Το Animation (κινούμενο σχέδιο) αποτελεί ιδιαίτερη κατηγορία της κινηματογραφικής γλώσσας και συχνά στο μυαλό μας υφίσταται ως είδος που απευθύνεται στα παιδιά ή στους λάτρεις των κόμικς και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, όχι μόνο λόγω της μορφής του αλλά συχνά και λόγω του περιεχομένου του. Πέρα από τα κλασικά animation όμως, των «DC Comics» και «Marvel» για παράδειγμα, υπάρχουν πολλές διαφορετικές σχολές στην τεχνοτροπία και στην αισθητική, που απευθύνονται σε ένα πιο απαιτητικό εφηβικό και ενήλικο κοινό και έχουν μια τελείως διαφορετική προσέγγιση και στο περιεχόμενο. Αφορμή για αυτήν την πρώτη παρουσίαση στάθηκε η αναζήτηση λιγότερο «συμβατικών» κινουμένων σχεδίων για παιδιά και η έκπληξη που προκαλεί στους ενήλικες η παρακολούθηση του αριστουργήματος του animation χωρίς λόγια, «Το αγόρι και ο κόσμος» του Αλε Αμπρέου, που απευθύνεται σε ηλικίες από 7 έως 97 ετών! Γιατί οι ενήλικες, εκτός από τα animation που παρακολουθούν με τα παιδιά τους, έχουν εξίσου δικαίωμα στην ψυχαγωγία και στον προβληματισμό. Στην παρούσα παρουσίαση δεν θα ασχοληθούμε με το γιαπωνέζικο anime, όχι από παράλειψη αλλά από σεβασμό στην τεράστια παράδοση και στο πλήθος των ταινιών, που χρειάζονται τον δικό τους ξεχωριστό χώρο. Ας δούμε πολύ συνοπτικά μερικές προτάσεις.

Loving Vincent / Ο αγαπημένος σου Βίνσεντ / Dorota Kobiela & Hugh Welchman (2017)

65.000 καρέ ελαιογραφίας, ζωγραφισμένα στο χέρι, σε πάνω από 1.000 καμβάδες, φιλοτεχνημένα από 125 ζωγράφους σε Πολωνία και Ελλάδα. Αυτό κάνει το «Loving Vincent» την πρώτη ταινία που αποτελείται αποκλειστικά από ζωγραφικούς πίνακες, ένα πολύ φιλόδοξο και απαιτητικό τεχνικά πρότζεκτ, που για να τελειοποιηθεί χρειάστηκε τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Πρώτα γυρίστηκε σε στούντιο, με αληθινούς ηθοποιούς, με την τεχνική του green screen, και ύστερα το κάθε καρέ ζωγραφίστηκε στο χέρι με γνώμονα την τεχνοτροπία του Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Εικαστικά θεωρείται αριστούργημα, και πώς να μην είναι άλλωστε, αφού ο θεατής βρίσκεται για 95 λεπτά μέσα σε εκατοντάδες ζωγραφικούς πίνακες, αρκετούς από τους οποίους αναγνωρίζει, αφού ζωντανεύουν πάνω από 120 διάσημα έργα του ζωγράφου. Η ταινία είναι στηριγμένη στις 800 επιστολές που είχε ανταλλάξει ο Βίνσεντ με τον αδερφό του, Τεό, και στην ουσία αποτελεί μυθοπλασία με βιογραφικά στοιχεία αλλά και μια αίσθηση μυστηρίου, αφού εξερευνά τις συνθήκες θανάτου του ζωγράφου. Τελικά ο Αρμάν Ρουλέν θα ανακαλύψει αν ο θάνατος του Βίνσεντ Βαν Γκογκ ήταν αυτοκτονία ή δολοφονία; Μένει να το μάθουμε, απολαμβάνοντας τη μουσική του Κλιντ Μάνσελ, που «ντύνει» μοναδικά το εγχείρημα.

Με τις φωνές των Ντάγκλας Μπουθ, Ρόμπερτ Γκούλαζικ, Ελινορ Τόμλινσον, Τζερόμ Φλιν.

Περσέπολις / Persepolis / Marjane Satrapi & Vincent Paronnaud (2007)

Η ταινία είναι ασπρόμαυρη, με πολύ προσεγμένη, καλαίσθητη και λιτή εικονογράφηση, στηριγμένη στα τέσσερα ομώνυμα βιβλία της Μαργιάν Σατραπί, που υπογράφει και τη σκηνοθεσία. Η ταινία ξεκινά το 1978, τις τελευταίες μέρες του Σάχη στο Ιράν, και αφηγείται την ιστορία της εννιάχρονης τότε πιτσιρίκας που μεγαλώνει σε μια προοδευτική οικογένεια, με δεσμούς με κομμουνιστές της περιόδου, και φτάνει μέχρι και τα 30 της περίπου χρόνια, μετανάστρια πια, μακριά από την πατρίδα της. Μέσα από αρκετό αυτοσαρκασμό και χιούμορ, η ταινία διαπερνά την ταραγμένη ιστορική περίοδο και εστιάζει κυρίως στη θέση της γυναίκας στο Ιράν. Ταυτόχρονα μας δείχνει ότι και ως έφηβη στο Ιράν και ως ενήλικη μετανάστρια στην Ευρώπη, νιώθει παντού ξένη. Ξένη σε όλα τα μήκη και πλάτη. Το «Persepolis» έχει στοιχεία πολιτικής ταινίας και παίρνει θέση για το γυναικείο ζήτημα - όχι με την ολοκληρωμένη μαρξιστική αντίληψη, αξίζει πάντως την αμέριστη προσοχή μας.

