«Οι εργατικές ενώσεις και τα Turn-outs¹δεν αρκούν για να συντρίψουν την κυριαρχία της αστικής τάξης. Εκείνο, όμως, που προσδίνει στις Ενώσεις, και στα Turn-outs που οργανώνουν, την αληθινή τους σημασία, είναι ότι αποτελούν την πρώτη προσπάθεια των εργατών για να καταργήσουν το συναγωνισμό. Προϋποθέτουν αυτή την πολύ σωστή ιδέα, ότι η κυριαρχία της αστικής τάξης πουθενά αλλού δε στηρίζεται παρά στο συναγωνισμό ανάμεσα στους εργάτες, δηλαδή στην επ' άπειρον διαίρεση του προλεταριάτου, στη δυνατότητα να αντιπαρατάσσονται εχθρικά ανάμεσά τους οι διάφορες κατηγορίες των εργατών. Και ακριβώς γιατί καταπιάνονται - έστω και κατά τρόπο μονόπλευρο και αρκετά περιορισμένο - με το συναγωνισμό, αυτό το ζωτικό νεύρο της σύγχρονης κοινωνικής τάξης, αποτελούν οι Ενώσεις ένα τέτοιο κίνδυνο γι' αυτή την κοινωνική τάξη. Δε θα μπορούσε να βρει ο εργάτης καλύτερο αδύνατο σημείο απ' αυτό, στο οποίο να χτυπήσει την αστική τάξη και μαζί μ' αυτήν το σύνολο του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος».

Φρ. Ενγκελς²

Από τις 21 έως τις 28 Οκτωβρίου (3-10 Νοεμβρίου) του 1918, πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα και στον Πειραιά το Α` Πανελλαδικό Εργατικό Συνέδριο, αποτέλεσμα των εργασιών του οποίου ήταν η ίδρυση της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ). Στην Αθήνα, στην αίθουσα του Βασιλικού Θεάτρου, διεξήχθησαν οι εργασίες των πρώτων πέντε ημερών του Συνεδρίου, που συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά<sup>3</sup>. Σύμφωνα με το «Ριζοσπάστη» της εποχής<sup>4</sup>, στο συνέδριο πήραν μέρος 252 αντιπρόσωποι, οι οποίοι εκπροσωπούσαν περίπου 60.000 εργάτες από 20 πόλεις της Ελλάδας και 48 επαγγέλματα, 200 σωματεία, 10 Εργατικά Κέντρα, 2 Ομοσπονδίες και 2 Επαγγελματικές Ενώσεις. Αντίθετα, άλλες πηγές δίνουν διαφορετικά στοιχεία. Ο Κορδάτος, για παράδειγμα, αναφέρει ότι στο συνέδριο πήραν μέρος «44 εργατικά σωματεία που αντιπροσώπευαν καμιά εξηνταριά χιλιάδες εργάτες»<sup>5</sup>, ενώ ο Αβραάμ Μπεναρόγια υποστηρίζει ότι «έλαβαν μέρος 214 σωματεία, αντιπροσωπεύοντα περί τους 65.000 εργάτας»<sup>6</sup>. Την ίδια άποψη με τον Μπεναρόγια υποστηρίζει και ο Γ. Γεωργιάδης<sup>7</sup>, ηγετικό στέλεχος του ΣΕΚΕ ως το 1923. Τέλος, στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ<sup>8</sup> αναφέρεται ο αριθμός των 214 σωματείων και των 65.000 εργατών που εκπροσωπήθηκαν στο συνέδριο, αλλά σχετικά με τους αντιπροσώπους αναφέρει 182. Εν πάση περιπτώσει, όποιος κι αν ήταν ο ακριβής αριθμός των αντιπροσώπων, το ουσιαστικό ερώτημα που τίθεται είναι τι εκπροσωπούσαν μέσα στο εργατικό κίνημα της εποχής. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει ο Γ. Γεωργιάδης<sup>9</sup> το 1918 υπήρχαν στην Ελλάδα 366 εργατικά σωματεία, εκ των οποίων τα 124 ήταν σε αδράνεια, και η συνολική δύναμη των οργανωμένων εργατών ήταν 79.306. Η οργάνωση των εργατών ήταν τριπλή: «α) εις επαγγελματικά σωματεία, β) επαγγελματικά σωματεία μετά ταμείου αλληλοβοηθείας και γ) εις μεικτά σωματεία αλληλοβοηθείας (εργάται και μικροί εργοδόται μαζί)». Τα καθαρώς επαγγελματικά σωματεία το 1918, μη συμπεριλαμβανομένων και των σωματείων με ταμείο αλληλοβοήθειας, ήταν 319. Από τα στοιχεία αυτά - και εφόσον αφαιρεθούν από το σύνολο των σωματείων αυτά που ήσαν αδρανή - προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι στο Α` Πανελλαδικό Εργατικό Συνέδριο εκπροσωπήθηκε η συντριπτική πλειοψηφία των συνδικαλιζόμενων εργατών. Ομως, πώς φτάσαμε σ' αυτό το συνέδριο;

