Τη μορφή του Γιώργου Σεφέρη "ενδύθηκε" χτες στο σπίτι του νομπελίστα ποιητή (Αγρας 20) ο ηθοποιός Δημήτρης Λιγνάδης."Συμπαίκτες" του ήταν μαθητές της Β Τάξης του 17ου Γυμνασίου Αθηνών. Γιατί πρόκειται; Πρόκειται για τη χτεσινή παρουσίαση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου,με θέμα "Γιώργος Σεφέρης, ο θαλασσινός φίλος μας".Οι μαθητές, με τη βοήθεια της εκπαιδευτικού Ειρήνης Βοκοτοπούλου, προσπάθησαν να πλησιάσουν τη - θεωρούμενη ως "δύσκολη" - ποίηση του Σεφέρη, την ανθρωπιά και τη σοφία της. Η Ε. Βοκοτοπούλου και ο Δημήτρης Χαλκιόπουλος, που σχεδίασαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, στοχεύουν η ποίηση του Σεφέρη να γίνει "δάσκαλος" των μαθητών του Γυμνασίου για τη ζωή τους.

Το πρόγραμμα αποτελείται από ένα βιβλίο,στο πρώτο μέρος του οποίου υπάρχει ένας φανταστικός διάλογος με τον Σεφέρη, στηριγμένος στα πεζά κείμενά του. Μέσα από αυτό το διάλογο, τα παιδιά γνωρίζουν τα παιδικά του χρόνια στη Σκάλα Βουρλών στη Μικρασία, τα "μυστικά" της ποίησής του, την αγάπη του για τα ταπεινά έργα των ανθρώπων. Στο δεύτερο μέρος εμφανίζονται: Οι κούκλες που είχε κατασκευάσει ο ίδιος στον Πόρο, από ευτελή υλικά. Η "Συνομιλία των ποιητών", όπου παρατίθενται αποσπάσματα έργων άλλων ποιητών που τον επηρέασαν. Τα λίμερικς (κωμικά τετράστιχα, που αντανακλούν την αγάπη του Σεφέρη για τα παιδιά). Ενα κείμενο και προτάσεις για βιβλία, επιλεγμένα από τη βιβλιοθήκη του. Βιβλιογραφία και Γλωσσάρι.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει εκτός του βιβλίου: Εικονογραφημένο χρονολόγιο, ένα παιχνίδι με αποσπάσματα από τα ημερολόγιά του, σειρά σελιδοδεικτών με στίχους του ποιητή και ένα χαρτονένιο ημερολόγιο, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν από εκπαιδευτικούς σαν "εργαλείο" για τη γνωριμία των παιδιών με την ποίηση του Σεφέρη.

ΚΩΣΤΑ ΛΑΝΤΑΒΟΥ:

"Εκ Θεού αντιμισθία"

Ο τίτλος προϊδεάζει για το πνεύμα του ποιητή. Είναι ποίηση που θεολογεί. Τα θέματα δεν είναι θρησκευτικά ή υπερβατικά και δε θα είχαν ανάγκη από τέτοια προσέγγιση. Η ανάγκη υπάρχει στον ποιητή, χωρίς πάντως να παρασύρεται στον λαϊκισμό φανατικών. Χαρακτηριστικό το ποίημα "Η δύναμη των προσευχών": "Οι προσευχές ίσως να τρέφουν την ουτοπία του ανέσπερου παράδεισου" και "Ισως πάλι... να μάχονται ανύπαρκτους πειρασμούς/ ονειροφαντασίες που απειλή δε γίνηκαν ποτέ... " (!) Και συμπεραίνει: "Τελικά, ας μη στεκόμαστε αυστηροί/ οι προσευχές χρειάζονται/ ιδίως αν δεν μπορείς στη θέση τους/ κάτι καλύτερο να δώσεις" (σελ. 64, 65).

