊκών αποφάσεων, δηλαδή στον αυτοδιοικητικό θεσμό, ώστε αυτές να μη φτάνουν στον «εμπνευστή», δηλαδή το κράτος, ούτως ώστε να μειώνεται το πολιτικό κόστος για τις εκάστοτε κυβερνήσεις.

Στην ουσία η αρχή της εγγύτητας - όπως έχει καθιερωθεί από την Επιτροπή των Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) - είναι το πρόσχημα για τη μετατροπή της Αυτοδιοίκησης σε δεκανίκι του συστήματος, το άλλοθι για την αξιοποίηση της διοικητικής δομής της χώρας, για την ενίσχυση της κρατικής εξουσίας και την ισχυροποίηση του καπιταλισμού.

Με δεδομένες τις κατευθύνσεις της ΕΕ για νεοφιλελεύθερες αναδιαρθρώσεις και καταστολή των αντιδράσεων σ' αυτές - άσχετα από τη μορφή που μπορεί να λαμβάνουν κάθε φορά - η κυβέρνηση σχεδιάζει εκείνη τη διοικητική δομή που θα εξυπηρετεί τις κυρίαρχες επιδιώξεις. «Η ανάγκη μετεξέλιξης του πολιτικού συστήματος υπαγορεύεται από τις ευρύτερες αλλαγές και ανακατατάξεις στα ζητήματα πολιτικής και δημοκρατίας. Τίθενται εξ αρχής θέματα που έχουν σχέση με το όριο ανάμεσα στην ισότητα και την ελευθερία, στη σύμφυση και διαπλοκή των εξουσιών, στην επιβολή της κυριαρχίας της οικονομίας απέναντι στην πολιτική», σημείωνε σε συνέντευξή του ο υπουργός Εσωτερικών, Κ. Σκανδαλίδης.

Στα σχέδια που εκπονεί το υπουργείο Εσωτερικών κυρίαρχο είναι το μοντέλο που προβλέπει:

• Κατάργηση των 133 κοινοτήτων και μείωση του αριθμού των δήμων από 900 που είναι σήμερα σε περίπου 300.
• Κατάργηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, με διατήρηση όμως των διοικητικών ορίων των σημερινών νομών.
• Δημιουργία Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης με αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο. «Από κοντά» θα υπάρχουν εκπρόσωποι του κράτους, αναβαθμισμένοι σε ρόλο υφυπουργού.
• Προώθηση των μητροπολιτικών λειτουργιών (όπως συγκοινωνία, καθαριότητα κλπ.) σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ενδεχόμενα και σε άλλες πόλεις. Ο Κ. Σκανδαλίδης άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο οι μητροπολιτικές λειτουργίες να προωθηθούν και πριν τις δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές, ενώ δεν απέκλεισε την πιθανότητα αυτές να εκτελούνται από έναν Μητροπολιτικό Σύνδεσμο. «Αν στη συζήτηση που ξεκινάμε τώρα το μοντέλο που θα μπορούσαμε να επιλέξουμε είναι ο Μητροπολιτικός Σύνδεσμος, η αλλαγή μπορεί να γίνει και πριν από τις εκλογές», έχει δηλώσει ο υπουργός Εσωτερικών. Ωστόσο, έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να θεσμοθετηθεί μητροπολιτικός δήμος, κάτι που θα οδηγούσε σε μίνι πρωθυπουργό - κατά τα λεγόμενά του.

Για τις εξελίξεις στον αυτοδιοικητικό χάρτη και το στόχο που εξυπηρετούν, προϊδέαζε η κυβέρνηση ήδη από το '97, όταν στην εισηγητική έκθεση του «Καποδίστρια» σημείωνε: «Η αμεσότητα της πολιτικής συμμετοχής που χαρακτήριζε τη δημοκρατική αντιπροσώπευση στις μικρές κοινότητες υποθηκεύεται στο βωμό της αποτελεσματικής διοίκησης». Η εφαρμογή του «Καποδίστρια», σε συνδυασμό με το καλπονοθευτικό εκλογικό σύστημα ανάδειξης των δημοτικών συμβουλίων, οδήγησε στη συγκέντρωση της τοπικής εξουσίας. Σ' αυτό το πλαίσιο εντάσσονται και οι κυβερνητικοί σχεδιασμοί για κατάργηση των τοπικών συμβουλίων των δημοτικών διαμερισμάτων (σ.σ. πρώην δήμοι ή κοινότητες που συνενώθηκαν σε έναν Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης).

Ηδη, ωστόσο, είναι νόμος οι «Συμπολιτείες», δηλαδή οι διαδημοτικές συνεργασίες σε συγκεκριμένες υπηρεσίες (οικονομικές, τεχνικές και Δημοτική Αστυνομία), που δεν αποκλείεται να αποτελέσουν πρόκριμα για τη συγχώνευση του αριθμού των ΟΤΑ σε περίπου 300.

