Παρά το νόμο περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας από το 1993, οι δημιουργοί δεν έχουν ακόμη δικαιωθεί επί της ουσίας. Κι αυτό γιατί η εφαρμογή του Νόμου 2121/93 στις περισσότερες περιπτώσεις δεν εφαρμόζεται ή εφαρμόζεται μετά από δικαστικές «μάχες». Εχουμε αναφερθεί πολλές φορές σε δικαστικούς αγώνες ηθοποιών, μουσικών κ.ά. Βέβαια το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά παγκόσμιο. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική ο αγώνας για την εφαρμογή του νόμου ή καλύτερα για την είσπραξη των πνευματικών δικαιωμάτων δε σταματάει ποτέ, αλλά αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα, δύσκολα βρίσκει «ταίρι». Μπορεί κάποιοι να πιστεύουν ότι κάποιοι καλλιτέχνες, επειδή είναι διάσημοι, κερδίζουν τεράστια ποσά. Αυτό είναι η εξαίρεση και κυρίως στην Αμερική. Η πλειοψηφία των καλλιτεχνών παγκοσμίως είναι συνηθισμένοι, σκληρά εργαζόμενοι και απροστάτευτοι ως προς τα δικαιώματά τους.

Το θέμα της είσπραξης των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων, στην Ελλάδα, τις περισσότερες φορές επιλύεται μόνο με προσφυγή στα δικαστήρια. Ετσι, όλα αυτά τα χρόνια από την ίδρυση των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης του κάθε τομέα, στα δικαστήρια φτάνουν, για παράδειγμα, αγωγές των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης των Ηθοποιών εναντίον τηλεοπτικών σταθμών, αλλά και των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης έργων του Λόγου, Εργων των Εικαστικών Τεχνών και Εφαρμογών τους και του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης και Προστασίας Πνευματικών Δικαιωμάτων Φωτογράφων, κατά κάποιων εταιριών μελών του Συνδέσμου Εταιρειών Πληροφορικής Ελλάδας (ΣΕΠΕ), οι οποίες αρνούνται να εφαρμόσουν το Νόμο. Αρνούνται να καταβάλουν - όπως οφείλουν με βάση το άρθρο 18.3 του 2121/93 - την εύλογη αμοιβή που επιβάλλεται ως αντιστάθμισμα της ελεύθερης (χωρίς άδεια) αναπαραγωγής, για ιδιωτική χρήση και εκμετάλλευση, έργων των πνευματικών δημιουργών και η οποία υπολογίζεται με ποσοστό επί της αξίας των τεχνικών μέσων, τα οποία καθιστούν εφικτή την αναπαραγωγή. Κυριότερα τεχνικά μέσα είναι τα κασετόφωνα, βίντεο (ποσοστό 6% επί της τιμής εισαγωγής), φωτοτυπικές συσκευές και χαρτί για φωτοτυπίες (4%) και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές (2%).

Ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Εργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ) αποτελεί κοινό συνεταιρισμό συγγραφέων και εκδοτών και σκοπός του είναι να εισπράττει και να διανέμει στους πνευματικούς δημιουργούς (συγγραφείς και εκδότες), έστω και ένα μέρος από αυτά που εκείνοι χάνουν από τους μη ελεγχόμενους σύγχρονους τρόπους αναπαραγωγής. Και ενώ είχε επιτευχθεί, μετά από διαπραγματεύσεις, συμφωνία με το Σύνδεσμο Εταιριών Πληροφορικής Ελλάδας και υπογράφτηκαν συμβάσεις με κάποιες εταιρίες, η νέα διοίκησή του, που εξελέγη πέρσι, δήλωσε ότι δε δεσμεύεται από τη συμφωνία και πίεζε τις εταιρίες να μην καταβάλλουν τις οφειλές τους. Από την άλλη πλευρά, ο Σύνδεσμος Εταιριών Πληροφορικής Ελλάδας πιέζει το υπουργείο Ανάπτυξης για την κατάργηση του άρθρου 18, το οποίο ρυθμίζει την εύλογη αμοιβή που καταβάλλεται στους δικαιούχους για τη μη ελεγχόμενη αναπαραγωγή των έργων τους μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και των δρόμων της Πληροφορικής γενικότερα. Κατάργηση που θα είναι σε βάρος του δημιουργού, αλλά και της ίδιας της πληροφορικής. Από την άλλη, όμως, οι εταιρίες επιδιώκουν μεγαλύτερα κέρδη σε βάρος των δικαιωμάτων των πνευματικών δημιουργών.

