Στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ), όπου έφτασα στις αρχές του Γενάρη του 1948, γνώρισα και τη δεύτερη σύζυγο του Ν.Ζ. την Ρούλα Κουκούλου - Ζαχαριάδου, στέλεχος του ΚΚΕ και του ΔΣΕ.

Στο ΔΣΕ ο Ν.Ζ. ποτέ δε φόρεσε στρατιωτική στολή, δεν ονομάστηκε αξιωματικός, όπως όλοι οι σύντροφοι. Εκανε αθόρυβα τη δουλιά του. Ακόμα έπλενε μόνος του τα ρούχα του (σε μια ξύλινη σκάφη) πίσω από τους θάμνους και καθάριζε το καλύβι του. Ποτέ δεν τον είδα να κρατά στο χέρι του όπλο, ενώ εμείς, όλοι ανεξαιρέτως, είχαμε. Πόλεμο κάναμε και μάλιστα φοβερά σκληρό και άνισο. Οι ανταρτοπούλες πολύ στενοχωριόνταν που τον έβλεπαν ν' ασχολείται με καθημερινά προβλήματα, όμως εκείνος δεν υποχώρησε στις προτάσεις τους να κάνουν εκείνες τις δουλιές του.

Το 1948 η Μάνια έστειλε τον Κύρο στο Γ.Α. του ΔΣΕ για να επισκεφθεί τον πατέρα του. Ο Ν.Ζ. αφού τον κράτησε μερικές μέρες τον έστειλε στη Σχολή Αξιωματικών (θα ήταν τότε 11-12 χρόνων). Ο Κύρος φοίτησε κανονικά, τέλειωσε τη Σχολή, όμως έμεινε εμβρόντητος όταν στην απονομή των διπλωμάτων ο ίδιος δεν πήρε τίποτα! Εβαλε τα κλάματα και κρύφτηκε. Την άλλη μέρα τον έφεραν πίσω στο Γ.Α. και σε λίγες μέρες, πίσω στην Πράγα.

Φοβερά σκληρό για ένα μικρό αγόρι. Ο Ν.Ζ., ασφαλώς, τον απομάκρυνε από το Γ.Α. γιατί εκεί κανείς δεν είχε το παιδί του και δε δεχόταν για τον εαυτό του εξαιρέσεις. Οπως κι αν το πούμε πάντως ήταν πολύ σκληρό.

Ο Ν.Ζ. από κάπου βρήκε ένα σκύλο. Ούτε ράτσα, ούτε ομορφιά. Ενα συνηθισμένο χωριάτικο σκυλί. Δέθηκε μαζί του, το αγάπησε έγινε σύντροφός του κι εκείνο τον ακολουθούσε πάντα, ήσυχα, σιωπηλά. Μετά την ήττα μας όταν υποχωρούσαμε για τα αλβανικά σύνορα τη νύχτα, χωρίς να κάνουμε τον παραμικρό θόρυβο, γιατί βαδίζαμε σε απόσταση αναπνοής από τον εχθρό, βρήκαμε ένα γαϊδουράκι το φορτώσαμε με 2 καλάθια. Στο ένα βάλαμε τον σκύλο στο άλλο τα δύο ξανθά γατάκια, που μας είχαν στείλει από την Αλβανία, γιατί τα ποντίκια ροκάνιζαν τα έγγραφα της Διοίκησης. Στο πέρασμα ενός ποταμού το γαϊδουράκι έπεσε στο νερό, και τα ζώα τρόμαζαν. Ο σκύλος φοβισμένος έψαχνε ευκαιρία για να το σκάσει, πράγμα που πέτυχε στο πέρασμα των συνόρων αλλά και τα γατιά τελικά χάθηκαν. Ο Ν.Ζ. μέρες θυμόταν στενοχωρημένος το σκύλο του.

Στο Γ.Α. του ΔΣΕ όταν βρισκόμασταν στο χωριό Φτύλη, στη Μικρή Πρέσπα, ακριβώς απέναντι από τον Αγιο Αχίλλειο, λειτουργούσε Λέσχη Αξιωματικών. Ενα υπόστεγο σκεπασμένο με καλάμια και ξύλινα τραπέζια και καρέκλες.

Ο Ν.Ζ. δεν ερχόταν ποτέ γιατί είχε πρόβλημα με το στομάχι του. Ανάμεσα στους αξιωματικούς κάποτε βρισκόταν και ο Νίκος Μπελογιάννης που ήταν γραμματέας της ΚΟΒ του Γ.Α. Ηταν τότε τραυματίας στο χέρι. Εκεί στη λέσχη, ανάμεσα στους συμπολιστές μας χαλαρώναμε, λέγαμε και κανένα αστείο και ξεκουραζόμασταν από τον πόλεμο. Από τους πιο ζωηρούς και χαμογελαστούς ήταν και ο αξέχαστος σύντροφός μας, ο Νίκος Μπελογιάννης.