Το φαινόμενο παίρνει έκταση τώρα που το έδαφος είναι "ανυπεράσπιστο" απόπροσγειωμένες ιδέες: Αλλιώς δε θα είχε τη θέση του σ' έναν κόσμο πραγματικής ελευθερίας του πνεύματος. Οι διώκτες όμως των προοδευτικών ιδεών, τις κατηγορούν ότι εκμεταλλεύονται τη δυστυχία κλπ... Πού κατευθύνει τη δυστυχία αυτού του είδους η ποίηση; Αμεσα, στη χειρότερη, περίπτωση, σ' έναν αγροίκο και χυδαίο αντικομμουνισμό. Εμμεσα, στην καλύτερη, όπως η περίπτωση του Κ. Λ., στη "φιλοσοφική" ή "ενορατική" αντιπαράθεση της ευτέλειας των εγκοσμίων και της ιδέας του θανάτου προς μια... αιωνιότητα, που ο Θεός τη χαρίζει ή την αρνιέται, ανάλογα με το κόμμα που ψηφίζεις! "Χρειάζεται μονάχα μια στιγμή/ να γκρεμιστεί ο κόσμος όλος/... ώσπου θροϊζουν τ' απόκρυφα κλειδιά/ των δύο θυρών. / Και πώς να πεις τον θρήνο της ζωής" κλπ. (σελ. 24, 25). Μόνο σαν λεπτή τραγική ειρωνεία θα μπορούσε να τα εννοεί αυτά ο καλλιεργημένος ποιητής. Η θανατολογία όμως και οι παραπομπές στο θείον κυριαρχούν στη συλλογή και πνίγουν την ποίηση.

Ελάχιστες οι καλές εξαιρέσεις: "Καμιά φορά είναι σκληρό/ να θυμάσαι την άνοιξη/ πάντα τα θηρία ξυπνούν/ και μένει η ψυχή μετέωρη/ δέντρο που το ποτάμι τού έφαγε τις ρίζες/ και το νερό δεν έχει/ μαλλιά να κρατηθείς". (13). Και: "Οταν βγαίνουν στο πέλαγο οι ψαράδες/ ρίχνουν ρύζι στους θεούς οι συγγενείς/... Γιατί οι άνθρωποι σαν τους κύκλους είναι του νερού, φεύγουν και χάνονται".

(Εκδόσεις "Αρμός" 1997)

Μανώλης ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ (ΤΑΚΗΣ) ΤΟΜΠΟΥΛΙΔΗΣ

"Διηγήματα του αντάρτικου και της εξορίας"

Πέρασε μια ζωή αγωνιστική όμως και δύσβατη, περιπετειώδη, συχνά εφιαλτική ο Τάκης Τομπουλίδης (Θεσσαλονικιός, πρόσφυγας από την Τασκένδη), όπως κι οι αμέτρητοι σύντροφοί του στο ΕΑΜ, στις φυλακές, τα κρατητήρια, τις εξορίες. Και τώρα που τον περιβάλλει με άμετρη αγάπη και στοργή η οικογένειά του αναθυμιέται και γράφει. Στιγμιότυπα σημαδιακών ημερών, στις μάχες, σαμποτάζ κι ενέδρες κατά των Γερμανών. Στα φωτεινά διαλείμματα κάποιων ήρεμων στιγμών πολιτιστικές εκδηλώσεις, συντροφική ζωή με κουβεντούλα κι ανέκδοτα. Οσο για το φαγητό και τον ύπνο λίγα και στερημένα. Μόνο το καμίνι του πατριωτισμού και της προσήλωσης στην ύψιστη λατρεία της λευτεριάς τα ξεπερνούσε όλα.

Σύντροφοι ωραίοι, περήφανοι, που χάθηκαν από εχθρικό βόλι στον ανθό της νιότης τους. Η ανάμνησή τους άσβηστη στην πένα του συγγραφέα, συγκινητικό μνημόσυνο στο τυπωμένο χαρτί.

Κι ύστερα η Απελευθέρωση και τα μπουντρούμια, οι ταλαιπωρίες στα κάθε λογής ξερονήσια με τους θηριώδεις βασανιστές - γραμμένο και τ' όνομά τους γι' ανάθεμα - τα φίδια, οι σκορπιοί η παντελής έλλειψη όλων των αναγκαίων. Κι όμως ορθό το πνεύμα, άκαμπτο. Δημιουργεί, ψάχνει, προχωράει, εμπλουτίζεται, ψυχαγωγείται. Παρόντες μεγάλοι πνευματικοί ταγοί, Κατράκης, Καρούσος, Ρίτσος. Τα ευτράπελα κι οι φάρσες δεν έλειπαν, όταν στην ίδια σκηνή κατοικούσε κι ο Γιώργος Φαρσακίδης...

