Χιλιάδες είναι οι ιστορίες από την Αντίσταση του λαού μας, που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν καλλιτεχνικά οι πνευματικοί άνθρωποι και ιδιαίτερα όσοι ασχολούνται με τον κινηματογράφο. Ομως, ενώ παλιότερα αυτό ήταν απαγορευμένο, εξαιτίας των πολιτικών συνθηκών και της λογοκρισίας, τώρα θεωρείται ότι τα θέματα αυτά «δεν πουλάνε», «δεν ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό» κ.λπ.

Αυτό έρχεται στο νου, καθώς ξεφυλλίζουμε ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που εκδόθηκε τελευταία από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Εχει τίτλο «Η προφορική μνήμη του πολέμου» και αναφέρεται στη διερεύνηση της συλλογικής μνήμης του Β` Παγκόσμιου Πολέμου στους επιζώντες ενός χωριού της Λευκάδας, τα Λαζαράτα. Η έρευνα έγινε από μια νέα επιστήμονα, τη Μαρία Θανοπούλου, με τη συνδρομή της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σφακιωτών Λευκάδας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις μαρτυρίες των γυναικών άμαχων που έζησαν την οδυνηρή εκείνη εποχή...

Ας παρακολουθήσουμε, λοιπόν, αυτή την ιστορία μέσα από τις μαρτυρίες των γυναικών του χωριού που έζησαν τα γεγονότα εκείνης της περιόδου.

Στην πλειονότητα των αφηγήσεων η πείνα φαίνεται σαν το θεμελιώδες πρόβλημα της εποχής. Χαρακτηριστική η μαρτυρία μιας γυναίκας: «Δεν καταλαβαίνεις, η πείνα δεν κρατιέται παιδάκι μου. Κάποτε ερχόμουνα με τη μάνα μου τη συγχωρεμένη εδώ, κι εδώ να πέσω, εκεί να πέσω. "Μάνα θα πεθάνω, μάνα θα πεθάνω", της κάνω. Ερχομαι εδώ σε μια γειτόνισσα "μαρή, σταμάτα", έπεσα μες στην αυλή. "Τι διάολο, λίγο ξίδι και λίγο αλεύρι να φτιάξεις της κοπελλός μου να μην πεθάνει". Και μόλις φέρνει λίγο ξίδι και λίγο αλεύρι, το 'φτιαξε τηγανίτα κριθαρίσια, από κριθάρι... και φτιάχνει μια τηγανιά, μια χαψιά ψωμί, άγια δύναμη το λέγαμε. Μου 'βαλαν μια χαψιά και ξαναπήρα αναπνοή».

Οι Ιταλοί απομυζούν τα αγαθά του νησιού: Συνήθως κλέβουν αυγά, κρασί, γίδες, ή ακόμα και ρούχα. Οι χωρικοί δεν μπορούν πια να φάνε ούτε το λάδι τους. Η είσοδος των Ιταλών στα σπίτια κάνει τις γυναίκες - που συνήθως ήταν μόνες, χωρίς να ξέρουν πώς να συνεννοηθούν μαζί τους, να φοβούνται. Ετσι δίνουν στους κατακτητές τα τρόφιμα που ζητάνε με σκοπό να απαλλαγούν από αυτούς όσο γίνεται πιο γρήγορα. Οι γυναίκες θυμούνται πολύ έντονα τις πρακτικές που χρησιμοποιούσαν για να κρύβουν ό,τι μπορούσαν από το πλιάτσικο. Λάδι, κρασί, σιτάρι, ρούχα αξίας, κρύβονταν μέσα στα σπίτια, στα πηγάδια, στα χωράφια, στις κοιλότητες των δέντρων, μέσα στη γη...

«Αυτά σου λέω κοπέλα μου... Περάσαμε κακή ζωή... Να μην έρθει, να μην έρθει... Η νεολαία να μη δει, αλλά σκιάζομαι μπα και δούνε περισσότερα...», λέει μια γυναίκα, καθώς θυμάται τις δοκιμασίες και τις στερήσεις.

