Στο πέρασμα των αιώνων, η προσέγγιση της κοινωνίας προς τους ψυχασθενείς μεταβλήθηκε δραματικά. Σήμερα, τα φάρμακα που ελέγχουν τη χημεία του εγκεφάλου θεωρούνται η τελευταία λέξη της θεραπευτικής. Πριν από μερικές δεκαετίες, οι βέλτιστες μέθοδοι ήταν η λοβοτομή και η πρόκληση κώματος με παρέμβαση στα επίπεδα ινσουλίνης του αίματος. Πιο πριν οι ζουρλομανδύες και τα παγωμένα μπάνια θεωρούνταν αρκετά. Λίγο παλιότερα κι απ' αυτό μπαίνουμε στο βασίλειο των εξορκισμών...

Ιστορική εξέλιξη εμφανίζουν και οι αντιλήψεις της κοινωνίας για τις αιτίες των ψυχικών ασθενειών. Οταν ξεπεράστηκε ο δαιμονισμός, το βάρος έπεσε στο αν αυτές οι ασθένειες σχετίζονται περισσότερο με την κληρονομικότητα ή την ανατροφή. Αυτή η συζήτηση έχει πολύ λίγο νόημα, με δεδομένη την εκτεταμένη αλληλοσύνδεση των δύο παραγόντων στις ψυχικές ασθένειες. Το περιβάλλον, με τη μορφή των τραυματικών εμπειριών, μπορεί σαφέστατα να «σπάσει» το μυαλό των αποδεκτών αυτών των εμπειριών. Ομως, υπάρχουν αδιαμφισβήτητα επιστημονικά στοιχεία που υποδείχνουν ότι μερικά άτομα είναι πιο ευάλωτα από άλλα σε τέτοιες επιδράσεις. Τα γονίδια είναι ένας από τους πιο σίγουρους παράγοντες στην κατανόηση των σοβαρών ψυχικών διαταραχών. Ωστόσο, ο ομοζυγωτικός δίδυμος ενός ασθενούς με βαριά ψυχική διαταραχή έχει 50% πιθανότητες να μην την εμφανίσει κι ο ίδιος.

Ενα από τα πεδία αλληλεπίδρασης βιολογικών αδυναμιών και περιβάλλοντος είναι η σχέση ανάμεσα στους εξωτερικούς παράγοντες που προκαλούν υπερένταση και τη βιοχημεία της αντίδρασης του εγκεφάλου σ' αυτούς τους παράγοντες. Οι επιστήμονες τον τελευταίο καιρό έχουν καταλάβει σε μεγάλο βαθμό το ρόλο που παίζει η υπερένταση σε δύο από τις πιο κλασικές ψυχικές διαταραχές: Το άγχος και τη βαριά κατάθλιψη, διαταραχές από τις οποίες πάσχουν δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Αυτή τη βαθύτερη κατανόηση τη χρησιμοποιούν για την παρασκευή βελτιωμένων ψυχοτρόπων φαρμάκων, με πιο γρήγορη επενέργεια, μεγαλύτερης διάρκειας και με λιγότερες παρενέργειες. Ταυτόχρονα, προσπαθούν να ανοίξουν το δρόμο για νέου είδους φάρμακα, αφού τα υπάρχοντα με βελτιώσεις ή μη δεν έχουν αποτέλεσμα σε μεγάλο αριθμό ασθενών, ή έχουν παρενέργειες που είναι εξαιρετικά βαριές και επικίνδυνες.

Η έρευνα στον τομέα αυτό έχει εφαρμογές πολύ πέρα από τη θεραπεία αυτών των δύο διαταραχών. Το διαγνωστικό όριο που χωρίζει έναν ψυχικά υγιή από κάποιον που θεωρείται ασθενής εξαιτίας κάποιας αγχωτικής διαταραχής ή βαριάς κατάθλιψης είναι σε μεγάλο βαθμό αυθαίρετο. Η έρευνα της υπερέντασης μας λέει πολλά και για το καθημερινό άγχος και την κατάθλιψη που όλοι μας νιώθουμε μερικές φορές.

Οταν ο ανθρώπινος οργανισμός είναι σε ομοιοστατική ισορροπία, διάφοροι δείκτες - όπως η θερμοκρασία, το επίπεδο γλυκόζης στο αίμα κτλ. - είναι πολύ κοντά στα «ιδανικά» επίπεδα. Ενας παράγοντας υπερέντασης είναι οτιδήποτε στο περιβάλλον που μπορεί να βγάλει τον οργανισμό από την κατάσταση ομοιόστασης. Η αντίδραση υπερέντασης είναι η φυσιολογική προσαρμογή του οργανισμού που τελικά θα επαναφέρει την ισορροπία. Η αντίδραση αυτή στα θηλαστικά περιλαμβάνει κυρίως την έκκριση δύο τύπων ορμονών από τα επινεφρίδια: Της επινεφρίνης, γνωστής και ως αδρεναλίνης, και των γλυκοκορτικοειδών. Στους ανθρώπους η γλυκοκορτικοειδής ορμόνη είναι η κορτιζόλη, γνωστή και ως υδροκορτιζόνη.

Η αντίδραση υπερέντασης πυροδοτείται από μια οξεία πρόκληση, όπως η διαφυγή του θηράματος από τον κυνηγό. Οι εκκρινόμενες ουσίες έχουν ως αποτέλεσμα να φτάνει περισσότερη ενέργεια και οξυγόνο στους μύες, ενώ αδρανοποιούν προσωρινά μη σημαντικές για τη στιγμή λειτουργίες, όπως είναι η ανάπτυξη. Ομως, τα πρωτεύοντα θηλαστικά αντιμετωπίζουν ένα ιδιαίτερο πρόβλημα περισσότερο απ' ό,τι τα άλλα ζώα. Η αντίδραση υπερέντασης μπορεί να πυροδοτηθεί σ' αυτά όχι μόνο από πραγματικά γεγονότα, αλλά ακόμα και από την πρόβλεψη ενδεχόμενων απειλητικών γεγονότων. Οταν η εκτίμηση των απειλών είναι σωστή, τότε η αντίδραση μπορεί να προσαρμοστεί στην εξέλιξη των πραγμάτων. Οταν όμως τα πρωτεύοντα θηλαστικά (τόσο οι άνθρωποι, όσο και οι χιμπατζήδες και τα υπόλοιπα μέλη αυτής της ζωικής κατηγορίας) χρόνια και λαθεμένα πιστεύουν ότι επίκειται μια σημαντική πρόκληση στην ομοιόστασή τους, τότε μπαίνουν στο βασίλειο της νεύρωσης, του άγχους και της παράνοιας.

Η κατάσταση χειροτερεύει, αν δεν έχουν κάποια διέξοδο για την απογοήτευση που νιώθουν, αίσθηση ελέγχου της κατάστασης, κοινωνική υποστήριξη ή την ελπίδα για βελτίωση της εξωτερικής κατάστασης. Τότε η διαρκής υπερένταση και υπερεπαγρύπνηση μπορεί να γενικευτεί καταχρηστικά, οδηγώντας το άτομο να πιστέψει ότι πρέπει να είναι διαρκώς σε επιφυλακή, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν εξωτερικοί παράγοντες που να το επιβάλλουν. Σε άλλες περιπτώσεις, η χρόνια υπερένταση μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα απελπισίας που η καταχρηστική γενίκευσή τους κάνει το άτομο να πιστέψει ότι είναι «από χέρι» χαμένο, ακόμα και τις περιόδους που είναι κυρίαρχο.