Κράτος - στρατηγείο που θα χαράσσει πολιτική και Αυτοδιοίκηση - εντολοδόχος που θα την εκτελεί είναι ο άξονας πάνω στον οποίο κινούνται οι κυβερνητικοί σχεδιασμοί για την αναδιάρθρωση της διοικητικής δομής της χώρας. Ως κριτήριο διαμόρφωσης του νέου διοικητικού χάρτη προβάλλεται η ευρωπαϊκή «αρχή της εγγύτητας των αποφάσεων όσο γίνεται πιο κοντά στον πολίτη», με την οποία πρέπει να συμπορευτεί η χώρα. Στην πράξη αυτό σημαίνει:

• Κατάργηση της σχετικής αυτοτέλειας που έχει η Αυτοδιοίκηση ως κομμάτι του κρατικού μηχανισμού, με τη μετατροπή της σε εκτελεστικό όργανο κυβερνητικών επιλογών.
• Μεταφορά στην Αυτοδιοίκηση κρατικών αρμοδιοτήτων και αντιλαϊκών επιλογών που χαράσσονται με τις διακρατικές συμφωνίες στο πλαίσιο της ΕΕ, με το ανάλογο βεβαίως οικονομικό κόστος που θα πληρώνει ο λαός.
• Περιορισμός της έκφρασης των αντιδράσεων δημοτών, εργαζομένων και φορέων στον «εκτελεστή» των αντιλαϊκών αποφάσεων, δηλαδή στον αυτοδιοικητικό θεσμό, ώστε αυτές να μη φτάνουν στον «εμπνευστή», δηλαδή το κράτος, ούτως ώστε να μειώνεται το πολιτικό κόστος για τις εκάστοτε κυβερνήσεις.

Στην ουσία η αρχή της εγγύτητας - όπως έχει καθιερωθεί από την Επιτροπή των Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) - είναι το πρόσχημα για τη μετατροπή της Αυτοδιοίκησης σε δεκανίκι του συστήματος, το άλλοθι για την αξιοποίηση της διοικητικής δομής της χώρας, για την ενίσχυση της κρατικής εξουσίας και την ισχυροποίηση του καπιταλισμού.

Με δεδομένες τις κατευθύνσεις της ΕΕ για νεοφιλελεύθερες αναδιαρθρώσεις και καταστολή των αντιδράσεων σ' αυτές - άσχετα από τη μορφή που μπορεί να λαμβάνουν κάθε φορά - η κυβέρνηση σχεδιάζει εκείνη τη διοικητική δομή που θα εξυπηρετεί τις κυρίαρχες επιδιώξεις. «Η ανάγκη μετεξέλιξης του πολιτικού συστήματος υπαγορεύεται από τις ευρύτερες αλλαγές και ανακατατάξεις στα ζητήματα πολιτικής και δημοκρατίας. Τίθενται εξ αρχής θέματα που έχουν σχέση με το όριο ανάμεσα στην ισότητα και την ελευθερία, στη σύμφυση και διαπλοκή των εξουσιών, στην επιβολή της κυριαρχίας της οικονομίας απέναντι στην πολιτική», σημείωνε σε συνέντευξή του ο υπουργός Εσωτερικών, Κ. Σκανδαλίδης.

Στα σχέδια που εκπονεί το υπουργείο Εσωτερικών κυρίαρχο είναι το μοντέλο που προβλέπει:

• Κατάργηση των 133 κοινοτήτων και μείωση του αριθμού των δήμων από 900 που είναι σήμερα σε περίπου 300.
• Κατάργηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, με διατήρηση όμως των διοικητικών ορίων των σημερινών νομών.
• Δημιουργία Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης με αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο. «Από κοντά» θα υπάρχουν εκπρόσωποι του κράτους, αναβαθμισμένοι σε ρόλο υφυπουργού.
• Προώθηση των μητροπολιτικών λειτουργιών (όπως συγκοινωνία, καθαριότητα κλπ.) σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ενδεχόμενα και σε άλλες πόλεις. Ο Κ. Σκανδαλίδης άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο οι μητροπολιτικές λειτουργίες να προωθηθούν και πριν τις δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές, ενώ δεν απέκλεισε την πιθανότητα αυτές να εκτελούνται από έναν Μητροπολιτικό Σύνδεσμο. «Αν στη συζήτηση που ξεκινάμε τώρα το μοντέλο που θα μπορούσαμε να επιλέξουμε είναι ο Μητροπολιτικός Σύνδεσμος, η αλλαγή μπορεί να γίνει και πριν από τις εκλογές», έχει δηλώσει ο υπουργός Εσωτερικών. Ωστόσο, έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να θεσμοθετηθεί μητροπολιτικός δήμος, κάτι που θα οδηγούσε σε μίνι πρωθυπουργό - κατά τα λεγόμενά του.

