Ούτε μήνας δεν είχε καλά-καλά περάσει από την Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση και ήδη στις 9 Νοέμβρη του 1917 το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων (ΣΛΕ) της Σοβιετικής Ρωσίας δημοσίευσε το Διάταγμα με το οποίο ιδρύθηκε η Κρατική Επιτροπή Παιδείας, στη σύνθεση της οποίας μπήκε το τμήμα προσχολικής αγωγής και βοήθειας προς τα παιδιά. Η απόφαση αυτή στην πράξη έδειξε πως η σοβιετική εξουσία αντιμετωπίζει την προσχολική αγωγή ως τμήμα του ενιαίου συστήματος της λαϊκής εκπαίδευσης και πως θα πάρει όλα τα αναγκαία μέτρα για την ανάπτυξή της. Η θέση αυτή επιβεβαιώθηκε και σε μια σειρά ακόλουθα Διατάγματα για το σοβιετικό σχολείο και αποτέλεσε ένα πρωτοπόρο βήμα σε σχέση με τον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο. Το Δεκέμβρη του 1917 δημοσιεύτηκε διακήρυξη του ΣΛΕ «Για την προσχολική αγωγή», στην οποία υπογραμμιζόταν πως η κοινωνική (δωρεάν) προσχολική αγωγή θα πρέπει να ξεκινά από τη γέννηση του παιδιού και να έχει στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξή του.

Η ανάπτυξη του συστήματος της προσχολικής αγωγής στη Σοβιετική Ενωση ξεκίνησε ουσιαστικά από το μηδέν, μια και πριν την Οχτωβριανή Επανάσταση τα ιδρύματα προσχολικής αγωγής ήταν μετρημένα και σε όλη την τσαρική Ρωσία δεν ξεπερνούσαν τα 280. Θα μπορούσε να πει κανείς πως δύο ήταν οι ουσιαστικοί παράγοντες που οδήγησαν στην ταχεία ανάπτυξη της προσχολικής αγωγής στην ΕΣΣΔ. Κατ' αρχήν η ανάγκη διασφάλισης ίσων δικαιωμάτων για τη γυναίκα, ώστε αυτή να μπορέσει να βγει από το σπίτι και να παίξει σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας. Ενας δεύτερος λόγος, εξίσου σημαντικός, ήταν η σημασία που έδινε το σοβιετικό σύστημα στην κοινωνική διαπαιδαγώγηση και μόρφωση του παιδιού, που εκτιμούσε ότι θα έπρεπε να ξεκινά από την προσχολική ηλικία.

Βέβαια το σύστημα προσχολικής αγωγής της ΕΣΣΔ πέρασε από πολλές φάσεις, που είχαν σχέση με την ανάπτυξη των ίδιων των κοινωνικο-οικονομικών δυνατοτήτων της ΕΣΣΔ και που δεν είναι της ώρας να αναπτύξουμε εδώ. Εκείνο όμως που μπορεί να σημειώσει κανείς είναι ο πρωτοπόρος χαρακτήρας της προσχολικής αγωγής, όπως αυτός διαμορφώθηκε στις τελευταίες σοσιαλιστικές δεκαετίες και σε σύγκριση πάντα με αυτό που ίσχυε και ισχύει στον καπιταλισμό. Σε αντίθεση με τις καπιταλιστικές χώρες είχε δημιουργηθεί ένα ενιαίο κοινωνικό σύστημα προσχολικής αγωγής, στο οποίο δεν είχε θέση η «ιδιωτική πρωτοβουλία», αλλά η φροντίδα του σοσιαλιστικού κράτους.

Ετσι το 1984 στη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΡΣΟΣΔ), δηλ. στη Σοβιετική Ρωσία, υπήρχαν 81,8 χιλιάδες δημόσια ιδρύματα προσχολικής αγωγής, στα οποία πήγαιναν 9,2 εκατομμύρια παιδιά. Το 1988 (στα χρόνια της «περεστρόικα») θεωρείται χρόνος «στροφή», για την πιο έντονη εκδήλωση του φαινομένου της υπογεννητικότητας, που θα ενταθεί την επόμενη δεκαετία και θα συνεχιστεί ως τις μέρες μας. Ηδη το 1990 αρχίζει μια μικρή μείωση των παιδιών που πηγαίνουν σε ιδρύματα προσχολικής ηλικίας, που φτάνουν τα 9,009 εκατομμύρια.

