2025 The Associated Press. All

Από τη συνάντηση του Ρώσου ΥΠΕΞ με τους ομολόγους του από την Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι και τον Νίγηρα

Αυτά τόνιζε ήδη από το 2019 η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ, Μαρία Ζαχάροβα, μιλώντας σε διεθνές συνέδριο στη Μόσχα, ενώ η τότε διευθύντρια του ρωσικού Ινστιτούτου Αφρικανικών Σπουδών αναφερόταν με τη σειρά της στον καθοριστικό ρόλο της ηπείρου, λέγοντας πως «η Ρωσία ως υπερδύναμη θα χάσει την παγκόσμια επιρροή της αν δεν υποδηλώσει τη θέση της και στην Αφρική».

Από τότε πολλά έχουν συμβεί στον παγκόσμιο ανταγωνισμό για πρώτες ύλες, αγορές, δρόμους μεταφοράς Ενέργειας και εμπορευμάτων, σφαίρες επιρροής: Την ίδια ώρα με την ιμπεριαλιστική σύγκρουση ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ και Ρωσίας στην Ουκρανία, οι γεωπολιτικές αλλαγές στην υποσαχάρια περιοχή του Σαχέλ και τη Δυτική Αφρική είναι «τεκτονικές», όπως φαίνεται και από τα πραξικοπήματα και την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων από την Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι και τον Νίγηρα το διάστημα 2022 - 2023, την υποχώρηση της επιρροής της Γαλλίας και της ΕΕ σε ορισμένα αφρικανικά κράτη, που ήταν αποικίες και σφαίρες επιρροής τους εδώ και αιώνες.

Η Αφρική, με τη στρατηγική σημασία της για τον παγκόσμιο ανταγωνισμό, βρίσκεται στο επίκεντρο συστηματικών σχεδιασμών και παρεμβάσεων από όλα τα ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα. Οι ΗΠΑ επιχειρούν να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος από τη μεγάλη ισχυροποίηση της «επιρροής» και των μπίζνες της Κίνας στην αφρικανική ήπειρο, ενώ το «παρών» σε αυτήν την ιμπεριαλιστική κούρσα δηλώνει σταθερά και η Μόσχα.

Η Ρωσία ανοίγει ένα «δεύτερο μέτωπο» εναντίον της Ευρώπης, έγραφαν χαρακτηριστικά οι κινεζικοί «Global Times» προ ημερών, με αφορμή τη συνάντηση του Ρώσου ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, με τους ομολόγους του από την Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι και τον Νίγηρα - τις τρεις χώρες που αποτελούν τη Συμμαχία των κρατών Σαχέλ (ASS). Η Μόσχα, συνεχίζει ο αναλυτής, χρησιμοποιεί στρατιωτική υποστήριξη, ενεργειακή συνεργασία και πολιτικό συντονισμό, για να καλύψει το «κενό εξουσίας» που αφήνει η υποχώρηση της Γαλλίας στη Δυτική Αφρική.

Από το 2014, με την όξυνση της ιμπεριαλιστικής σύγκρουσης ΝΑΤΟ - ΕΕ και Ρωσίας στην Ουκρανία και τις πρώτες αντιρωσικές κυρώσεις, η Αφρική επανεμφανίζεται ως «ζώνη περιφερειακού ενδιαφέροντος» για τη Ρωσία, η οποία κάνει κινήσεις να επεκτείνει την «επιρροή» της στην πολλά υποσχόμενη ήπειρο.

Το 2019, έγινε η πρώτη σύνοδος κορυφής Ρωσίας - Αφρικής με τη συμμετοχή σχεδόν όλων των Αφρικανών ηγετών, ενώ η δεύτερη σύνοδος έγινε το 2023 - εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία και ενώ η «Δύση» πίεζε για τη λεγόμενη «απομόνωση» της Ρωσίας - συγκεντρώνοντας εκπροσώπους 49 από τα 55 κράτη της Αφρικανικής Ενωσης.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φλεβάρη του 2022, και η επακόλουθη ανοιχτή αντιπαράθεση με τη «Δύση» σε όλους τους τομείς, έριξε ξανά το «φως» στην αφρικανική ήπειρο ως περιοχή γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Η πολυπλόκαμη παρέμβαση της Ρωσίας στην Αφρική όχι μόνο συνέβαλε στην αντιμετώπιση των «δυτικών» κυρώσεων, αλλά ενίσχυσε και την επιρροή της, ιδιαίτερα στη Δυτική Αφρική.

Να σημειωθεί δε ότι η νέα Αντίληψη Εξωτερικής Πολιτικής που εγκρίθηκε από τη ρωσική κυβέρνηση τον Μάρτη του 2023, αφιερώνει για πρώτη φορά ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην Αφρική.