Είναι αλήθεια σ' αυτό το βιβλίο έχουν χωρέσει πολλές ζωές, πολλές στιγμές τους σ' όλες τις γκάμες της χαρές, της λύπης, του πόνου ψυχικού και σωματικού. Το θεωρούμε ανεπιφύλακτα και ως σημαντική μαρτυρία για τα πρόσωπα και τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται. (Αθήνα 1998, Εκτύπωση Μ. Χονδρορρίζου και ΣΙΑ Ο. Ε.

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ:

"Ποιήματα σε μια νύχτα"

Τα "Ποιήματα σε μια νύχτα" του Γιώργου Βαχαρόπουλου μας αγγίζουν άμεσα. Η σιωπή τους συνομιλεί άνετα με τη σιωπή μας. Η "νύχτα" για τον ποιητή δεν είναι άλλη παρά αυτή η "βασανιστική ζωή", έτσι όπως τη βιώνουμε οι πολλοί στο πετσί μας τούτη την άγρια εποχή.

Ο ποιητής γράφει λοιπόν, για να νιώθει λιγότερο το βάρος μιας τέτοιας ύπαρξης. Αθροίζει στίχους στο σκοτάδι για να ξεχνιέται, περιμένοντας το φως.

Ομως, δεν είναι έξω απ' τις προθέσεις του και η αφύπνιση των συνειδήσεων, ακόμα κι αυτών των ομοτέχνων του, όταν στις δικές τους προθέσεις το κυριότερο είναι η προσωπική τους δόξα κι όχι η δόξα του λαού με τη δική τους συμβολή κατά πώς απαιτεί η ιστορία. Γι' αυτό κι ο ποιητής αμφισβητεί: "Μπορεί τελικά να κάναμε λάθος / Μπορεί να μην είμαστε εμείς / που ανακαλύψαμε τον κόσμο / - αυτοί που έκαναν τα πρώτα βήματα / ή που δημιούργησαν κάτι μεγάλο. /Μπορεί η ιστορία να μη χαράμισε ούτε μια λέξη / για μας / Μπορεί τελικά να μην είμαστε / παρά / κοινοί θνητοί".

Ο λαός μπορεί ν' αποτελείται από "κοινούς θνητούς" ο ίδιος όμως είναι αθάνατος κι ο ποιητής αυτή την αθανασία του φιλοδοξεί να υπηρετεί έστω και σαν "οπαδός μιας δονκιχωτικής σταυροφορίας": Ετσι προστάζει:

"Παραμερίστε! / ψάχνω / για μια κάποια / ιδέα / ανατρεπτική / Με δόρυ και ξίφος / από χαρτί / προχωράω... ".

Ο Γιώργος Βαχαρόπουλος ξέρει να γράφει αλλά και να ελπίζει ότι η άδεια λέξη θ' αντικατασταθεί κάποτε απ' την πράξη. Πιστεύει δηλαδή ότι "σιγά - σιγά / θα σπάσει την πέτρα / το πύρινο λουλούδι". Γι' αυτόν "ένας πυροβολισμός / θέτει την αρχή μιας άλλης ζωής" (Εκδοτική επιμέλεια: ΜΟΡΙΑΣ). Γιάννης ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ

Το παρόν δοκίμιο μας εισαγάγει με τρόπο διαλεκτικό και κοινωνιολογικό σε μια ολόκληρη περίοδο. Τα νέα στοιχεία που παρουσιάζει ο Στάθης Μάρας δομημένα και ενδελεχή, και η συγκριτική κοινωνιολογική ανάλυσή του, δείχνουν πόσο η σημερινή λογοτεχνική διαδρομή έχει διαμορφωθεί κυρίως αισθητικά με ένα λόγο που επιβάλλει μια νέα διάταξη στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Οχι βέβαια με τη σειρά της γέννησης των συγγραφέων ή της πρώτης έκδοσης των έργων, αλλά, σύμφωνα με το χρόνο που το κοινό πλησίασε και επηρεάστηκε από τα έργα τους. Οι αναφορές στους δύο Εφτανησιώτες, Διονύσιο Σολωμό και Ανδρέα Κάλβο - με γεγονότα που αφορούν στην προσωπική του ζωή και το περιβάλλον του πρώτου και για τη "Λύρα της Αρετής", του δεύτερο - αναλύονται με προσθετικά στοιχεία τα οποία καταδείχνουν πώς διαμόρφωσαν τον κόσμο τους. Ο Στάθης Μάρας αρχίζοντας απ' την κρητική ποίηση του 17ου αιώνα, τον αντιποιητικό 18ο αιώνα και τα Επτάνησα, μας εισαγάγει στους προσολωμικούς στιχουργούς. Στο δεύτερο κεφάλαιο, με την εισαγωγή στον Διονύσιο Σολωμό, μέσα απ' τους μελετητές: Πολυλά - Αποστολάκη - Βάρναλη - Καιροφύλα - Τωμαδάκη και Λ. Πολίτη, ο αναγνώστης αποκτά συνεχώς νέες προσλαμβάνουσες και ιδέες. Οι αναφορές στον Σολωμό, στην αλήθεια γύρω απ' τη ζωή και την ψυχολογία του, στο χωροχρόνο του, στην κοινωνική συμπεριφορά του και τα περιουσιακά - οικογενειακά του στοιχεία, στην τέχνη, στην ηθική και την προοδευτικότητά του, στην εξέλιξη μορφής και ουσίας (ιδεαλισμός και ρεαλισμός) στην αντιμετώπιση του θανάτου και στις τρεις σολωμικές περιόδους, στα σατιρικά και στις "παραλλαγές", φωτίζουν ακόμη περισσότερο τα γράμματα. Στεκόμαστε ιδιαίτερα στις σημειολογικές αναλύσεις του Σ. Μ., για τον εθνικό ποιητή. (Τα τελευταία χρόνια του Σολωμού, επιστροφή στα ιταλικά, εξασθένιση των ανθρωπινότερων στοιχείων του και της αισιοδοξίας του, ο απόηχος της οικογενειακής δίκης, η αποκοπή από το κοινωνικό σύνολο, το ποτό, η αρρώστια, ο θάνατός του).

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνονται αναφορές στις ποιητικές σχολές και τοποθέτηση των ποιητών στις σχολές με εξωποιητικά κριτήρια: Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Εφτανησιωτών - το γλωσσικό ως κοινωνικό και ως φιλολογικό ζήτημα. Ο φιλελευθερισμός, η αισιοδοξία, ο ρομαντισμός των Εφτανησιωτών, οι σύγχρονοι και οι πρώτες μετά το Σολωμό γενιές. Οι σατιρικοί και οι τελευταίοι της Εφτανησιώτικης Σχολής, είναι εδάφια με φιλολογικό και αιτιολογημένο ιστορικό ενδιαφέρον.

Στο κεφάλαιο Δ "Ανδρέας Κάλβος", από τα περιεχόμενα μεταξύ των άλλων επισημαίνονται: Η αρετή - οι διαφορές μεταξύ Κάλβου και Σολωμού και η αντιπάθειά τους - οι σχέσεις του Κάλβου με τις γυναίκες - το θέμα της μητέρας. Οι ιδέες των ελευθερίας - αρετής - φιλοπατρίας, το νόημα της ελευθερίας.

Το βιβλίο μαζί με τις σημειώσεις και το ερευνητικό πνεύμα του Σ. Μ. αποτελεί χρήσιμο εργαλείο μελέτης για κάθε εκπαιδευτικό και ερευνητή.

Διευκολύνει να κατανοήσουμε το χαρακτήρα και τη διαχρονικότητα μιας εποχής, την αρετή που τόσο λείπει σήμερα.

Η ποίηση, η ελευθερία, η γλώσσα και η αρετή είναι και για τους δύο ποιητές μας οι υψηλότερες αξίες του κόσμου μας...

(Εκδόσεις "Καστανιώτης")

Παναγιώτης ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