Οι νέοι ΟΤΑ αναμένεται να αναλάβουν σημαντικό μερίδιο στην άσκηση της κρατικής εξουσίας, με την ανάληψη κατ' αρχάς ολόκληρων κοινωνικών τομέων που ανήκουν σήμερα στο κράτος. Ηδη η Αυτοδιοίκηση αναλαμβάνει ρόλο στον τομέα της απασχόλησης και της κοινωνικής πρόνοιας. Για την άσκησή τους σχεδιάζεται να δοθεί στην Αυτοδιοίκηση η δυνατότητα επιβολής και είσπραξης φόρων. «Πρέπει να δούμε σοβαρά το ενδεχόμενο το σύνολο της προνοιακής πολιτικής να "πάει" στην Τοπική Αυτοδιοίκηση», είχε δηλώσει πρόσφατα ο πρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας, Π. Κουκουλόπουλος. «Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να αναλάβει την ευθύνη επιβολής φόρων. Η λογική της κρατικής χρηματοδότησης είναι ξεπερασμένη», σημείωνε ο Κ. Σκανδαλίδης. Είναι προφανές ότι η δυνατότητα επιβολής φόρων από τους δήμους αποτελεί και την προϋπόθεση για την άσκηση των κρατικών λειτουργιών που τους μεταφέρονται.

Προδιαγράφοντας το... μέλλον της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, ο υπουργός, από την αρχή ακόμα της ανάληψης των καθηκόντων του, είχε ταχθεί υπέρ της ύπαρξης δύο βαθμών Αυτοδιοίκησης στα πρότυπα της Ευρώπης των Πόλεων και των Περιφερειών. Οι σχεδιασμοί του υπουργείου για αιρετή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση συμπληρώνονται με τη θεσμοθέτηση «ασφαλιστικής δικλείδας» που θα περιορίζει τυχόν «διαφορετικές απόψεις». Προβλέπεται η «τοποθέτηση» κρατικού εκπροσώπου, με αναβάθμισή του σε ρόλο υφυπουργού, ο οποίος θα εγγυάται την πιστή εφαρμογή της κυρίαρχης πολιτικής.

Η συγκρότηση 13 Περιφερειακών Αυτοδιοικήσεων, με αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο, κρίνεται αναγκαία για τη συμπόρευση με τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Κι αυτό γιατί μια σειρά από πολιτικές για κρίσιμα ζητήματα, που χαράσσονται στην Ευρωπαϊκή Ενωση, περνούν μέσα από τις Περιφέρειες. Ο ρόλος τους αναδεικνύεται ανάγλυφα στο ίδιο το ιδρυτικό κείμενο της Επιτροπής των Περιφερειών: «Η Επιτροπή των Περιφερειών έχει ως αποστολή να χρησιμεύσει ως σύνδεσμος της ΕΕ με τις περιφέρειες και τους δήμους και κοινότητες των κρατών - μελών της. Πρόκειται για μακρόπνοο έργο, διότι η υλοποίηση της Ευρώπης του αύριο προϋποθέτει τη συμμετοχή των πόλεων και των περιφερειών». Με λίγα λόγια η διοικητική δομή της κάθε χώρας - μέλους εξυπηρετεί την οικοδόμηση και ισχυροποίηση της Ευρώπης των πολυεθνικών συμφερόντων.

Ο διάλογος για τη διοικητική αναδιάρθρωση της χώρας ξεκίνησε, επισήμως τουλάχιστον, με τη δημοσιοποίηση από τον υπουργό Εσωτερικών, δύο μελετών: Της Παντείου και της Τοπικής Ενωσης Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής (ΤΕΔΚΝΑ). Σύμφωνα με τον Κ. Σκανδαλίδη, οι όποιες αλλαγές θα ισχύσουν μετά το 2006, οπότε και λήγει το Γ` ΚΠΣ.

Η μελέτη της Παντείου, που εκπονήθηκε για λογαριασμό του υπουργείου, περιλαμβάνει τέσσερα εναλλακτικά σενάρια για τη Μητροπολιτική Οργάνωσης της Αττικής.

Το πρώτο σενάριο αφορά τη διαμόρφωση Μητροπολιτικής Περιφέρειας. Προβλέπεται αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο, με 4ετή θητεία, που θα εκλέγεται είτε άμεσα από όλους τους δημότες της Αττικής είτε έμμεσα από τις Αυτοδιοικήσεις πρώτου και δεύτερου βαθμού και τους κοινωνικούς φορείς. Ο ΓΓ της Μητροπολιτικής Περιφέρειας διορίζεται από τη Βουλή, με 5ετή θητεία. Η νέα Μητροπολιτική Περιφέρεια θα αναλάβει αρμοδιότητες που ασκούνται από την κεντρική ή την περιφερειακή κρατική διοίκηση, αλλά και από τους ΟΤΑ.