Ρωσικές ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες, όπως η πρώην «Wagner», παίζουν σημαντικό ρόλο στη διείσδυση στην Αφρική και έχουν αναφερθεί τουλάχιστον 7 ρωσικές στρατιωτικές εταιρείες που έχουν πραγματοποιήσει τουλάχιστον 34 επιχειρήσεις σε 16 αφρικανικές χώρες από το 2005.

Μετά τον θάνατο του Γ. Πριγκόζιν, ιδρυτή της «Wagner», ο αναπληρωτής υπουργός Αμυνας της Ρωσίας, Γ. Γεβκούροφ, και ο υποστράτηγος Aντρ. Αβεριάνοφ, της ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών (GRU) επισκέφτηκαν την Μπουρκίνα Φάσο, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, τη Λιβύη, το Μάλι και τον Νίγηρα, διαβεβαιώνοντας για τη συνέχεια των ρωσικών επιχειρήσεων στις χώρες τους.

Για τον σκοπό αυτό, δημιουργήθηκε μια νέα στρατιωτική δομή, το Αφρικανικό Σώμα, υπό το ρωσικό υπουργείο Αμυνας τον Δεκέμβρη του 2023, σε μια προσπάθεια ανασυγκρότησης των στρατιωτικών δυνατοτήτων της «Wagner» υπό κυβερνητικό έλεγχο.

Στο μεταξύ, τα πραξικοπήματα σε κράτη του Σαχέλ - που στηρίχτηκαν από τη Μόσχα - έφεραν στην εξουσία «αντιγαλλικές», «αντιδυτικές» δυνάμεις, και αύξησαν τη ρωσική γεωπολιτική επιρροή.

Το 2023, η Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι και ο Νίγηρας ίδρυσαν τη Συμμαχία των κρατών του Σαχέλ (ASS) με σκοπό τη δημιουργία «αφρικανικού χώρου κυριαρχίας στους τομείς της ασφάλειας, της πολιτικής, της γεωστρατηγικής και της οικονομίας» και έναν χρόνο μετά ίδρυσαν τη Συνομοσπονδία της Συμμαχίας των κρατών του Σαχέλ, με στόχο τη «βαθύτερη συνεργασία και ολοκλήρωση».

Το 2024, τα τρία κράτη αποχώρησαν από τη «φιλοδυτική» οικονομική κοινότητα των χωρών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS), καταγγέλλοντας ότι «είναι υπό την επήρεια ξένων δυνάμεων και αποτελεί απειλή για τα κράτη - μέλη και τους λαούς τους».

Η Ακτή Ελεφαντοστού και το Τσαντ είναι οι τελευταίες πρώην γαλλικές αποικίες στη Δυτική και Κεντρική Αφρική που απαιτούν την αποχώρηση των γαλλικών και άλλων «δυτικών» δυνάμεων από τα εδάφη τους, όπως και η Ισημερινή Γουινέα, η οποία φιλοξενεί περίπου 200 στρατιωτικούς εκπαιδευτές που αναπτύχθηκαν από τη Ρωσία τον Νοέμβρη για να προστατεύσουν τον πρόεδρο.

Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία - παλιά γαλλική αποικία, όπου τώρα την πρωτεύουσά της «κοσμεί» άγαλμα του Πριγκόζιν - οι Ρώσοι μισθοφόροι που επιχειρούσαν στη χώρα από το 2018 είχαν γίνει η κυρίαρχη δύναμη, μετά την οριστική έξοδο των γαλλικών στρατευμάτων το 2022.

Από το 2015 μέχρι τον Νοέμβρη του 2023, η Ρωσία έχει υπογράψει συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας με 43 αφρικανικές χώρες, αν και το περιεχόμενό τους ποικίλλει ως προς την πιο συγκεκριμένη και ουσιαστική συνεργασία σε τομείς όπως η εκπαίδευση στρατιωτικού προσωπικού, η προμήθεια όπλων, η αντιτρομοκρατική υποστήριξη και η πρόσβαση σε στρατιωτικά ή πολιτικά λιμάνια και αεροπορικές βάσεις.

Ενδεικτικά, ενώ η Ρωσία προωθεί τη δημιουργία ρωσικών στρατιωτικών βάσεων σε 6 χώρες (Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Αίγυπτος, Ερυθραία, Μαδαγασκάρη, Μοζαμβίκη και Σουδάν), φαίνεται ότι μόνο η συμφωνία με το Σουδάν προχωράει - στο οποίο εξακολουθεί να μαίνεται ο πόλεμος μεταξύ του στρατού και παραστρατιωτικών δυνάμεων.

Εφόσον προχωρήσει η συμφωνία, η προωθούμενη βάση θα επιτρέψει στη Ρωσία να δημιουργήσει ένα «σημείο υλικοτεχνικής προμήθειας» στο Πορτ Σουδάν για στρατιωτικά πλοία, συμπεριλαμβανομένων των πυρηνικών πλοίων, και να εγκαταστήσει έως και 300 στρατιώτες στη βάση.