Με τις φωνές των Κατρίν Ντενέβ, Κιάρα Μαστρογιάνι κ.ά.

Βαλς με τον Μπασίρ / Vals Im Bashir / Ari Folman (2008)

Οι λέξεις δεν φτάνουν για να περιγράψουν τη γροθιά στο στομάχι που σου δίνει η ταινία του ισραηλινού σκηνοθέτη Αρι Φόλμαν, ένα αριστουργηματικό αντιπολεμικό ντοκιμαντέρ σε animation, άρτιο από όλες τις απόψεις. Ο Αρι υπηρέτησε στον ισραηλινό στρατό στον πόλεμο του Λιβάνου το 1982. Κάθε νύχτα βλέπει τον ίδιο εφιάλτη (26 αγριεμένα σκυλιά να τον κυνηγούν), τον συνδέει με τη θητεία του στον πόλεμο και μάταια προσπαθεί να ανακαλέσει στη μνήμη του εκείνη την περίοδο: Οι μνήμες του είναι τόσο τραυματικές που έχουν διαγραφεί. Ετσι ξεκινά μια οδύσσεια συναντήσεων με όσους θυμάται ότι υπηρέτησαν μαζί του, για να καταφέρει να ξετυλίξει το κουβάρι της αλήθειας. Οσο περισσότερο θυμάται, τόσο περισσότερο ο ψυχισμός του καταρρακώνεται. Ο Φόλμαν έχει περιγράψει την παράνοια του πολέμου με μια εκπληκτική σκηνή, όπου ο ισραηλινός διοικητής χορεύει βαλς με το πολυβόλο του κάτω από τους ήχους του Σοπέν και τεράστιες αφίσες του Λιβανέζου εθνικιστή Προέδρου Μπασίρ Τζεμαγιέλ, η δολοφονία του οποίου έδωσε στο Ισραήλ τη δυνατότητα να καταλάβει ολόκληρο τον Νότιο Λίβανο και να πραγματοποιήσει τις σφαγές των Παλαιστινίων προσφύγων στα στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα στη Βηρυτό. Η ταινία έχει αριστοτεχνική σκηνοθεσία και η τεχνική που χρησιμοποιήθηκε περιλαμβάνει έναν συνδυασμό προγραμμάτων για animation και 3D αρκετά πρωτοποριακό για την εποχή της, τόσο που προσομοιάζει σε γύρισμα με αληθινούς ηθοποιούς και μετά επεξεργασία. Αξίζει να αναφερθεί κανείς στη μουσική του Μαξ Ρίχτερ, όπως και στο γεγονός ότι η ταινία «γέννησε» χάρτινο κόμικ ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία της.

Fantastic Mr. Fox (2009) & Isle of dogs (2018) / Wes Anderson

Γιατί αναφέρονται το «Fantastic Mr. Fox» και το «Isle of dogs» στην ίδια παράγραφο; Γιατί και τα δύο είναι δημιουργήματα του ιδιοφυούς Ουές Αντερσον. Πραγματικά καυστικές ταινίες, με άκρως κοινωνικά (πολιτικά θα έλεγε κανείς) μηνύματα, με διαφορετική θεματολογία μεν αλλά γυρισμένες με τον ίδιο ιδιόρρυθμο τρόπο, απευθύνονται τόσο σε έφηβους όσο και σε ενήλικες. Πραγματεύονται και οι δύο τη διαφθορά της εξουσίας, τον αυταρχισμό, την ταξική ανισότητα, και φυσικά οι κεντρικοί ήρωες αμφισβητούν το δίκαιο του ισχυρού και αντιστέκονται κατά της αρχής - πραγματικά ιδιαίτερες ταινίες για animation. Τη μουσική και στα δύο υπογράφει ο Αλεξάντρ Ντεσπλά και αντίστοιχα την υποδειγματική πραγματικά φωτογραφία ο Τρίσταν Ολιβερ. Απειρες μαριονέτες (3.000 χιλιάδες μόνο χρειάστηκαν για το «Νησί των Σκύλων»), χιλιάδες ζωγραφισμένα σκηνικά και μινιατούρες, ακόμα και virtual reality για την καλύτερη επεξεργασία της τεχνικής stop motion. Το αποτέλεσμα δικαιώνει τον θεατή, γιατί και στις δύο ταινίες κάθε επανάληψη συνιστά και μια εκ νέου κρυμμένη νοηματοδότηση.

Με τις φωνές των Τζορτζ Κλούνι, Μέριλ Στριπ, Οουεν Γουίλσον, Μπιλ Μάρεϊ («Fantastic Mr. Fox») και Τίλντα Σουίντον, Μπιλ Μάρεϊ, Μπράιαν Κράνστον, Τζεφ Γκόλντμπλουμ, Σκάρλετ Γιόχανσον, Εντουαρντ Νόρτον, Μπομπ Μπάλαμπαν, Χάρβεϊ Καϊτέλ και Φράνσις Μακ Ντόρμαντ («Isle of Dogs»).