Κάποιες εταιρίες Πληροφορικής, λοιπόν, καταπατώντας νόμους και ευρωπαϊκές οδηγίες, δεν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους σε βάρος δεκάδων χιλιάδων πνευματικών ανθρώπων του τόπου, αρνούμενες να πληρώσουν ένα ελάχιστο ποσό που επιτρέπει την ελεύθερη αναπαραγωγή προϊόντων πνευματικού μόχθου για ιδιωτική χρήση. Βέβαια, μέχρι στιγμής 25 εταιρίες υπέγραψαν σύμβαση με τον ΟΣΔΕΛ και απέδωσαν τα νομίμως προβλεπόμενα ποσά στους δημιουργούς. Ηδη ο ΟΣΔΕΛ έχει κερδίσει 19 δίκες με καταδικαστικές αποφάσεις για όσες εταιρίες δεν εφάρμοσαν το νόμο. Ο ΟΣΔΕΛ, ως τακτικό μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Οργανισμών για τα Δικαιώματα Αναπαραγωγής (IFRRO), έχει συνάψει επίσης συμβόλαια αμοιβαιότητας με 15 χώρες, εκπροσωπώντας χιλιάδες ξένους πνευματικούς δημιουργούς.

Στο πρόβλημα αυτό, που αντιμετωπίζουν οι δημιουργοί με τις εταιρίες Πληροφορικής, συντάσσονται με τον ΟΣΔΕΛ, υπογράφοντας κοινό ψήφισμα, όλοι οι φορείς πνευματικών δημιουργών, δημοσιογράφων, εικαστικών, φωτογράφων, οι οποίοι εκπροσωπούν 50.000 ανθρώπους του Πνεύματος και της Τέχνης. Μεταξύ αυτών: Ενωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, Ενωση Συντακτών Περιοδικού Τύπου, Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοχαρτοπωλών, Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου, Σύνδεσμος Εκδοτών Βορείου Ελλάδος, Εταιρεία Συγγραφέων, Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, Πανελλήνιος Σύλλογος Επαγγελματιών Μεταφραστών, Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, Πανελλήνια Ομοσπονδία Φωτογράφων κ.ά.

Τα πράγματα, λοιπόν, έχουν ως εξής: Ενώ με δεκάδες αποφάσεις των δικαστηρίων, η Ελληνική Δικαιοσύνη έχει αναγνωρίσει το δικαίωμα των δημιουργών στην εύλογη αμοιβή για την ψηφιακή αναπαραγωγή των έργων τους, εντελώς παράνομα και αντιδεοντολογικά, η πλειοψηφία των εταιριών Πληροφορικής εξακολουθούν να μη συμμορφώνονται προς τις αποφάσεις των δικαστηρίων. Από την άλλη, στα πνευματικά έργα που παράγουν οι εταιρίες Πληροφορικής, δηλαδή το λογισμικό (software), είναι αυστηρότατες στην εκμετάλλευσή του. Μέχρι και το ΣΔΟΕ έχει επιστρατευτεί για να αγοράζονται τα προγράμματα από κάθε χρήστη και να αποφεύγεται η παράνομη αναπαραγωγή (αντιγραφή).

Ζητούν, λοιπόν, οι δικαιούχοι να επικρατήσει το ίδιο πνεύμα και για τους πνευματικούς δημιουργούς. Βεβαίως, στο λογισμικό απαγορεύεται ολοκληρωτικά η αναπαραγωγή. Στην περίπτωση των πνευματικών δημιουργών έργων λόγου δεν μπορεί από τη μια να επιτρέπεται η πρόσβαση στο έργο και από την άλλη να μην υπάρχει εύλογη αμοιβή για τους δημιουργούς. Οι Η/Υ συνιστούν, σίγουρα, το μέσο για την πρόσβαση στα έργα του Πνεύματος, που αποτελεί το περιεχόμενο της Πληροφορικής. Η ελεύθερη πρόσβαση είναι ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα για τη διάδοση της Πληροφορικής. Τι θα ήταν το Διαδίκτυο χωρίς περιεχόμενο;

Είναι αναμφισβήτητο ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές αποτελούν σήμερα ένα από τα σημαντικότερα μέσα ιδιωτικής αναπαραγωγής πνευματικών δημιουργημάτων. Είναι, επίσης, γνωστό ότι η ανάπτυξη της Πληροφορικής, σε μεγάλο βαθμό, οφείλεται στη δυνατότητα που παρέχουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές στην αναπαραγωγή πνευματικών έργων. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, και ιδιαίτερα με την ανάπτυξη του Διαδικτύου, αποτελούν το μέσο για την πρόσβαση στα έργα του Πνεύματος, τα οποία συνιστούν το περιεχόμενο (content) της Πληροφορικής. Το άρθρο 18 του Ν.2121/93, καθιερώνοντας την ελεύθερη πρόσβαση σε αυτό το περιεχόμενο, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα για τη διάδοση της Πληροφορικής. Διαφορετικά η πρόσβαση θα ήταν περιορισμένη και θα κόστιζε υπέρογκα.