Το δεύτερο σενάριο για Μητροπολιτική Νομαρχία Αττικής αποτελεί ένα σχήμα συγκέντρωσης αρμοδιοτήτων που αφορούν τον αναπτυξιακό, ρυθμιστικό, χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, αλλά και ορισμένων που ασκεί η πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση. Υποδιαιρείται σε νομαρχιακά διαμερίσματα.

Το τρίτο σενάριο για Μητροπολιτικό Σύνδεσμο προβλέπει διοίκηση, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι όλων των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων της Αττικής και εκπρόσωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Είναι υπεύθυνος για το σχεδιασμό των αρμοδιοτήτων. Το συμβούλιο εκλέγει εκτελεστική επιτροπή και γραμματέα του Συνδέσμου με πενταετή θητεία.

Τέλος, η μελέτη κάνει λόγο για διατήρηση των υπαρχουσών δομών, με ενίσχυση του συντονιστικού ρόλου του κράτους. Σε μια τέτοια περίπτωση, ειδική επιτροπή σε επίπεδο κυβέρνησης, με ενισχυμένο το ρόλο της Περιφέρειας Αττικής.

Η δεύτερη μελέτη, της ΤΕΔΚΝΑ, προτείνει τη δημιουργία Μητροπολιτικού Συνδέσμου, στον οποίο θα εκχωρηθούν μητροπολιτικές αρμοδιότητες. Προτείνεται να ενταχθούν στο σύνδεσμο, εκτός από τους δήμους του Λεκανοπεδίου, αυτοί του Θριασίου και των Β. Μεσογείων.

Στους σχεδιασμούς του υπουργείου περιλαμβάνεται και η δημιουργία προϋποθέσεων για την απόδοση δημοκρατικής επίφασης στις αποφάσεις των τοπικών και περιφερειακών αρχών. Σχεδιάζεται η συμμετοχή εκπροσώπων κοινωνικών και οικονομικών φορέων σε επιτροπές των αρχών, ενώ προωθείται η υποχρέωση των ΟΤΑ να διαβουλεύονται με τους κατοίκους και τους συλλογικούς φορείς κατά την προεργασία έγκρισης κατάρτισης των προγραμμάτων δράσης. Πρόκειται για διάλογο κατ' ευφημισμόν. Αν πραγματικά ήθελε η κυβέρνηση την ουσιαστική συμμετοχή των δημοτών στις αποφάσεις που τους αφορούν, θα θεσμοθετούσε κατ' αρχάς την απλή αναλογική στην ανάδειξη των αρχών που τους εκπροσωπούν. Στην ουσία επιδιώκουν μέσω «διαλόγου» να επιτυγχάνουν τη συναίνεση και συνενοχή των λαϊκών στρωμάτων στην επιβολή της αντιλαϊκής πολιτικής.

Παρ' όλα αυτά ο «διάλογος», όπως τον σχεδιάζει η κυβέρνηση, για τη διοικητική δομή θα ξεκινήσει το Φλεβάρη, με τον Κ. Σκανδαλίδη να επιχειρεί να εμφανίσει τις αλλαγές ως προϊόν «εθνικής συναίνεσης». Στο χέρι των δημοτών και των εργαζομένων αυτής της χώρας είναι να φανερώσουν τον εμπαιγμό που επιχειρείται σε βάρος τους.

Πριν από τον Μαρξ αρκετοί φιλόσοφοι πίστευαν ή έκαναν πως πίστευαν, ότι η γνώση - από μόνη της - θα διώξει όλα τα σκοτάδια από τους ανθρώπους και θα τους ελευθερώσει από τη θρησκεία! Το ίδιο πιστεύουν ή κάνουν πως πιστεύουν, ακόμα και σήμερα, διάφοροι «φιλελεύθεροι» φιλόσοφοι και νεοφιλελεύθεροι ψευτοφιλόσοφοι. Τα πράγματα, όμως, απέδειξαν πως δε φτάνει - από μόνη της - η γνώση.

Και θα πολεμούν... αν ο καθένας - που ξέρει - δεν εντάξει στον πολιτικό και κοινωνικό αγώνα του και το ζήτημα της θρησκείας. «Δε φτάνει να καταγγέλλεις τον κλήρο» ότι «συντηρεί τη θρησκεία», πρέπει «να αποδείξεις πως οι ρίζες της θρησκείας είναι βαθιές» και «εμφανίζονται - σχεδόν - ταυτόχρονα με την εκμετάλλευση». Πως σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία «η θρησκεία ταυτίστηκε - πάντα - με τις εκμεταλλεύτριες τάξεις». Και πως θα ξεριζωθεί ολοκληρωτικά όταν ολοκληρωτικά ξεριζωθεί και η ταξική κοινωνία.

