Τι έχει κανείς να απαντήσει στα βασικά αυτά ιδεολογικά αξιώματα του νεοφιλελευθερισμού;

Πρώτον: Το «άτομο» που επικαλείται ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι, κατ' αρχήν, κάτι το υπαρκτό και το πραγματικό.

Παραδεχόμαστε ότι μας φαίνεται πράγματι απίστευτο το ότι πρέπει να γίνει συζήτηση για να αποδειχθεί ότι ο άνθρωπος, εκ φύσεως, μπορεί να ζήσει μόνο σε κοινωνική μορφή και με κοινωνικό τρόπο. Δηλαδή, ότι μπορεί να ζήσει μόνο, μέσα σε και, μαζί με εκατομμύρια άλλα παρόμοια άτομα, χωρίς τα οποία δεν μπορεί να ζήσει καθόλου. Αν, ας πούμε, όλοι οι άλλοι άνθρωποι, με κάποιο τρόπο, εξαφανίζονταν και έμενε μόνο ένας, αυτός ο ένας θα ήταν καταδικασμένος, επίσης, και θα ήταν καταδικασμένος, ακριβώς, επειδή οι άλλοι έπαψαν να υπάρχουν. Αυτό το (άλλωστε, προφανές και πασίγνωστο) γεγονός έχει τόσο συχνά αποδειχθεί και πειραματικά, ώστε είναι πραγματικά απίστευτο και το ότι συζητείται ακόμη. Συνεπώς, είναι φανερό ότι κάτι άλλο πρέπει να αναζητήσουμε πίσω από αυτόν τον τρανταχτό παραλογισμό: Και αυτό που, συνήθως, βρίσκεται πίσω από τέτοιους τρανταχτούς παραλογισμούς είναι το συμφέρον, το οποίο επιβάλλει μια οπτική συχνά αντίθετη ακόμη και προς την προφανή αλήθεια.

Η πλευρά αυτή του νεοφιλελευθερισμού αποτελεί συνέχεια της παράδοσης της αστικής σκέψης (βασικό, σημειώνουμε, χαρακτηριστικό του φιλελευθερισμού), που αντιστοιχεί στη νοοτροπία του μεμονωμένου εμπορευματοπαραγωγού ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής.

Από τη μια μεριά, η τάση «μόνωσης» αυτού του εμπορευματοπαραγωγού δημιουργεί τη γνωσιολογική βάση της απατηλής εικόνας του «μεμονωμένου δημιουργού». Από την άλλη, ο ανταγωνισμός του με άλλους (στην ουσία, με όλους τους άλλους) εμπορευματοπαραγωγούς σκληραίνει τον ιδεολογικό χαρακτήρα αυτής της εικόνας. Υπάρχει, όμως, και ένα τρίτο στοιχείο που πρέπει να προσεχτεί ιδιαίτερα: Η τοποθέτηση αυτή αποτελεί και ένα καλό μέσο δημαγωγικής τακτικής.

Ο ατομικισμός που πρόβαλλε και προωθούσε ο φιλελευθερισμός ήταν, ασφαλώς, επιστημονικά λαθεμένος. Αντανακλούσε, όμως, την εξέλιξη μιας κοινωνικής δύναμης που ανέρχεται. Μιας κοινωνικής δύναμης που ακόμη «δεν έχει συμφέροντα διαφορετικά από εκείνα των λαϊκών μαζών» (κατά τη χαρακτηριστική έκφραση του Κ. Μαρξ).

Αντίθετα, ο ατομικισμός που προβάλλει ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί την έκφραση μιας κοινωνικής δύναμης σε πλήρη παρακμή, της οποίας τα συμφέροντα δε συμφωνούν με εκείνα της ιστορικής πορείας, αλλά, αντίθετα, εναντιώνονται σ' αυτήν. Γι' αυτό αποτελεί ένα θανάσιμο κοινωνικό κίνδυνο όχι μόνο στον πολιτικό και ιδεολογικό, αλλά και στον ηθικό τομέα (...).

Κατ' αρχήν και πριν προχωρήσουμε παραπέρα, πρέπει να πούμε ότι η βασική αντίληψη που προωθεί ο νεοφιλελευθερισμός (η οικονομική παθητικότητα του κρατικού τομέα) δεν έχει, μέχρι στιγμής, αποδειχθεί επιστημονικά. Τα στοιχεία που συχνά προβάλλονται δεν είναι πειστικά και δεν αποτελούν απόδειξη. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αγνοούν ή εσκεμμένα παραβλέπουν το γεγονός των εξόδων υπέρ του ιδιωτικού τομέα, που επωμίζεται ο κρατικός και τα οποία, πολύ συχνά, αποτελούν τη μόνη πηγή κερδών των ιδιωτών επιχειρηματιών. Σε άλλες περιπτώσεις, απλώς παρουσιάζονται πραγματικά προβλήματα του κρατικού τομέα, χωρίς, όμως, να λέγεται ότι αποτελούν αναγκαία προβλήματα και αντιθέσεις που υπάρχουν στην πραγματικότητα, σε κάθε τομέα.

Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι εκπρόσωποι του νεοφιλελευθερισμού αποφεύγουν να κάνουν καν λόγο για προβλήματα και αντιθέσεις του ιδιωτικού τομέα, σαν τέτοια φαινόμενα να μην υπάρχουν καθόλου. Ενα «τρέχον» παράδειγμα: συχνά ακούμε να γίνεται λόγος για τα προβλήματα που παρουσιάζει το τούνελ της Μάγχης και για την αμφίβολη κατάσταση των κερδών του, αλλά κανείς ποτέ δε λέει ότι πρόκειται για έργο αποκλειστικά του ιδιωτικού τομέα. Φαντάζεται κανείς τι θα είχε γίνει αν συνέβαινε το αντίθετο;

Στην πραγματικότητα, το κράτος (συμπεριλαμβανομένου και του καπιταλιστικού) δεν έχει καθόλου αποδειχθεί χειρότερος επιχειρηματίας από τον ιδιώτη. Η ιστορία του καπιταλιστικού συστήματος είναι γεμάτη από αποφασιστικής σημασίας ιστορικά παραδείγματα, που δείχνουν τον καθοριστικό ρόλο του στη συσσώρευση και τη διαχείριση. Είναι επίσης γνωστό ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα οι ισχυρότερες, οφείλουν ένα μέρος της συσσώρευσης των κερδών τους στην κρατική πολιτική. Κρατική πολιτική η οποία επεκτείνεται από την άμεση δωρεά οικονομικών μέσων (πχ χορήγηση κεφαλαίων, παραγραφή ή εγγύηση οφειλών κλπ.) ως την εξασφάλιση αγορών μέσω του κράτους.

Εδώ, αξίζει να αναφέρουμε και ένα από τα στοιχεία του «βαρέως πυροβολικού» του νεοφιλελευθερισμού. Οι ιδιωτικοποιήσεις δεν έφεραν την εξυγίανση και από μια άλλη σκοπιά: Τα κρούσματα σκανδαλώδους διαχείρισης παρουσίασαν τέτοια εξάπλωση που ο διεφθαρμένος, υποτίθεται, κρατικός τομέας ούτε να την ονειρευτεί δε θα μπορούσε. Σήμερα, είναι πασίγνωστο ότι, όχι μόνο κερδοφόρες δημόσιες επιχειρήσεις πουλήθηκαν σε ασήμαντες τιμές (και, στο τέλος, μετά την καταλήστευσή τους, κατέληξαν να γίνουν και παθητικές για το κεφάλαιο), αλλά και παρουσιάστηκε, σε μεγάλη, μάλιστα, έκταση, το καθαρά σκανδαλώδες φαινόμενο της αγοράς επιχειρήσεων χωρίς την ανάληψη και των υποχρεώσεών τους. Χωρίς να μιλήσουμε για το γεγονός ότι στις διάφορες χώρες της Ευρώπης (για την Ελλάδα ούτε λόγος να γίνεται) δεν έχει καν αποδειχθεί ότι οι αγοραστές πράγματι πλήρωσαν, έστω σε ασήμαντες τιμές, τις επιχειρήσεις που αγόρασαν.

Η απασχόληση δεν αυξήθηκε. Αντίθετα, περιορίστηκε παραπέρα. Ηδη, σήμερα, που βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή, σε όλη την Ευρώπη έχει δημιουργηθεί ένας όχι μόνο τεράστιος αλλά και μόνιμος στρατός ανέργων, που όλα δείχνουν ότι βαδίζει προς ακόμη μεγαλύτερη διόγκωση.

Αυτό συμβαίνει ακόμη και σε χώρες όπου επί γενεές η ανεργία ήταν πολύ περιορισμένη (π.χ. Σουηδία). Σε άλλες περιοχές του κόσμου (π.χ. Ασία, Λατινική Αμερική κ.α.), παρατηρείται μια πραγματική έκρηξη της ανεργίας και της αθλιότητας. Το επιχείρημα ότι αυτό οφείλεται στην είσοδο των νέων τεχνολογιών δεν είναι πειστικό. Στο κάτω - κάτω, οι εκπρόσωποι του νεοφιλελευθερισμού ήταν εκείνοι που υπόσχονταν μια εντατική ή, τουλάχιστον, εντατικότερη ανάπτυξη που θα δημιουργούσε πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας, στη θέση εκείνων που θα χάνονταν για τεχνολογικούς λόγους. Και, όμως, αυτό ούτε έγινε ούτε φαίνεται πως πρόκειται να γίνει.

Θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί σε πολλά άλλα παραδείγματα και στοιχεία που, όμως, θα κούραζαν τον αναγνώστη. Γι' αυτό, ας έρθουμε στο κυρίως ερώτημα:

Αφού οι συνέπειες είναι τόσο αρνητικές, γιατί βλέπουμε να υπάρχει τόση επιμονή;

Η απάντηση είναι πολύ απλή:

Γιατί η πολιτική αυτή ανταποκρίνεται στα συμφέροντα ισχυρών ομάδων της κυρίαρχης τάξης, που βρίσκουν και την κατάλληλη θεωρητική δικαιολόγηση. (Από το άρθρο στην ΚΟΜΕΠ, τεύχος 4, 1997).

Συνεχίζεται