Για τις εξελίξεις στον αυτοδιοικητικό χάρτη και το στόχο που εξυπηρετούν, προϊδέαζε η κυβέρνηση ήδη από το '97, όταν στην εισηγητική έκθεση του «Καποδίστρια» σημείωνε: «Η αμεσότητα της πολιτικής συμμετοχής που χαρακτήριζε τη δημοκρατική αντιπροσώπευση στις μικρές κοινότητες υποθηκεύεται στο βωμό της αποτελεσματικής διοίκησης». Η εφαρμογή του «Καποδίστρια», σε συνδυασμό με το καλπονοθευτικό εκλογικό σύστημα ανάδειξης των δημοτικών συμβουλίων, οδήγησε στη συγκέντρωση της τοπικής εξουσίας. Σ' αυτό το πλαίσιο εντάσσονται και οι κυβερνητικοί σχεδιασμοί για κατάργηση των τοπικών συμβουλίων των δημοτικών διαμερισμάτων (σ.σ. πρώην δήμοι ή κοινότητες που συνενώθηκαν σε έναν Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης).

Ηδη, ωστόσο, είναι νόμος οι «Συμπολιτείες», δηλαδή οι διαδημοτικές συνεργασίες σε συγκεκριμένες υπηρεσίες (οικονομικές, τεχνικές και Δημοτική Αστυνομία), που δεν αποκλείεται να αποτελέσουν πρόκριμα για τη συγχώνευση του αριθμού των ΟΤΑ σε περίπου 300.

Οι νέοι ΟΤΑ αναμένεται να αναλάβουν σημαντικό μερίδιο στην άσκηση της κρατικής εξουσίας, με την ανάληψη κατ' αρχάς ολόκληρων κοινωνικών τομέων που ανήκουν σήμερα στο κράτος. Ηδη η Αυτοδιοίκηση αναλαμβάνει ρόλο στον τομέα της απασχόλησης και της κοινωνικής πρόνοιας. Για την άσκησή τους σχεδιάζεται να δοθεί στην Αυτοδιοίκηση η δυνατότητα επιβολής και είσπραξης φόρων. «Πρέπει να δούμε σοβαρά το ενδεχόμενο το σύνολο της προνοιακής πολιτικής να "πάει" στην Τοπική Αυτοδιοίκηση», είχε δηλώσει πρόσφατα ο πρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας, Π. Κουκουλόπουλος. «Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να αναλάβει την ευθύνη επιβολής φόρων. Η λογική της κρατικής χρηματοδότησης είναι ξεπερασμένη», σημείωνε ο Κ. Σκανδαλίδης. Είναι προφανές ότι η δυνατότητα επιβολής φόρων από τους δήμους αποτελεί και την προϋπόθεση για την άσκηση των κρατικών λειτουργιών που τους μεταφέρονται.

Προδιαγράφοντας το... μέλλον της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, ο υπουργός, από την αρχή ακόμα της ανάληψης των καθηκόντων του, είχε ταχθεί υπέρ της ύπαρξης δύο βαθμών Αυτοδιοίκησης στα πρότυπα της Ευρώπης των Πόλεων και των Περιφερειών. Οι σχεδιασμοί του υπουργείου για αιρετή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση συμπληρώνονται με τη θεσμοθέτηση «ασφαλιστικής δικλείδας» που θα περιορίζει τυχόν «διαφορετικές απόψεις». Προβλέπεται η «τοποθέτηση» κρατικού εκπροσώπου, με αναβάθμισή του σε ρόλο υφυπουργού, ο οποίος θα εγγυάται την πιστή εφαρμογή της κυρίαρχης πολιτικής.

Η συγκρότηση 13 Περιφερειακών Αυτοδιοικήσεων, με αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο, κρίνεται αναγκαία για τη συμπόρευση με τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Κι αυτό γιατί μια σειρά από πολιτικές για κρίσιμα ζητήματα, που χαράσσονται στην Ευρωπαϊκή Ενωση, περνούν μέσα από τις Περιφέρειες. Ο ρόλος τους αναδεικνύεται ανάγλυφα στο ίδιο το ιδρυτικό κείμενο της Επιτροπής των Περιφερειών: «Η Επιτροπή των Περιφερειών έχει ως αποστολή να χρησιμεύσει ως σύνδεσμος της ΕΕ με τις περιφέρειες και τους δήμους και κοινότητες των κρατών - μελών της. Πρόκειται για μακρόπνοο έργο, διότι η υλοποίηση της Ευρώπης του αύριο προϋποθέτει τη συμμετοχή των πόλεων και των περιφερειών». Με λίγα λόγια η διοικητική δομή της κάθε χώρας - μέλους εξυπηρετεί την οικοδόμηση και ισχυροποίηση της Ευρώπης των πολυεθνικών συμφερόντων.