Η θρησκεία είναι «ένα μέσον για την πνευματική υποδούλωση των ανθρώπων». Κανένας, λοιπόν, δεν επιτρέπεται να κλείνει τα μάτια. Σε «συγκεκριμένες» συνθήκες αυτοί που τραγούδαγαν θρησκευτικούς ύμνους στο Σύνταγμα, κάτω από τη ρασοφορεμένη εξέδρα, μπορεί να (τους) φτάσουν στα άκρα. Η θρησκευτική υποδούλωση έχει δυο όψεις. Την παθητική που λέει «χτύπα με αγά μου να αγιάσω» και την ενεργητική που παίζει το ρόλο του αγά και χτυπάει τον άλλον για να αγιάσει (Με το ζόρι). Κανένας δεν ξέρει ποια από τις δυο είναι η επικινδυνότερη!

Χιλιάδες είναι οι ιστορίες από την Αντίσταση του λαού μας, που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν καλλιτεχνικά οι πνευματικοί άνθρωποι και ιδιαίτερα όσοι ασχολούνται με τον κινηματογράφο. Ομως, ενώ παλιότερα αυτό ήταν απαγορευμένο, εξαιτίας των πολιτικών συνθηκών και της λογοκρισίας, τώρα θεωρείται ότι τα θέματα αυτά «δεν πουλάνε», «δεν ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό» κ.λπ.

Αυτό έρχεται στο νου, καθώς ξεφυλλίζουμε ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που εκδόθηκε τελευταία από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Εχει τίτλο «Η προφορική μνήμη του πολέμου» και αναφέρεται στη διερεύνηση της συλλογικής μνήμης του Β` Παγκόσμιου Πολέμου στους επιζώντες ενός χωριού της Λευκάδας, τα Λαζαράτα. Η έρευνα έγινε από μια νέα επιστήμονα, τη Μαρία Θανοπούλου, με τη συνδρομή της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σφακιωτών Λευκάδας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις μαρτυρίες των γυναικών άμαχων που έζησαν την οδυνηρή εκείνη εποχή...

Ας παρακολουθήσουμε, λοιπόν, αυτή την ιστορία μέσα από τις μαρτυρίες των γυναικών του χωριού που έζησαν τα γεγονότα εκείνης της περιόδου.

Στην πλειονότητα των αφηγήσεων η πείνα φαίνεται σαν το θεμελιώδες πρόβλημα της εποχής. Χαρακτηριστική η μαρτυρία μιας γυναίκας: «Δεν καταλαβαίνεις, η πείνα δεν κρατιέται παιδάκι μου. Κάποτε ερχόμουνα με τη μάνα μου τη συγχωρεμένη εδώ, κι εδώ να πέσω, εκεί να πέσω. "Μάνα θα πεθάνω, μάνα θα πεθάνω", της κάνω. Ερχομαι εδώ σε μια γειτόνισσα "μαρή, σταμάτα", έπεσα μες στην αυλή. "Τι διάολο, λίγο ξίδι και λίγο αλεύρι να φτιάξεις της κοπελλός μου να μην πεθάνει". Και μόλις φέρνει λίγο ξίδι και λίγο αλεύρι, το 'φτιαξε τηγανίτα κριθαρίσια, από κριθάρι... και φτιάχνει μια τηγανιά, μια χαψιά ψωμί, άγια δύναμη το λέγαμε. Μου 'βαλαν μια χαψιά και ξαναπήρα αναπνοή».

Οι Ιταλοί απομυζούν τα αγαθά του νησιού: Συνήθως κλέβουν αυγά, κρασί, γίδες, ή ακόμα και ρούχα. Οι χωρικοί δεν μπορούν πια να φάνε ούτε το λάδι τους. Η είσοδος των Ιταλών στα σπίτια κάνει τις γυναίκες - που συνήθως ήταν μόνες, χωρίς να ξέρουν πώς να συνεννοηθούν μαζί τους, να φοβούνται. Ετσι δίνουν στους κατακτητές τα τρόφιμα που ζητάνε με σκοπό να απαλλαγούν από αυτούς όσο γίνεται πιο γρήγορα. Οι γυναίκες θυμούνται πολύ έντονα τις πρακτικές που χρησιμοποιούσαν για να κρύβουν ό,τι μπορούσαν από το πλιάτσικο. Λάδι, κρασί, σιτάρι, ρούχα αξίας, κρύβονταν μέσα στα σπίτια, στα πηγάδια, στα χωράφια, στις κοιλότητες των δέντρων, μέσα στη γη...

