Πώς να γράψεις για ένα βιβλίο που «απαθανατίζει» αμέτρητες εκατοντάδες ήρωες-μάρτυρες, που πρόσφεραν όλο το είναι τους και «δόθηκαν στην αγκαλιά του Χάρου» για τη λευτεριά του τόπου και του λαού μας από το φασισμό, για την ανεξαρτησία του από τους ξένους «προστάτες», για τη σοσιαλιστική προκοπή του; Οι λέξεις στομώνουν από το συγκλονισμό, το λυγμό που προκαλεί ο ατέλειωτος κατάλογος επωνύμων και ανωνύμων «αγίων» του λαού μας. Αν ο αναγνώστης αφεθεί να διαβάσει όλα τα ονόματα και τα σύντομα βιογραφικά των ηρωικών μαρτύρων, και αν αφήσει την ψυχή του να φανταστεί τη ζωή, τον αγώνα, τα όνειρα, τη μεγαλειώδη θυσία αυτών των ηρώων, θαρρεί πως διαβάζει το «Καθολικό Μυθιστόρημα» της Εθνικής Αντίστασης. Θαρρεί πως ζωντανεύει μπρος στα μάτια του η τεράστια ανθρωπογεωγραφία, η επική «τοιχογραφία» της, κι ας πρόκειται για βιβλίο ντοκουμέντο. Ο λόγος για την έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, με τίτλο «ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ (Ηρωες-μάρτυρες λαϊκών, απελευθερωτικών αγώνων)», του οποίου ο Δ΄ τόμος αφορά στο 1944.

Κάθε όνομα «κουβαλά» τη δική του ιστορία. Κάθε όνομα «είναι θέμα για μικρό διήγημα», όπως θά 'λεγε ο Τσέχοφ, αν δεν είναι για μεγάλο μυθιστόρημα. Ενδεικτικά επιλέγουμε μερικά πρόσωπα από αυτό το «εικονοστάσι ανωνύμων αγίων», όπως θά 'λεγε ο Ρίτσος. Μολυβαδά Μαργαρίτα: Η Γιαννιώτισσα, πρωτοπόρα αγωνίστρια-μέλος του ΚΚΕ «Σοφία», βασανίστηκε έως θανάτου σαν την Ηλέκτρα, κι ο ηρωισμός της ενέπνευσε στον Δ. Χατζή το θεατρικό έργο «Μαργαρίτα Περδικάρη». Παπαδόπουλος Γιάννης, εκτελεσμένος δάσκαλος, γραμματέας Δημοτικής Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης, στη διαθήκη του πριν την εκτέλεση έγραφε: «εις την πατρίδα μου κληροδοτώ την τριακονταετή ευδόκιμον υπηρεσία μου, το τίμιον όνομά μου, και την τελευταία μου θυσίαν». Παπακωνσταντίνου Χριστίνα, 20χρονη Λαρισαία ΕΠΟΝίτισσα, της έσπασαν τη σπονδυλική στήλη και τη σκότωσαν μαζί με τη μητέρα της. Παυλάκου-Θωμάκου Αννα, Πειραιώτισσα ΕΠΟΝίτισσα, βασανίστηκε στη Μέρλιν, πυροβολήθηκε από πράκτορα των Γερμανών, μισοπεθαμένη μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, όπου εκτελέστηκε. Ρεμπούτσικας Δημήτρης, Πατρινός, νομικός, μέλος της ΟΚΝΕ, ένας από τους 200 ήρωες της Πρωτομαγιάς του '44 στο Σκοπευτήριο Καισαριανής. Σε γράμμα, που πέταξε κατά τη μεταφορά των 200 στο δρόμο της Καισαριανής, έγραφε: «Ο θάνατός μου δεν πρέπει να σας λυπήσει, αλλά να σας ατσαλώσει πιο πολύ. Οταν ο άνθρωπος δίνει τη ζωή του για ανώτερα ιδανικά, δεν πεθαίνει ποτέ».