Στη Λέσχη δεν τρώγαμε κοτόπουλα ή μαύρο χαβιάρι. Τα ψάρια της Πρέσπας τρώγαμε, γεμάτα κόκαλα με ψιλοκομμένα πράσα ή άλλα άγρια χόρτα, σούπα! Στη Λέσχη ερχόταν, σπάνια, όταν βρισκόταν στο Γ.Α. και ο αλησμόνητος καθηγητής χειρουργός, Πέτρος Κόκκαλης. Κι αυτός φίλος του Ν.Ζ.

Στο ΔΣΕ δούλευα στις γυναίκες. Είχαμε πάρα πολλές. Πήγαινα στα τμήματα ακόμη και στα χαρακώματα. Οταν γύριζα στο Γ.Α. για να κάνω απολογισμό της δουλιάς μου και ν' αναλάβω καινούρια αποστολή, έκανα την παλιά δουλιά μου στο ΠΓ της ΚΕ. Αυτές ήταν οι στιγμές, που συνεργαζόμουν με τον Ν.Ζ. Είχε αλλάξει πολύ. Μου έκανε άδικες παρατηρήσεις μα εγώ σιωπούσα. Είχε τόσες ευθύνες στο κεφάλι του! Δυστυχώς ο Ν.Ζ. έχασε το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο κομμάτι της πάλης του ΚΚΕ και του λαού μας. Απομονωμένος στην Κέρκυρα και στο Νταχάου (1936-1945). Γι' αυτό δε φταίει. Φταίει όμως γιατί ενώ δε γνώριζε πρόσωπα και πράγματα έπαιρνε πολλές αποφάσεις μόνος του, χωρίς να συνεργάζεται μ' αυτούς που ήξεραν, με αποτέλεσμα τα μεγάλα ιστορικά λάθη που στοίχισαν ακριβά στο λαό μας, στη χώρα μας.

Ο Ν.Ζ. έζησε όλον τον καιρό στο ΔΣΕ δίπλα μας. Πήγαινε στα τμήματα, όταν χρειαζόταν, μάλιστα πολλές φορές ξεπερνούσε τα όρια. Πήγαινε και στα ορεινά νοσοκομεία - χειρουργεία μας. Εκεί έβρισκε και το φίλο του καθηγητή Πέτρο Κόκκαλη, που ενώ ήταν υπουργός Υγείας της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, χειρουργούσε ο ίδιος όταν χρειαζόταν.

Στο Γ.Α. του ΔΣΕ ερχόταν από καιρό σε καιρό, και ο Πορφυρογένης. Θυμάμαι την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1949 ήμασταν μαζεμένοι σ' ένα σπίτι του χωριού, για να γιορτάσουμε τον ερχομό του καινούριου χρόνου (χωρίς βέβαια να υποπτευόμαστε ότι θα ήταν ο μοιραίος για εμάς χρόνος), στοιβαγμένοι ο ένας κοντά στον άλλο για να ζεσταθούμε, όταν λίγα λεπτά πριν τις 12 ανοίγει η πόρτα και μαζί με τον αέρα και το χιόνι μπαίνει και ο Αϊ-Βασίλης!! Ψηλός, με τα ξανθά του μαλλιά χιονισμένα, το άσπρο του μπουφάν επίσης χιονισμένο, με την αγκαλιά του γεμάτη δώρα. Ηταν ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης. Τα δώρα (ποτά και γλυκά) από το εξωτερικό όπου βρισκόταν σε αποστολή. Ξεσπάσαμε σε ζητωκραυγές και συνεχίστηκε το γλέντι. Σε τέτοιες στιγμές η συναισθηματική φόρτιση είναι τόσο έντονη που νομίζεις ότι η καρδιά δε θ' αντέξει.

Στο Βουκουρέστι έφτασα λίγο πριν την III Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, που έγινε εκεί τον Οκτώβρη του 1950. Σ' αυτήν πήραν μέρος αντιπρόσωποι απ' όλες τις κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ. Εγώ ήμουν εκλεγμένη αντιπρόσωπος από την οργάνωση που ανήκα της Τασκένδης. Σ' αυτήν τη Συνδιάσκεψη ξανασυνάντησα τον Ν.Ζ. Ηταν αρκετά καταβεβλημένος και νευρικός, προβληματισμένος. Το Κόμμα μας, μετά την υποχώρηση του ΔΣΕ, είχε ν' αντιμετωπίσει πολλά και δύσκολα προβλήματα κι ανάμεσά τους και το πρόβλημα Μήτσος Παρτσαλίδης. Δεν άντεξε τις δυσκολίες, έχασε τον προσανατολισμό του και σήκωσε τη δική του παντιέρα θέλοντας να παρασύρει μαζί του και το ΚΚΕ στον κατήφορο. Ο Ν.Ζ. αντιμετώπισε τον καρδιακό του φίλο με μεγάλη αυστηρότητα και πόνο καρδιάς. Δε θα επέτρεπε στον εαυτό του, λόγω φιλίας, να καταπατήσει τους κανόνες της εσωκομματικής ηθικής.