«Αυτά σου λέω κοπέλα μου... Περάσαμε κακή ζωή... Να μην έρθει, να μην έρθει... Η νεολαία να μη δει, αλλά σκιάζομαι μπα και δούνε περισσότερα...», λέει μια γυναίκα, καθώς θυμάται τις δοκιμασίες και τις στερήσεις.

Μετά την κατάρρευση των Ιταλών, αυτοί συνελήφθησαν από τους Γερμανούς, συγκεντρώθηκαν και κρατήθηκαν ως φυλακισμένοι δίπλα στο κάστρο της Λευκάδας. Οι αναμνήσεις αναφέρονται στις σκληρές συνθήκες φυλάκισής τους κάτω από τον καφτερό ήλιο - πεινασμένοι και διψασμένοι ολόκληρες μέρες. Ακόμα, διηγούνται ότι πολλοί από αυτούς έπεσαν στη θάλασσα να σωθούν, αλλά οι Γερμανοί τους σκότωσαν. Μιλάνε ακόμα για την άμεση εκτέλεση, από Γερμανό, ενός Ιταλού στρατιώτη που ζήτησε ένα τσιγάρο από περαστικούς.

... Οι Γερμανοί έγιναν τώρα κοινοί εχθροί και οι ντόπιοι κρύβουν τους κυνηγημένους Ιταλούς...

«Ολα αυτά τα υποφέραμε, ας πούμε. Από δω, απ' τα σπίτια μας είχαμε φύγει», θυμάται μια γυναίκα. «Η Εγκλουβή καιότανε. Σκόρπισε ο κόσμος. Καιγόταν το χωριό, το κάψανε οι Γερμανοί. Εκαιαν ορισμένοι, ήταν μερικοί ρουφιάνοι στα σπίτια και λέγανε: "Κείνο το σπίτι, εκείνου είναι τάδε, τάδε... Πήγαινε βάλε φωτιά, κάφτο". Και καίγανε τα σπίτια όλου του κόσμου, γιατί ήτανε τέσσερα σκαθάρια μες στο χωριό. Στο κάθε χωριό»...

Οι μνήμες για τους καταδότες επανέρχονται στις αναφορές για τους αντάρτες και τον εμφύλιο πόλεμο.

«Φαίνεται, γράφει η ερευνήτρια, ότι η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση της Αριστεράς στο νησί ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1941, λίγο μετά την άφιξη των Ιταλών. Παρ' όλα αυτά η ίδρυση της οργάνωσης του ΕΑΜ σε επίπεδο νησιού, τοποθετείται μετά τον μήνα Οκτώβρη του ίδιου έτους.

Οι αναμνήσεις που ακολουθούν, αναφέρονται κυρίως στις βιαιότητες, τις δολοφονίες, τα βασανιστήρια, τις φρικαλεότητες του αδελφοκτόνου πολέμου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι μαρτυρίες για τη συμμετοχή των γυναικών στην ΕΠΟΝ, όπου μιλούσαν με θάρρος για όλα τα προβλήματα. Νέοι και νέες κάνανε κριτική και αυτοκριτική, είχαν αποκτήσει υπευθυνότητα. Ολα τα μέλη, ανεξάρτητα από φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης, ενθαρρύνονταν, όπως φαίνεται από συγκεκριμένες μαρτυρίες να εκφράζουν τη γνώμη τους...

Στόχος της έρευνας, όπως επισημαίνει η Μαρία Θανοπούλου, δεν ήταν η ανασύσταση των γεγονότων ή η αναζήτηση της «ιστορικής αλήθειας», αλλά η διερεύνηση της συλλογικής μνήμης τόσα χρόνια μετά τον πόλεμο. Για τα πραγματικά γεγονότα που στη Λευκάδα ήταν ιδιαίτερα δραματικά, υπάρχει η σχετική βιβλιογραφία. (Βιβλία των Πανταζή Παπαδάτου, του Ζώη Κουτσαύτη, της Ισμήνης Μαραγκού, της Αργυρώς Βερύκιου και του Ποσειδώνα Λογοθέτη). Ειδικότερα στο βιβλίο του Παπαδάτου «Ηρωες και μάρτυρες της Λευκάδας», (Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»), υπάρχει πλούσιο φωτογραφικό υλικό...

Ο λαός μας θυμάται ακόμα την ιστορία του και μακάρι οι μελετητές να αντλήσουν στοιχεία από τους ανθρώπους που ζουν, αλλά σιγά-σιγά φεύγουν. Τι θα γίνει αν η νεολαία μας ξεχάσει την ιστορία της, ξεχάσει τον πολιτισμό της, τις ρίζες της; Τι θα γίνει όταν θα τη μαθαίνει από καλοθελητές που θα την παρουσιάζουν όπως αυτοί θέλουν;

Αν στον καταυλισμό των Σοφάδων οι συνθήκες διαβίωσης εξακολουθούν να είναι απάνθρωπες, σαφώς βελτιωμένες, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, είναι οι συνθήκες διαβίωσης των Τσιγγάνων στον καταυλισμό της Καρδίτσας. Κι αυτό χάρη στις προσπάθειες της Δημοτικής Αρχής, η οποία κάνει ό,τι «περνάει από το χέρι της» για να διευκολύνει τη ζωή τους και για την ένταξή τους στην κοινωνία της πόλης.

