Στο σύνολό του ο τουρκικός Τύπος - και όχι μόνο - βάλθηκε να τρελάνει τον κόσμο αυτήν την εβδομάδα γράφοντας με πολλή σοβαρότητα ότι ο στρατός θα προβεί σε πραξικόπημα, επειδή ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, λέει, διόρισε κάποιες δεκάδες στελέχη «ισλαμιστικών» καταβολών στον κρατικό μηχανισμό. Αν ζούσε ο Αζίζ Νεσίν, θα πέθαινε από τα γέλια. Βεβαίως, το ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια καταλυτική πολιτική κρίση στην Τουρκία είναι προφανές και αδιαμφισβήτητο - μόνο που αυτή καμία σχέση δεν έχει με το αν ο δήμαρχος Προύσσας, φέρ' ειπείν, προσέλαβε πέντε δημοτικούς υπαλλήλους που δηλώνουν ή/και είναι πιστοί μουσουλμάνοι ή είχαν οργανωθεί στο παρελθόν στο χώρο του πολιτικού ισλάμ*. Τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά: η κρίση αφορά στη διαμόρφωση του μετακεμαλικού κράτους. Δηλαδή, το ποιος κατέχει, σε τελευταία ανάλυση, την εξουσία. Και οι Τούρκοι στρατηγοί δεν προσπαθούν να αναχαιτίσουν καμία φανταστική ή πραγματική «διάβρωση» του κρατικού μηχανισμού από τους ισλαμιστές: Μάχονται, αποφασιστικά, για να διατηρήσουν τον από ίδρυσης του σύγχρονου τουρκικού κράτους καθοριστικό πολιτικό τους ρόλο.

Φυσικά, η συζήτηση για την ανάμειξη του τουρκικού στρατού στην πολιτική ζωή της γείτονος είναι κάθε άλλο παρά καινούρια - διαρκεί από τη δεκαετία του ...1920. Το θέμα όμως τίθεται σε νέα βάση λόγω της λεγόμενης πορείας ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αφού ανάμεσα στα «κριτήρια» της Κοπεγχάγης είναι και ο (θεωρητικός) εκδημοκρατισμός της, ακρογωνιαίος λίθος του οποίου υποτίθεται πως είναι η σταδιακή «απόσυρση» του στρατού από τη διαμόρφωση, όπως και την εφαρμογή, πολιτικής. Στην Τουρκία οι στρατιωτικοί δεν είναι απλοί γραφειοκράτες που υπακούουν στις διαταγές των πολιτικών τους προϊσταμένων.

Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου της Αγκυρας, Ιλχάν Ουζγκιέλ, θεωρεί ότι η επιρροή του στρατού στην τουρκική πολιτική είναι ένα πρόβλημα αδύνατο να λυθεί: «Ο Τουρκικός Στρατός ίδρυσε την Τουρκική Δημοκρατία, (καθόρισε) τη γεωγραφική της θέση. Το πρόβλημα δε λύνεται με διακοσμητικές αλλαγές, π.χ. μία μείωση του αριθμού των στρατιωτικών αξιωματούχων στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. Ενας επιτελάρχης είχε πει κάποτε ότι η κατάσταση δε θα αλλάξει, ανεξάρτητα του πόσα πολιτικά μέλη θα έχει το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας». Ο τουρκικός στρατός δεν μπορεί να συγκριθεί με άλλους Δυτικούς στρατούς, προσθέτει: «Οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι στις δυτικές χώρες αυτοπροσδιορίζονται ως γραφειοκράτες. Μπορούμε να αντιληφθούμε τη διαφορά νοοτροπίας από μια συζήτηση μεταξύ ενός Ελληνα Α/ΓΕΣ και ενός Τούρκου Α/ΓΕΣ. Ο Τούρκος στρατηγός είχε πει στον ομόλογό του: "Ας λύσουμε το πρόβλημα του Αιγαίου" και ο Ελληνας στρατηγός απάντησε λέγοντας "Είμαι γραφειοκράτης. Δεν μπορώ να πάρω τέτοια απόφαση. Μόνο οι πολιτικοί λαμβάνουν τέτοιες αποφάσεις"».

Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ) θεωρητικά έχει «συμβουλευτικό» ρόλο. Στις συνεδριάσεις του μετέχουν ο πρόεδρος, ο πρωθυπουργός και κατά περίσταση αρμόδιοι υπουργοί, οι αρχηγοί των σωμάτων του τουρκικού στρατού, διπλωμάτες, ειδικοί κ.ά. στελέχη. Ωστόσο, είναι κοινό μυστικό πως αυτό το άτυπο όργανο, όχι η κυβέρνηση ή πολύ περισσότερο η Εθνοσυνέλευση, καθορίζει την ακολουθούμενη πολιτική. Το ΣΕΑ διαθέτει έναν ελεγκτικό μηχανισμό κάπου 1.000 στελεχών με Γενικό Γραμματέα τον στρατηγό Τουρέντς Κιλίντς, με δυνατότητα «διορθωτικών» παρεμβάσεων σε κυριολεκτικά οποιαδήποτε κρατική αρχή, υπηρεσία ή υπουργείο. Ο σκιώδης αυτός μηχανισμός, η σύνθεση του οποίου αποτελεί κρατικό μυστικό, είναι το βασικό συστατικό αυτού που καλείται συνήθως «βαθύ κράτος». Η παράπλευρη πολιτική κινητικότητα λόγω του κατακτητικού πολέμου των ΗΠΑ κατά του Ιράκ, δηλαδή η κοινοβουλευτική απόρριψη των επιταγών του ΣΕΑ (πολιτική πράξη δίχως προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας), η μείωση της «αξίας» της χώρας για την Ουάσιγκτον, οι διαφαινόμενες απειλητικές ανακατατάξεις στην περιφέρεια και οι ευρωπαϊκές προτροπές μείωσης του πολιτικού ρόλου του στρατού, μαζί με την προσθήκη του Κυπριακού και του Κουρδικού στα «κριτήρια» της υποτιθέμενης ένταξης, ξεχείλισαν το ποτήρι για τους στρατηγούς. Ετσι, αποφάσισαν να πιέσουν την κοινοβουλευτικά ισχυρή, αλλά στο επίπεδο των μηχανισμών εξουσίας άπειρη και αδύναμη κυβέρνηση του Λευκού κόμματος του Ερντογάν. Με άλλα λόγια, επιδιώκουν να διατηρήσουν τις εξουσίες που τυπικά έχουν κατοχυρωμένες και από το Σύνταγμα της χώρας.

*Ο όρος ισλάμ με πεζό αρχικό χρησιμοποιείται εδώ για να επισημανθεί η ιδιαίτερη πολιτική ιδεολογία ενός αρκετά μεγάλου φάσματος κομμάτων στην Τουρκία και γενικότερα στη Μέση Ανατολή, που χρησιμοποιεί μόνο ως αφετηρία τη θρησκεία Ισλάμ.