Η ενοποίηση του κινήματος της εργατικής τάξης, όπως και η εξάπλωση των οργανώσεών του ήταν κεντρικό πρόβλημα τουλάχιστον από τις αρχές της 2ης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Ετσι, η πρώτη προσπάθεια για ίδρυση Πανελλήνιας Εργατικής Ομοσπονδίας καταγράφεται το Δεκέμβρη του 1911, όταν το Εργατικό Κέντρο της Αθήνας αναλαμβάνει την πρωτοβουλία για συνένωση όλων των εργατικών οργανώσεων της χώρας σε μια κεντρική συνδικαλιστική οργάνωση. Η προσπάθεια εκείνη - όπως μας πληροφορεί ο Κορδάτος¹⁰ - έμεινε στα χαρτιά, αλλά η ιδέα που εμπεριείχε δεν εγκαταλείφθηκε. Το ζήτημα της συνένωσης των εργατικών οργανώσεων έγινε πιο επιτακτικό μετά τους βαλκανικούς πολέμους, από τους οποίους νέες περιοχές με πλούσια εργατική κίνηση προστέθηκαν στην ελληνική επικράτεια. «Τώρα - γράφει ο Κ. Μοσκώφ¹¹ - δίπλα στις ολιγάριθμες σοσιαλιστικές ομάδες της Αθήνας, του Πειραιά, του Βόλου, των άλλων επαρχιακών κέντρων, υπάρχει μαζική, δυναμική και με ειδικό βάρος στην κοινωνική ζωή της πόλης η "Φεντερασιόν"- η "Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία" της Θεσσαλονίκης». Μια νέα προσπάθεια υλοποίησης της ιδέας για Πανελλαδική Εργατική Ομοσπονδία έγινε στα 1914, με πρωτοβουλία των καπνεργατών που οργάνωσαν συνδικαλιστική συνδιάσκεψη στην Αθήνα, όπου και λήφθηκαν οι σχετικές αποφάσεις, οι οποίες, όμως, δεν έμελλε να υλοποιηθούν. Την ίδια τύχη είχε και μια τρίτη απόπειρα, στα 1916, με πρωτοβουλία αυτή τη φορά του Εργατικού Κέντρου Πειραιά¹². Ολες αυτές οι προσπάθειες, όπως και όσες ακολούθησαν στη συνέχεια, για ενοποίηση του εργατικού κινήματος σε συνδικαλιστικό επίπεδο, είχαν το χαρακτηριστικό ότι συνοδεύονταν, συνδυάζονταν ή αποτελούσαν μέρος μιας έντονης κινητικότητας για ενοποίηση και των πολιτικών εργατικών οργανώσεων σε ένα ενιαίο εργατικό κόμμα. Τις προσπάθειες αυτές στο σύνολό τους, και στο συνδικαλιστικό και στο πολιτικό επίπεδο, σφράγισε η Ρωσική Επανάσταση. Και η αστικοδημοκρατική του Φλεβάρη, αλλά, πολύ περισσότερο, η σοσιαλιστική του Οκτώβρη 1917. Από το καλοκαίρι του 1917, δόθηκε νέα ώθηση στην προσπάθεια ενοποίησης των εργατικών οργανώσεων, δεδομένου ότι είχε συγκροτηθεί μια οργανωτική επιτροπή για τη διοργάνωση Πανελλαδικού Σοσιαλιστικού Συνεδρίου. Το συνέδριο αυτό ορίστηκε για τις 4 Αυγούστου του ίδιου έτους, αλλά δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιηθεί. Από τις αρχές, όμως, του 1918 - και υπό την επίδραση της νίκης των μπολσεβίκων - το ζήτημα της ενοποίησης των εργατικών οργανώσεων, πολιτικών και συνδικαλιστικών, μπαίνει στην τελική ευθεία. Συγκεκριμένα, το Φλεβάρη του 1918, με πρωτοβουλία της Φεντερασιόν, συγκαλείται μυστικά στη Θεσσαλονίκη η Β` Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη, με τη συμμετοχή, εκτός της Φεντερασιόν, σοσιαλιστικών οργανώσεων της Αθήνας, του Πειραιά, του Βόλου και της Κέρκυρας. Η Συνδιάσκεψη αυτή αποφάσισε τη διοργάνωση νέας Συνδιάσκεψης για τον Ιούλη του 1918. Ετσι, στα τέλη Ιουλίου, η Γ` Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη κατέληξε να συγκληθεί το Οκτώβρη του 1918 Πανελλαδικό Σοσιαλιστικό Συνέδριο για την ίδρυση κόμματος της εργατικής τάξης. Παράλληλα, εργατική συνδικαλιστική συνδιάσκεψη - που πραγματοποιείται τον Αύγουστο με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από τα Εργατικά Κέντρα Θεσσαλονίκης, Αθήνας, Πειραιά και το συνδικάτο "Η Πρόοδος" - αποφασίζει τη σύγκληση Πανελλαδικού Εργατικού Συνεδρίου για τη συνένωση των συνδικαλιστικών εργατικών οργανώσεων. Και οι δύο συνδιασκέψεις ορίζουν από μία επιτροπή για την προετοιμασία του καθενός από τα δύο συνέδρια¹³.