Σε περίπτωση που η πρόσβαση στο περιεχόμενο ήταν ελεύθερη, χωρίς όμως να αποδίδεται οποιαδήποτε αμοιβή (ούτε αυτή η ελάχιστη του 2%), το αποτέλεσμα θα ήταν η οικονομική εξαθλίωση των πνευματικών δημιουργών και παράλληλα η επιβράδυνση της ανάπτυξης του Πολιτισμού μας, αλλά και της ίδιας της Πληροφορικής. Βεβαίως, η εύλογη αμοιβή του 2% σε ελάχιστο βαθμό αναπληρώνει τα χαμένα εισοδήματα του δημιουργού. Στην πράξη αυτό το ποσοστό, αν υπολογιστεί στην τιμή εισαγωγής, αντιστοιχεί σε ελάχιστα ευρώ ανά ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Με επανειλημμένες, πάντως, παρεμβάσεις της, όπως και πρόσφατα (Οκτώβρης 2001), η διεθνής Ομοσπονδία για τα Δικαιώματα Αναπαραγωγής (IFRRO), με ψήφισμα της Γενικής της Συνέλευσης, έχει καλέσει την ελληνική κυβέρνηση να διατηρήσει το Νόμο ως έχει, να μην καταργήσει το άρθρο.

Ολοι οι άνθρωποι του Πνεύματος και της Τέχνης απλά επιζητούν την εφαρμογή του Νόμου όπως ισχύει. Πιστεύοντας ότι το κερδοσκοπικό, παράνομο και αντισυνταγματικό (ως προς την αναδρομική κατάργηση του Νόμου) και όπως σημειώνουν «αίτημα των οικονομικά εύρωστων εταιριών της Πληροφορικής έναντι των δικαιούχων των πνευματικών δικαιωμάτων προβάλλεται για λόγους μικροπολιτικής επίδειξης της ισχύος τους, για ίδιον βραχυπρόθεσμο όφελος και σε βάρος της κοινωνίας μας. Αντίκειται δε σε κάθε έννοια ευνομούμενης πολιτείας, τη στιγμή που τα δικά τους πνευματικά δημιουργήματα (λογισμικό - software) προστατεύονται αυστηρότατα, ακόμα και με επιστράτευση του ΣΔΟΕ. Εμείς οι πνευματικοί δημιουργοί δεν είμαστε αντίθετοι σε αυτό. Ισονομία ζητούμε και προστασία των δικαιωμάτων μας».

Σύμφωνα με την Οδηγία αυτή της Ευρωπαϊκής Ενωσης (2001/29/EC) «η ψηφιακή αναπαραγωγή για προσωπική χρήση επιτρέπεται μόνο εφόσον οι δικαιούχοι αποζημιώνονται». Ετσι, οι χώρες της ΕΕ οφείλουν να προσαρμόσουν τη νομοθεσία τους μέχρι το Δεκέμβρη του 2002. Η χώρα που ήδη εφαρμόζει την οδηγία είναι η Γερμανία. Σύμφωνα με τη Δεύτερη Εκθεση για την Εξέλιξη της εύλογης αμοιβής των άρθρου 54 επ. της Γερμανικής Κυβέρνησης, η ισχύουσα νομοθεσία περιλαμβάνει τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τα περιφερειακά συστήματα. Οι σχετικοί οργανισμοί των δημιουργών δημοσίευσαν σχετικό αμοιβολόγιο στο αντίστοιχο ΦΕΚ της Γερμανίας, το οποίο προβλέπει την καταβολή 30 ευρώ για κάθε υπολογιστή. Ηδη γίνονται διαπραγματεύσεις για τις λεπτομέρειες της καταβολής της αμοιβής και των αναδρομικών μεταξύ των οργανισμών και των εταιριών πληροφορικής και με την εποπτεία του αρμόδιου υπουργού Δικαιοσύνης. Στη Γερμανία πέρα από τις φωτοτυπικές συσκευές καταβάλλεται ήδη εύλογη αμοιβή για fax, scanners, readerprinters και cd writers, μετά από σχετικές αποφάσεις του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου. Η αμοιβή για τα παραπάνω ανέρχεται από 16 έως 600 μάρκα, ανάλογα με την ταχύτητα αναπαραγωγής του κάθε μηχανήματος. Πέρα από τα παραπάνω καταβάλλεται αμοιβή και σε ψηφιακά αποθηκευτικά μέσα όπως mini disc, DAT και CDR. Μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε Γερμανία, Αυστρία και σκανδιναβικές χώρες αποδεικνύουν ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές χρησιμοποιούνται σε μεγάλη έκταση για την αναπαραγωγή έργων πνευματικής ιδιοκτησίας για ιδιωτική χρήση και ιδιαίτερα τα έργα του λόγου.