Μιλώντας στο «Ρ» ο Γ. Χαντζοπλάκης, αντιδήμαρχος Καρδίτσας, επισημαίνει ότι «έως το 1999, οι Τσιγγάνοι ζούσαν σ' έναν καταυλισμό με παράγκες, δίπλα στο βιολογικό καθαρισμό της πόλης, μέσα σε μια έκταση 25 περίπου στρεμμάτων, η οποία χρησιμοποιούνταν, κατά καιρούς, για χωματερή» Και σημειώνει, χαρακτηριστικά: «Υπήρχαν άνθρωποι, ξύλα και νάιλον».

Οταν ανέλαβε το Δήμο Καρδίτσας η σημερινή Δημοτική Αρχή προσπάθησε να βελτιώσει το χώρο, κάτι που δεν ήταν, ιδιαίτερα, εύκολο καθώς η κατάσταση που επικρατούσε μέχρι τότε ήταν άθλια. Οι συνθήκες υγιεινής ήταν ανύπαρκτες, δεν υπήρχαν δίκτυα ύδρευσης - παρά μόνο 2 με 3 βρύσες - και ρεύματος. Μάλιστα, κάθε καλοκαίρι οι Τσιγγάνοι, μην αντέχοντας τη βρώμα του βιολογικού καθαρισμού, έφευγαν από τον καταυλισμό και κατέκλυζαν τα πάρκα, τις πλατείες και τα κοντινά χωριά της Καρδίτσας.

Η Δημοτική Αρχή βρήκε έναν καινούριο χώρο που σήμερα φτάνει τα 31 στρέμματα.

«Στη συνέχεια - αναφέρει ο Γ. Χαντζοπλάκης - φτιάξαμε όλα τα έργα υποδομής - αποχέτευση, όμβρια ακαθάρτων, δίκτυο ύδρευσης, φωτισμού - τοποθετήσαμε 115 λυόμενους οικίσκους και προχώρησε η ασφαλτόστρωση των δρόμων. Ολοι οι λυόμενοι οικίσκοι είναι ηλεκτροδοτούμενοι, κάτι που συμβαίνει σε ελάχιστους οικισμούς Τσιγγάνων και δημιουργήθηκε ένα «συνεργείο» για την υποστήριξη του νέου οικισμού από τεχνικής πλευράς. Παράλληλα, σε συνεργασία με την Αναπτυξιακή Καρδίτσας, έγινε επάνδρωση του Κέντρου Υποστήριξης του Πολίτη, με γραμματειακή υποστήριξη, νοσηλεύτρια και κοινωνιολόγο για την παροχή υπηρεσιών και πληροφοριών που χρειάζονται οι Τσιγγάνοι, ώστε να έρθουν σε επαφή με τις υπηρεσίες και του Δήμου, αλλά και γενικότερα της πολιτείας.

Τα παιδιά του καταυλισμού για πρώτη φορά μπήκαν σε αίθουσες σχολείου - το Μάρτη του 2000 - που έγινε με πρωτοβουλία του Δήμου, ο οποίος δρομολογεί και ένα λεωφορείο με συνοδό για τη μεταφορά τους από και προς το σχολείο που απέχει 4 χιλιόμετρα. Στους μαθητές καθημερινά δίνεται και το απαραίτητο κολατσιό. Ο Δήμος Καρδίτσας πρότεινε, δε, ένας αριθμός παιδιών, τα οποία πήγαιναν κανονικά στην τάξη που αναλογεί στην ηλικία τους, να ενταχθούν στα υπόλοιπα σχολεία της πόλης, αλλά δεν εισακούστηκε από τους αρμόδιους».

Οι προτεραιότητες που έχει θέσει από 'δω και στο εξής ο Δήμος Καρδίτσας είναι - όπως αναφέρει ο Γ. Χαντζοπλάκης - η δημιουργία παιδικού σταθμού και Κέντρου Δημιουργικής Απασχόλησης, (για το σκοπό αυτό ο δήμος έχει υποβάλει προς έγκριση σχετικό πρόγραμμα στην Περιφέρεια Θεσσαλίας), καθώς και η λειτουργία ενός ανθοκομείου για την αντιμετώπιση του προβλήματος της εργασίας που έχουν οι Τσιγγάνοι.