Μετά την κατάρρευση των Ιταλών, αυτοί συνελήφθησαν από τους Γερμανούς, συγκεντρώθηκαν και κρατήθηκαν ως φυλακισμένοι δίπλα στο κάστρο της Λευκάδας. Οι αναμνήσεις αναφέρονται στις σκληρές συνθήκες φυλάκισής τους κάτω από τον καφτερό ήλιο - πεινασμένοι και διψασμένοι ολόκληρες μέρες. Ακόμα, διηγούνται ότι πολλοί από αυτούς έπεσαν στη θάλασσα να σωθούν, αλλά οι Γερμανοί τους σκότωσαν. Μιλάνε ακόμα για την άμεση εκτέλεση, από Γερμανό, ενός Ιταλού στρατιώτη που ζήτησε ένα τσιγάρο από περαστικούς.

... Οι Γερμανοί έγιναν τώρα κοινοί εχθροί και οι ντόπιοι κρύβουν τους κυνηγημένους Ιταλούς...

«Ολα αυτά τα υποφέραμε, ας πούμε. Από δω, απ' τα σπίτια μας είχαμε φύγει», θυμάται μια γυναίκα. «Η Εγκλουβή καιότανε. Σκόρπισε ο κόσμος. Καιγόταν το χωριό, το κάψανε οι Γερμανοί. Εκαιαν ορισμένοι, ήταν μερικοί ρουφιάνοι στα σπίτια και λέγανε: "Κείνο το σπίτι, εκείνου είναι τάδε, τάδε... Πήγαινε βάλε φωτιά, κάφτο". Και καίγανε τα σπίτια όλου του κόσμου, γιατί ήτανε τέσσερα σκαθάρια μες στο χωριό. Στο κάθε χωριό»...

Οι μνήμες για τους καταδότες επανέρχονται στις αναφορές για τους αντάρτες και τον εμφύλιο πόλεμο.

«Φαίνεται, γράφει η ερευνήτρια, ότι η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση της Αριστεράς στο νησί ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1941, λίγο μετά την άφιξη των Ιταλών. Παρ' όλα αυτά η ίδρυση της οργάνωσης του ΕΑΜ σε επίπεδο νησιού, τοποθετείται μετά τον μήνα Οκτώβρη του ίδιου έτους.

Οι αναμνήσεις που ακολουθούν, αναφέρονται κυρίως στις βιαιότητες, τις δολοφονίες, τα βασανιστήρια, τις φρικαλεότητες του αδελφοκτόνου πολέμου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι μαρτυρίες για τη συμμετοχή των γυναικών στην ΕΠΟΝ, όπου μιλούσαν με θάρρος για όλα τα προβλήματα. Νέοι και νέες κάνανε κριτική και αυτοκριτική, είχαν αποκτήσει υπευθυνότητα. Ολα τα μέλη, ανεξάρτητα από φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης, ενθαρρύνονταν, όπως φαίνεται από συγκεκριμένες μαρτυρίες να εκφράζουν τη γνώμη τους...

Στόχος της έρευνας, όπως επισημαίνει η Μαρία Θανοπούλου, δεν ήταν η ανασύσταση των γεγονότων ή η αναζήτηση της «ιστορικής αλήθειας», αλλά η διερεύνηση της συλλογικής μνήμης τόσα χρόνια μετά τον πόλεμο. Για τα πραγματικά γεγονότα που στη Λευκάδα ήταν ιδιαίτερα δραματικά, υπάρχει η σχετική βιβλιογραφία. (Βιβλία των Πανταζή Παπαδάτου, του Ζώη Κουτσαύτη, της Ισμήνης Μαραγκού, της Αργυρώς Βερύκιου και του Ποσειδώνα Λογοθέτη). Ειδικότερα στο βιβλίο του Παπαδάτου «Ηρωες και μάρτυρες της Λευκάδας», (Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»), υπάρχει πλούσιο φωτογραφικό υλικό...

Ο λαός μας θυμάται ακόμα την ιστορία του και μακάρι οι μελετητές να αντλήσουν στοιχεία από τους ανθρώπους που ζουν, αλλά σιγά-σιγά φεύγουν. Τι θα γίνει αν η νεολαία μας ξεχάσει την ιστορία της, ξεχάσει τον πολιτισμό της, τις ρίζες της; Τι θα γίνει όταν θα τη μαθαίνει από καλοθελητές που θα την παρουσιάζουν όπως αυτοί θέλουν;