Ο Ν.Ζ. ήταν απόλυτα προσηλωμένος στις αρχές του. Το έδειξε αργότερα και στην περίπτωση της Ρούλας Ζαχαριάδου. Οταν στην 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1951 προτάθηκε να γίνει τακτικό μέλος της ΚΕ, από αναπληρωματικό που ήταν, ψήφισε κατά (υπέρ 28, κατά 1) επειδή όπως εξήγησε δεν ήταν ακόμη έτοιμη γι' αυτό.

Αργότερα, το 1955, όταν ο δεύτερος γιος του, ο Σήφης ήταν μόλις 4 ετών, έστειλε την γυναίκα του στην Ελλάδα για να δουλέψει παράνομα, ενώ όλοι προσπαθούσαν να τον αποτρέψουν, μάταια όμως. Τελικά η Ρούλα πήγε, πιάστηκε, έμεινε πολλά χρόνια στη φυλακή και δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ. Τον Σήφη η Ρούλα τον συνάντησε πια μεγάλο.

Στο Βουκουρέστι δεν έβλεπα τον Ν.Ζ. απευθείας. Ημουν σε άλλη δουλιά. Τελευταία φορά στη ζωή μου τον είδα στη Μόσχα, το 1957, τυχαία σε κάποιον κεντρικό δρόμο. Βρισκόμουν εκεί για κάποια δουλιά και ξαφνικά βλέπω τον Ν.Ζ. να έρχεται προς το μέρος μου. Οταν με πλησίασε, μου έκλεισε το μάτι και συνέχισε το δρόμο του.

Τα παιδιά του τα ξαναείδα. Τον Κύρο μετά τον γυρισμό μας το 1976 περίπου. Είχε έρθει από τη Μόσχα όπου ζει, στον αδελφό του Ν.Ζ. και μας τηλεφώνησε να συναντηθούμε. Ηθελε να μάθει αν ο πατέρας του (δηλαδή ο Ν.Ζ.) ήταν πράγματι προδότης, όπως είχε διαδοθεί. Τον ξαναείδα στην κηδεία του Ν.Ζ. εδώ στην Αθήνα. Κουβεντιάσαμε αρκετή ώρα για τον πατέρα του. Θα είναι γύρω στα 64-65 χρόνων. Τον Σήφη, 51 χρόνων τώρα, τον είδα επίσης μια φορά στην κηδεία.

Εδώ τελειώνει η προσπάθειά μου να σκιαγραφήσω το πορτρέτο του Νίκου Ζαχαριάδη, που ομολογώ ότι δεν ήταν μικρή.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης, τελικά, ήταν ένας άνθρωπος καταπληκτικός με χαρακτήρα δύσκολο, σκληρός, αδυσώπητος για τους εχθρούς, φιλικός για τους πολλούς, τρυφερός για τους δικούς του ανθρώπους και όπως θα 'λεγε ένας απλός άνθρωπος «σκληρό καρύδι», όπως τον γνώρισα εγώ, ένα απλό μέλος του ΚΚΕ, μια απλή μαχήτρια του ΔΣΕ.

Στην αφήγησή μου αυτή, για να σκιαγραφήσω σωστά το χαρακτήρα του Ν.Ζ. αναγκάζομαι να προστρέχω και στη δική μου ζωή και δράση, καθώς και άλλων άξιων αγωνιστών. Αυτό ήταν δύσκολο μα αναπόφευκτο.

Πιο αρμόδιος από μένα για να μιλήσει για τον Νίκο Ζαχαριάδη ήταν ο σύντροφός μου Βασίλης Μπαρτζιώτας, ο οποίος τον ήξερε καλύτερα, αφού υπήρξαν για πολλά χρόνια συνεργάτες, στο ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, στην ηγεσία του ΔΣΕ, στη Γραμματεία της ΚΕ του ΚΚΕ και ο οποίος έγραψε το βιβλίο «Νίκος Ζαχαριάδης. Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ από 1931 μέχρι το 1956. Κριτική βιογραφική μελέτη». Αθήνα 1989 (σελ. χειρ. 338). Ελπίζω το βιβλίο αυτό κάποτε να εκδοθεί.

22 Ιούνη 2002

* Στην πραγματικότητα ο Νίκος Ζαχαριάδης έγινε ηγέτης του ΚΚΕ αμέσως μετά την έκκληση της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς «Προς όλα τα μέλη του ΚΚΕ» (Νοέμβρης 1931) ως επικεφαλής του νέου Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ, το οποίο εκτελούσε και τα χρέη του Γραμματέα και της Γραμματείας της ΚΕ του ΚΚΕ, επειδή στα 1931-1935 στο ΚΚΕ δεν υπήρχε ούτε Γραμματέας ούτε Γραμματεία της ΚΕ.