Και ο αντιδήμαρχος τονίζει ότι «ο Δήμος καταβάλλει όλες τις προσπάθειες για να καλυτερέψει η ζωή των Τσιγγάνων, στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του». Και επισημαίνει ότι «ευθύνη έχει η πολιτεία, επειδή δεν παίρνει τα αναγκαία μέτρα για να βοηθήσει και να εντάξει τους Τσιγγάνους στην κοινωνία».

Τσιγγάνικος καταυλισμός στους Σοφάδες

Οι 2.500 Τσιγγάνοι των Σοφάδων αποτελούν το 51% του συνόλου των κατοίκων της επαρχιακής πόλης. Τα τελευταία χρόνια, η Δημοτική Αρχή επιδιώκει τη μετεγκατάσταση του καταυλισμού σε οικισμό που απέχει τρία χιλιόμετρα από την πόλη.

Δεν αρέσει καθόλου αυτό στους Τσιγγάνους, διότι πιστεύουν - όπως μας είπαν κατά την επίσκεψή μας στον καταυλισμό - πως θέλουν να τους απομακρύνουν από την πόλη, «επειδή είμαστε Τσιγγάνοι»! Σημειώνουν, δε, πως δε γνωρίζουν τους όρους και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να μείνουν στον οικισμό, όπου χτίζονται σπίτια μέσα από οικιστικό πρόγραμμα του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας και εξέφρασαν την ανησυχία τους για το ενδεχόμενο να τους κοστίσει ακριβά η μετεγκατάστασή τους εκεί.

Στον καταυλισμό συναντάμε την Ζωή Καλιώρα, γενική γραμματέα του Πολιτιστικού και Μορφωτικού Συλλόγου «Ρομ». Είναι 23 χρόνων. Οι δυσκολίες της ζωής δεν της επέτρεψαν να πάει σχολείο στην ηλικία που έπρεπε. Ομως, «δεν το βάζει κάτω». Σήμερα πηγαίνει στη Β` Τάξη του Νυχτερινού Γυμνασίου Καρδίτσας και στόχος της είναι να πάρει το απολυτήριο.

Περπατώντας στα λασπωμένα δρομάκια του καταυλισμού, συζητάμε μαζί της για τις συνθήκες ζωής των Τσιγγάνων.

«Πόσο δύσκολες είναι;», ρωτάμε. «Το πόσο δύσκολες είναι, το διαπιστώνει κανείς από το γεγονός ότι ο μέσος όρος ζωής των Τσιγγάνων είναι πολύ μικρός», απαντάει η Ζωή και συνεχίζει: «Αυτή είναι μία από τις αιτίες που οι Τσιγγάνοι παντρεύονται σε πολύ μικρή ηλικία».

Το βλέμμα «πέφτει» στις παράγκες του καταυλισμού, όπου γυναίκες βάζουν έξω την «μπουγάδα» τους, παιδάκια τρέχουν γυμνά στα λασπόνερα.

Η Ζωή μάς ενημερώνει: «Μεγάλο πρόβλημα για μας είναι η παιδική θνησιμότητα. Στο Κέντρο Υγείας δεν υπάρχει παιδίατρος, να πας σε ιδιώτη γιατρό χρειάζονται πολλά χρήματα, τα οποία δεν υπάρχουν, με αποτέλεσμα να απειλούνται, ή και να χάνονται ζωές μικρών παιδιών, ακόμα και από μία γρίπη βαριάς μορφής. Μόνο από το 1994 μέχρι σήμερα, έχουν πεθάνει περίπου 30 παιδιά. Το πρόβλημα της υγείας είναι γενικότερο για όλους μας. Οπως και της ασφάλειας, καθώς ήμασταν ασφαλισμένοι στον ΟΓΑ, ενώ τώρα δεν μπορούμε να πληρώσουμε τόσα πολλά χρήματα που μας ζητάει».

Και μας εξηγεί: «Ολα αυτά τα προβλήματα, όπως και της Παιδείας, δε θα υπήρχαν, αν οι Τσιγγάνοι είχαν σταθερή εργασία, αφού το μοναδικό τους εισόδημα είναι κάποια "ψίχουλα", που δίνει η Πρόνοια κι ό,τι μένει από διάφορες εποχικές δουλιές στα χωράφια, σε διάφορες περιοχές της χώρας, ή από πωλήσεις αγροτικών προϊόντων στις λαϊκές αγορές».

Στη συζήτηση «μπαίνει» ο Θωμάς Δημητρίου, λέγοντας πως «είναι μεγάλη η πείνα, αφού δεν υπάρχουν χρήματα και δουλιά και η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται να λύσει τα προβλήματά μας».