Ομως τα προβλήματα δεν υπάρχουν μόνο μεταξύ δικαιούχων και υπόχρεων. Προβλήματα παρουσιάζονται και μέσα στους ιδίων συμφερόντων κόλπους, όπως συμβαίνει με την Ανώνυμη Εταιρεία Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΑΕΠΙ), η οποία διεκδικεί μονίμως το μονοπώλιο είσπραξης και διαχείρισης, μονοπώλιο που το κατείχε πολλά χρόνια πριν την ψήφιση του νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Σιγά σιγά, όμως η ΑΕΠΙ χάνει αυτό το μονοπώλιο, καθώς ο νόμος δίνει το δικαίωμα δημιουργίας Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης Δικαιωμάτων, στους οποίους οι δημιουργοί μπορούν να αναθέτουν τη διαχείριση και προστασία των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων. Η ΑΕΠΙ δε φτάνει που εισπράττει πνευματικά δικαιώματα - όντας ένας από τους πλέον εύρωστους οργανισμούς (σύμφωνα με πληροφορίες η ΑΕΠΙ έχει αδιάθετα 6 δισ.) - απαιτούσε να γίνει εισπράκτορας και των συγγενικών δικαιωμάτων. Προσέφυγε, μάλιστα, στο δικαστήριο για αναστολή της απόφασης του υπουργού Πολιτισμού να δώσει στην ΑΕΠΙ το δικαίωμα είσπραξης των πνευματικών όχι όμως και των συγγενικών δικαιωμάτων. Εχει, επίσης, προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας με αίτηση ακύρωσης της υπουργικής απόφασης.

Σκούρα, όμως, τα βρήκε τελευταία η ΑΕΠΙ καθώς οι συνθέτες Σταύρος Ξαρχάκος, Θάνος Μικρούτσικος, Νίκος Μαμαγκάκης, Παναγιώτης Καλατζόπουλος, Νίκος Κυπουργός και Γιώργος Κουμεντάκης υπέβαλαν (από το 1996) καταγγελία κατά της ΑΕΠΙ, ενώπιον της Επιτροπής Ανταγωνισμού (θα συζητηθεί στις 3 του Μάρτη), με την οποία οι καλλιτέχνες ζητούν να υποχρεωθεί η ΑΕΠΙ να μη λειτουργεί καταχρηστικά στις σχέσεις της με τους δημιουργούς.

Συγκεκριμένα ζητούν να υποχρεωθεί η ΑΕΠΙ: Να μειώσει τις προμήθειές της, που είναι 37,5% για τα εκτελεστικά και 25% για τα μηχανικά. Να καταβάλει στους δημιουργούς τους τόκους που προκύπτουν από τα δικαιώματά τους, τα οποία από το 1930 καρπώνεται η ίδια παράνομα. Να επιτρέπει το διαχωρισμό δικαιωμάτων και την ατομική διαχείριση κάποιων δικαιωμάτων, όπως κινηματογραφικές ταινίες ή συναυλίες. Να ενημερώνει αναλυτικά τους δημιουργούς για τα συνολικά έσοδα που εισπράττει από κάθε κατηγορία χρηστών και το αντίστοιχο κόστος διαχείρισης. Να ενημερώνει αναλυτικά τους δημιουργούς σχετικά με τον κανονισμό διανομής. Να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τα δικαιώματα των δημιουργών ιδιαίτερα στο χώρο της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου όπου τα έσοδά της είναι σκανδαλωδώς χαμηλά σε σχέση με τα αντίστοιχα στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Να ενημερώνει τους δημιουργούς σχετικά με τα έσοδα που παρακρατεί από τους αλλοδαπούς οργανισμούς (10%) για κοινωνικούς και πολιτιστικούς σκοπούς και με ποια κριτήρια διαθέτει αυτά στους τυχόν αποδέκτες.

Σημειώνουμε, τέλος, ότι παρόμοια καταγγελία έχει γίνει και από την ΕΜΣΕ κατά της ΑΕΠΙ πριν από δύο χρόνια περίπου και η οποία «περιμένει» της σειρά της για συζήτηση.