Μια ρωσική στρατιωτική παρουσία στην Ερυθρά Θάλασσα θα είχε πολλαπλές στρατηγικές συνέπειες. Με τον έλεγχο των στρατηγικών πλωτών οδών στην περιοχή, η Ρωσία (και οι Αφρικανοί εταίροι της) θα αποκτούσαν ιδιαίτερα σημαντικότερο ρόλο στον γεωπολιτικό ανταγωνισμό της Μέσης Ανατολής.

Μέσω συμφωνιών στρατιωτικής συνεργασίας, η Ρωσία έχει γίνει σημαντικός προμηθευτής όπλων στην Αφρική. Οι εισαγωγές από τη Ρωσία ανέρχονταν στο 40% των αφρικανικών εισαγωγών σε βασικούς εξοπλισμούς την περίοδο 2018 - ΄22, ξεπερνώντας τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Κίνα. Η τάση αυτή ωστόσο έχει αντιστραφεί μετά το 2022 και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Η Ρωσία έχει σημαντική παρουσία στην αφρικανική αγορά εξόρυξης και Ενέργειας, αν και συχνά είναι «θολό» το καθεστώς με το οποίο συμμετέχει.

Ρωσικές παραχωρήσεις εξόρυξης συγκεντρώνονται σε χώρες όπως Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Γουινέα, Μαδαγασκάρη, Μοζαμβίκη και Σουδάν, όπου είναι ασαφές το όριο μεταξύ των επίσημων και ανεπίσημων παραχωρήσεων. Αυτή η ασάφεια αξιοποιείται περαιτέρω μέσω εμπλοκής εταιρειών που συνδέονταν με τη «Wagner».

Ωστόσο, οι ρωσικές εταιρείες δεν είναι επίσημοι εταίροι σε κανένα από τα μεγάλα αφρικανικά έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου και αν κοιτάξει κανείς τις άμεσες ξένες επενδύσεις στην ήπειρο η Ρωσία συνεισφέρει λιγότερο από 1%.

Στην πυρηνική ενέργεια η Ρωσία έχει υπογράψει συμφωνίες με 20 χώρες. Μεταξύ αυτών, με την Αίγυπτο και τη Νιγηρία για την κατασκευή πυρηνικών σταθμών. Η Νότια Αφρική διαθέτει ήδη ένα επιχειρησιακό πυρηνικό εργοστάσιο που υποστηρίζεται από τη ρωσική τεχνολογία.

Σε ένα τέτοιο φόντο, η συνάντηση του Σ. Λαβρόφ με τους ΥΠΕΞ της Μπουρκίνα Φάσο, του Μάλι και του Νίγηρα μέσα στον Απρίλη αποτελεί «σημαντικό βήμα στην ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ της συμμαχίας των κρατών Σαχέλ και της Ρωσίας. Αποκαλύπτει την αποφασιστικότητα των ηγετών της Συμμαχίας και της Ρωσίας για να διευρύνουν την πολιτική, οικονομική και αμυντική συνεργασία τους», ανέφερε η κοινή δήλωση.

Η Ρωσία και οι χώρες της ASS έχουν καταλήξει σε συμφωνία για την ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων και την «καταπολέμηση της τρομοκρατίας», σηματοδοτώντας ένα βασικό σημείο καμπής στο γεωπολιτικό τοπίο της Δυτικής Αφρικής, αποδυναμώνοντας την επιρροή της Γαλλίας, με στόχο να «αναμορφώσει την περιφερειακή ισορροπία εξουσίας».

Στο μεταξύ, ο Ρώσος ΥΠΕΞ κατηγόρησε την Ουκρανία ότι υποστηρίζει τρομοκράτες στο Σαχέλ: «Μερικοί παίκτες εκτός περιοχής συνεχίζουν τις προσπάθειές τους να αποσταθεροποιήσουν την περιοχή ακόμη και σήμερα. Μεταξύ αυτών, εκτός από τους πρώην αποικιοκράτες, είναι το καθεστώς του Κιέβου, το οποίο, σε πλήρη συνεννόηση με τους Δυτικούς χορηγούς του, υποστηρίζει ανοιχτά τρομοκρατικές ομάδες σε αυτό το τμήμα της Αφρικής».

Ο Λαβρόφ επιβεβαίωσε την ετοιμότητα της Ρωσίας να υποστηρίξει τη Συνομοσπονδία για τη διαμόρφωση μιας «νέας αρχιτεκτονικής περιφερειακής ασφάλειας», προμηθεύοντας προηγμένο εξοπλισμό και εκπαιδευτές, σύμφωνα με κοινή δήλωση που εκδόθηκε μετά από διαβουλεύσεις μεταξύ του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών και των ομολόγων του.

Επεσήμανε, επίσης, την ετοιμότητα της Ρωσίας να παράσχει ολοκληρωμένη βοήθεια στη συνομοσπονδία σε τρεις βασικούς τομείς: Αμυνα, οικονομία και διπλωματία, δηλαδή «συμμετοχή σε παγκόσμιες διαδικασίες».