Ρωτάμε αν οι κάτοικοι του καταυλισμού θέλουν να μείνουν στον οικισμό που ετοιμάζει ο Δήμος Σοφάδων. «Μάλλον - λέει η Ζωή - αυτό θέλουν να το κάνουν, γιατί δεν πρέπει να "φαινόμαστε", επειδή είμαστε Τσιγγάνοι. Εκτός αυτού, δε μας εξηγεί κανείς από τους αρμόδιους με ποιους όρους και προϋποθέσεις θα πάμε εκεί». Και συμπληρώνει: «Για να λυθούν όλα αυτά τα προβλήματα, πιστεύω πως πρέπει να απαιτείς».

Στον καταυλισμό λειτουργούν ένα δημοτικό σχολείο και δύο νηπιαγωγεία. Βεβαίως, το γεγονός και μόνο ότι υπάρχουν διαφορετικά σχολεία για τα παιδιά των Τσιγγάνων, βάζει εμπόδια συνύπαρξής τους με τα υπόλοιπα παιδιά του Δήμου και οπωσδήποτε υποδαυλίζει τάσεις κοινωνικού ρατσισμού. Από τα 450, περίπου, Τσιγγανόπουλα, φοιτούν μόνον 150 και αυτά όχι σε τακτά χρονικά διαστήματα. Το πρόβλημα της μη τακτικής φοίτησης επισημαίνει, μιλώντας στο «Ρ», και ο προϊστάμενος της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Σοφάδων Θ. Τραγαζίκης.

Επισκεπτόμαστε τα σχολεία εν ώρα μαθήματος. Στην Α` Τάξη του Δημοτικού, διαπιστώνουμε ότι φοιτούν πολλά παιδιά, που είναι 12 έως 13 ετών. Οπως ο Δημήτρης Τσακίρης, ο οποίος αισθάνεται την ανάγκη να μας πει τα αιτήματά του: «Θέλουμε ρούχα, παπούτσια, ένα γήπεδο και μπάλες, μία παιδική χαρά για να παίζουμε ποδόσφαιρο». Ξεκινάμε να φύγουμε, αλλά επιμένει να μας πει κάτι ακόμη: «Ξέχασα να σας πω ότι θέλουμε και μια δασκάλα αγγλικιά...».

Ο νέος καταυλισμός των τσιγγάνων στην Καρδίτσα. Στη φωτογραφία αριστερά ο καταυλισμός όπως ήταν πριν...

Είναι οι τσιγγάνοι ή αλλιώς αθίγγανοι, ή ρομ, που ζουν στο περιθώριο της Ελλάδας, στη φτώχεια και στη δυστυχία. Είναι άνθρωποι που αδυνατούν ν' απολαύσουν τα πιο στοιχειώδη αγαθά της ζωής. Οχι γιατί «το λέει η μοίρα και το ριζικό τους», αλλά επειδή βιώνουν πολύ πιο δραματικά και, εν πολλοίς «ιδιαίτερα», σε σχέση με άλλους συνανθρώπους τους, τις συνέπειες ενός σκληρού ταξικού συστήματος, του καπιταλισμού.

Τόποι κατοικίας τους το «παντού» και το «πουθενά», καθώς αναγκάζονται να ταξιδεύουν σε όλη την Ελλάδα για τις διάφορες μικροδουλιές που θα τους εξασφαλίσουν ένα κομμάτι ψωμί. Αθλιες οι συνθήκες διαβίωσης στους καταυλισμούς που διαμένουν. Στερούνται το δικαίωμα στη μόρφωση - η πλειοψηφία τους είναι αναλφάβητοι - δύσκολη η πρόσβασή τους ακόμα και στο υποβαθμισμένο δημόσιο σύστημα υγείας. Θύματα, πολλές φορές, ενός έρποντος ρατσισμού σε βάρος τους.

Πρόσφατα ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης, υποδέχτηκε στο Μέγαρο Μαξίμου εκπροσώπους τσιγγάνων από τη Βόρεια Ελλάδα, επιδεικνύοντας το δήθεν ενδιαφέρον της κυβέρνησης για τα προβλήματά τους. Δεν έπεισε, βεβαίως, κανέναν καθώς στην πράξη η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, ως «διαχειριστής» του ταξικού συστήματος, ουδόλως ενδιαφέρεται για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους και για την ουσιαστική ένταξή τους στην κοινωνία.

Παιχνίδι στα λασπόνερα...

Αυτά τα προβλήματα κι άλλα «πολλά και ιδιαίτερα» - αλλά και τις πετυχημένες προσπάθειες του Δήμου Καρδίτσας για τη βελτίωση της ζωής και την ένταξη των τσιγγάνων στην τοπική κοινωνία - επιχειρεί να φέρει στην επιφάνεια το σημερινό ρεπορτάζ του «Ρ» στους καταυλισμούς των τσιγγάνων στο νομό της Καρδίτσας.