Ο διάλογος για τη διοικητική αναδιάρθρωση της χώρας ξεκίνησε, επισήμως τουλάχιστον, με τη δημοσιοποίηση από τον υπουργό Εσωτερικών, δύο μελετών: Της Παντείου και της Τοπικής Ενωσης Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής (ΤΕΔΚΝΑ). Σύμφωνα με τον Κ. Σκανδαλίδη, οι όποιες αλλαγές θα ισχύσουν μετά το 2006, οπότε και λήγει το Γ` ΚΠΣ.

Η μελέτη της Παντείου, που εκπονήθηκε για λογαριασμό του υπουργείου, περιλαμβάνει τέσσερα εναλλακτικά σενάρια για τη Μητροπολιτική Οργάνωσης της Αττικής.

Το πρώτο σενάριο αφορά τη διαμόρφωση Μητροπολιτικής Περιφέρειας. Προβλέπεται αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο, με 4ετή θητεία, που θα εκλέγεται είτε άμεσα από όλους τους δημότες της Αττικής είτε έμμεσα από τις Αυτοδιοικήσεις πρώτου και δεύτερου βαθμού και τους κοινωνικούς φορείς. Ο ΓΓ της Μητροπολιτικής Περιφέρειας διορίζεται από τη Βουλή, με 5ετή θητεία. Η νέα Μητροπολιτική Περιφέρεια θα αναλάβει αρμοδιότητες που ασκούνται από την κεντρική ή την περιφερειακή κρατική διοίκηση, αλλά και από τους ΟΤΑ.

Το δεύτερο σενάριο για Μητροπολιτική Νομαρχία Αττικής αποτελεί ένα σχήμα συγκέντρωσης αρμοδιοτήτων που αφορούν τον αναπτυξιακό, ρυθμιστικό, χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, αλλά και ορισμένων που ασκεί η πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση. Υποδιαιρείται σε νομαρχιακά διαμερίσματα.

Το τρίτο σενάριο για Μητροπολιτικό Σύνδεσμο προβλέπει διοίκηση, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι όλων των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων της Αττικής και εκπρόσωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Είναι υπεύθυνος για το σχεδιασμό των αρμοδιοτήτων. Το συμβούλιο εκλέγει εκτελεστική επιτροπή και γραμματέα του Συνδέσμου με πενταετή θητεία.

Τέλος, η μελέτη κάνει λόγο για διατήρηση των υπαρχουσών δομών, με ενίσχυση του συντονιστικού ρόλου του κράτους. Σε μια τέτοια περίπτωση, ειδική επιτροπή σε επίπεδο κυβέρνησης, με ενισχυμένο το ρόλο της Περιφέρειας Αττικής.

Η δεύτερη μελέτη, της ΤΕΔΚΝΑ, προτείνει τη δημιουργία Μητροπολιτικού Συνδέσμου, στον οποίο θα εκχωρηθούν μητροπολιτικές αρμοδιότητες. Προτείνεται να ενταχθούν στο σύνδεσμο, εκτός από τους δήμους του Λεκανοπεδίου, αυτοί του Θριασίου και των Β. Μεσογείων.

Στους σχεδιασμούς του υπουργείου περιλαμβάνεται και η δημιουργία προϋποθέσεων για την απόδοση δημοκρατικής επίφασης στις αποφάσεις των τοπικών και περιφερειακών αρχών. Σχεδιάζεται η συμμετοχή εκπροσώπων κοινωνικών και οικονομικών φορέων σε επιτροπές των αρχών, ενώ προωθείται η υποχρέωση των ΟΤΑ να διαβουλεύονται με τους κατοίκους και τους συλλογικούς φορείς κατά την προεργασία έγκρισης κατάρτισης των προγραμμάτων δράσης. Πρόκειται για διάλογο κατ' ευφημισμόν. Αν πραγματικά ήθελε η κυβέρνηση την ουσιαστική συμμετοχή των δημοτών στις αποφάσεις που τους αφορούν, θα θεσμοθετούσε κατ' αρχάς την απλή αναλογική στην ανάδειξη των αρχών που τους εκπροσωπούν. Στην ουσία επιδιώκουν μέσω «διαλόγου» να επιτυγχάνουν τη συναίνεση και συνενοχή των λαϊκών στρωμάτων στην επιβολή της αντιλαϊκής πολιτικής.

Παρ' όλα αυτά ο «διάλογος», όπως τον σχεδιάζει η κυβέρνηση, για τη διοικητική δομή θα ξεκινήσει το Φλεβάρη, με τον Κ. Σκανδαλίδη να επιχειρεί να εμφανίσει τις αλλαγές ως προϊόν «εθνικής συναίνεσης». Στο χέρι των δημοτών και των εργαζομένων αυτής της χώρας είναι να φανερώσουν τον εμπαιγμό που επιχειρείται σε βάρος τους.