Στο ιδρυτικό Συνέδριο της ΓΣΕΕ υπήρχαν τέσσερις, βασικές, τάσεις. Η μία ήταν το «Κόμμα των Πειραιωτών», όπως τους λέγανε, και αποτελούνταν κυρίως από αντιπροσώπους του Πειραιά και των νησιών. Επρόκειτο για ανομοιογενή δεξιά στοιχεία, που ήσαν δεμένα με τα αστικά κόμματα. Η δεύτερη τάση ήταν οι λεγόμενοι κεντριστές ή ανεξάρτητοι, που προέρχονταν κυρίως από αντιπροσώπους της Αθήνας και της Πελοποννήσου. Η τρίτη τάση, που ήταν και η ισχυρότερη του συνεδρίου, αποτελούνταν από τους σοσιαλιστές όλων των περιοχών (Θεσσαλονίκης, Θεσσαλίας, Αθήνας, Πειραιά κλπ.). Ισχυρότερη ομάδα ανάμεσά τους ήταν οι Θεσσαλονικείς. Η τέταρτη τάση ήταν η ομάδα του Γιαννιού, που συνεργαζόταν με τους σοσιαλιστές, αποτελώντας τη δεξιά πτέρυγά τους. Υπήρχε και μία πέμπτη ομάδα, όχι τόσο σημαντική, που την αποτελούσαν οι αναρχοσυνδικαλιστές¹⁴. «Η ρευστότης της καταστάσεως - γράφει ο Μπεναρόγια¹⁵- επέτρεπε τας παρασκηνιακάς επιρροάς, τας αλληλοεπιδράσεις, τας αλλεπαλλήλους προσκαίρους διαμορφώσεις αυτής. Πολλάκις η ματαίωσις ή η συνέχεια του συνεδρίου εξηρτήθη από το μηδέν. Μόνον η συνετή ομόφωνος, σταθερά και πειστική στάσις των σοσιαλιστών επέτρεψε την περάτωσιν των εργασιών και η Μακεδονία έπαιξε και εδώ πρωτεύοντα ρόλον». Το συνέδριο ίδρυσε τη ΓΣΕΕ, αλλά μεγάλη μάχη δόθηκε στο ζήτημα του προσανατολισμού, που θα είχε η νεοϊδρυόμενη Γενική Συνομοσπονδία των Εργατών της Ελλάδας. «Εις το συνέδριο αυτό - γράφει ο Γεωργιάδης¹⁶ - το κράτος και οι εργοδόται προσεπάθουν ν' αφαιρέσουν διά των οργάνων των πάσαν μαχητικήν αξίαν από τη Γενικήν Συνομοσπονδίαν, αποκρούοντες την αναγνώρισιν της αρχής της πάλης των τάξεων. Εν τούτοις, η σταθερά και συνειδητή στάσις των σοσιαλιστών αντιπροσώπων του συνεδρίου επέδρασε εις το να δοθή εις τη Συνομοσπονδίαν ο χαρακτήρας της πολεμικής τακτικής κατά της αστικής τάξεως». Πράγματι, το συνέδριο αποδέχτηκε ως αρχή της ΓΣΕΕ την πάλη των τάξεων, γεγονός που αποτέλεσε μεγάλη νίκη, ιστορικής σημασίας, όχι μόνο για τους σοσιαλιστές, αλλά και για το σύνολο της εργατικής τάξης, αν εξετάσει κανείς το ζήτημα από τη σκοπιά των αντικειμενικών της συμφερόντων. Αν οι σοσιαλιστές έδειχναν την ίδια σθεναρή στάση και στο ζήτημα της εκλογής της διοίκησης της ΓΣΕΕ, τα αποτελέσματα θα ήταν εξίσου καλά γι' αυτούς. Η υποχωρητικότητά τους όμως, μπρος στον κίνδυνο της διάσπασης του εργατικού κινήματος, είχε ως αποτέλεσμα οι συσχετισμοί στη διοίκηση της ΓΣΕΕ να μην αντανακλούν τους συσχετισμούς του συνεδρίου. Το συνέδριο εξέλεξε 11μελή διοίκηση. Τα 6 μέλη ήταν οπαδοί των Φιλελευθέρων, ενώ κατάφερε να εκλέξει δύο μέλη και η ομάδα του Γιαννιού¹⁷. Ομως, παρά αυτό το αποτέλεσμα, η αστική τάξη δεν μπορούσε να είναι ευχαριστημένη, διότι οι σοσιαλιστές είχαν την κύρια επιρροή μέσα στην εργατική τάξη και ειδικότερα στο οργανωμένο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα. Ετσι, η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων κατέφυγε στις διώξεις, στην τρομοκρατία και στη διαλυτική δουλιά, ούτως ώστε να θέσει υπό τον έλεγχό της τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, κυρίως στη βάση του εργατικού κινήματος. Μάταια, όμως. «Οι σοσιαλιστές - γράφει ο Κορδάτος¹⁸ - και τα συνειδητά εργατικά στελέχη κρατήσανε τα πόστα τους μέσα στα συνδικάτα και με την εμπιστοσύνη των εργατών προωθούσαν ολοένα και σταθερότερα τους επαγγελματικούς αγώνες». Πρόκειται για μια σκληρή πάλη, που συνεχίζεται ως τις μέρες μας.

1. Εννοεί τις διάφορες εκδηλώσεις των εργατικών ενώσεων

2. Fr. Engels: «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», εκδόσεις ΜΠΑΫΡΟΝ, τόμος β`, σελ. 126

3. Γ. Κορδάτου: «Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος», Εκδόσεις «Μπουκουμάνη», σελ. 303,. Την άποψη του Κορδάτου επαναλαμβάνει ο Κ. Μοσκώφ (Βλέπε: Κ. Μοσκώφ: «Εισαγωγή στην Ιστορία του κινήματος της Εργατικής τάξης», εκδόσεις «Καστανιώτη», σελ. 399), αλλά και ο Χρ. Τζεκίνης, ο οποίος, όμως, λέει ότι στο συνέδριο έλαβαν μέρος 165 αντιπρόσωποι (Χρ. Τζεκίνη: «1870-1987 Το Εργατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα στην Ελλάδα», εκδόσεις ΓΑΛΑΙΟΣ, σελ. 49-50

4. «Ριζοσπάστης» 17/11/1918 και ΚΜΕ Θεσσαλονίκης: «Η Σοσιαλιστική Οργάνωση Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης 1909-1918», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 244

5. Γ. Κορδάτου, στο ίδιο, σελ. 303

6. Αβραάμ Μπεναρόγια: «Η πρώτη σταδιοδρομία του ελληνικού προλεταριάτου», εκδόσεις «Κομμούνα» 1986, σελ. 116

7. Γ. Γεωργιάδη: «Σοσιαλισμός - Προβλήματα θεωρίας, εφαρμογής και πράξης», εκδόσεις «Παπαζήση», τόμος Α`, σελ. 202

8. «Δοκίμιο ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Α`, σελ. 78-79

9. Γ. Γεωργιάδη, στο ίδιο, σελ. 201

10. Γ. Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις «20ός Αιώνας», τόμος XIII, σελ. 503

11. Κ. Μοσκώφ, στο ίδιο, σελ. 387

12. Γ. Κορδάτου, στο ίδιο, σελ. 503

13. Βλέπε αναλυτικά: Κ. Μοσκώφ, στο ίδιο, σελ. 397-398, ΚΜΕ Θεσσαλονίκης, στο ίδιο, σελ. 234- 235, Γ. Κορδάτου: «Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος», σελ. 294, 299 κ.ά.

14. Α. Μπεναρόγια, στο ίδιο, σελ. 116-117 και Δ. Λιβιεράτου: «Το ελληνικό εργατικό κίνημα», τόμος Α`, σελ. 25-26

15. Α. Μπεναρόγια, στο ίδιο, σελ. 117

16. Γ. Γεωργιάδη, στο ίδιο, σελ. 202-203

17. ΚΜΕ Θεσσαλονίκης, στο ίδιο, σελ. 249

18. Γ. Κορδάτου: «Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος», σελ. 308