Δραματική όμως μείωση σημειώνεται στα χρόνια που ακολούθησαν μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού. Ετσι το 1998, στην καπιταλιστική πλέον Ρωσία, υπήρχαν μόλις 56,6 χιλιάδες δημόσια ιδρύματα προσχολικής αγωγής (δηλ. 25,2 χιλιάδες λιγότερα, ή -30,8%), στα οποία πήγαιναν 4,4 εκατομμύρια παιδιά (δηλ. 4,8 εκατομμύρια λιγότερα παιδιά, ή - 52% σε σχέση με τα σοσιαλιστικά χρόνια). Νεότερα στοιχεία, για το 2001, που έχει δημοσιοποιήσει το υπουργείο Παιδείας της Ρωσίας, δείχνουν τη συνέχιση της παραπάνω τάσης. Ετσι το 2001 στη χώρα είχαν απομείνει 53,9 χιλιάδες ιδρύματα προσχολικής αγωγής, στα οποία πήγαιναν 4,26 εκατομμύρια παιδιά. Σήμερα στους παιδικούς σταθμούς πηγαίνει λιγότερο από το 55% των παιδιών προσχολικής ηλικίας της Ρωσίας. Τα τελευταία σοσιαλιστικά χρόνια αυτός ο δείχτης έφτανε στο 67%. Οι ρυθμοί δείχνουν πως περίπου 3.000 παιδικοί σταθμοί κλείνουν κάθε χρόνο στη Ρωσία (!) η μείωσή τους είναι δηλαδή κατά 4-5% ετησίως.

Δεν είναι μόνο η υπογεννητικότητα, η οποία εμφανίστηκε κι αυτή εντονότερα στις συνθήκες του καπιταλισμού, αλλά και το γεγονός ότι πολλοί νεοεμφανιζόμενοι καπιταλιστές ψάχνοντας την «αγορά γης», καθόρισαν σαν εύκολη «λεία» τα κτίρια των ιδρυμάτων προσχολικής αγωγής, που ήταν ειδικά σχεδιασμένα για τα παιδιά, με μεγάλες αίθουσες, πολλούς χώρους, αυλές κλπ. και άρχισαν έτσι την «αποψίλωσή» τους. Βλέπετε το «επιχειρηματικό δαιμόνιο», όπως συνηθίζεται να λέγεται, δεν έχει ηθικές αναστολές!

Αν επί σοσιαλισμού τα ιδρύματα προσχολικής αγωγής ήταν υπόθεση του κράτους κι ένας σημαντικός αριθμός τους στηριζόταν και στην οικονομική δυνατότητα μεγάλων επιχειρήσεων να πληρώνουν οι ίδιες για τους παιδικούς σταθμούς των εργαζομένων τους, σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει! Από το 1992 άρχισε μια μαζική μεταφορά της ευθύνης στους δήμους. Ετσι σήμερα το 80,1% των ιδρυμάτων προσχολικής αγωγής είναι δημοτικά, το 11,7% είναι κρατικά, το 3,4% είναι συνεταιριστικής ή μεικτής ιδιοκτησίας και το 4,8% είναι ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Στους τελευταίους πηγαίνει μόλις το 2,4% του συνόλου των παιδιών που πηγαίνουν σε παιδικούς σταθμούς, περίπου 100 χιλιάδες παιδιά, κυρίως βέβαια της ρωσικής ολιγαρχίας!

Η υποβάθμιση της προσχολικής αγωγής, η «παραίτηση» του κράτους από αυτή τη φροντίδα, έχει οδηγήσει στη μείωση του επιπέδου υπηρεσιών αγωγής και φροντίδας προς τα παιδιά των εργαζομένων. Οι γονείς αναγκάζονται να βάλουν βαθύτερα το χέρι στην τσέπη. Το υπουργείο Παιδείας της Ρωσίας, στην ιστοσελίδα του σημειώνει ανάμεσα στα άλλα πως στόχος του είναι να καλύπτει οικονομικά την «εκπαιδευτική-μορφωτική πλευρά», ενώ τα «έξοδα για τη φροντίδα του παιδιού» θα πρέπει να τα αναλάβουν οι γονείς! Αυτό είναι φανερό πως ήδη έχει δημιουργήσει νέα εμπόδια για την ανάπτυξη του δημόσιου συστήματος προσχολικής αγωγής, που συνεχώς εμπορευματοποιείται! Την ίδια ώρα το ρωσικό κράτος προτίθεται να ενισχύσει οικονομικά τους ελάχιστους ιδιωτικούς σταθμούς για τη νέα ελίτ! Την εμφάνισή τους κάνουν πλέον στη χώρα τα «παιδοφυλακτήρια», με στόχο αντί χαμηλού οικονομικού αντίτιμου να «κρατούν» κάποιες ώρες τη μέρα τα παιδιά, χωρίς να τους παρέχουν κάποια αγωγή. Την ίδια ώρα οι νηπιαγωγοί είναι από τους χαμηλότερα αμειβόμενους μισθωτούς της Ρωσίας. Εννοείται πως σοβαρές αλλαγές έχουν γίνει και στο ίδιο το περιεχόμενο της αγωγής, που όμως δεν έχουμε το χώρο για να τις αναπτύξουμε σ' αυτό το άρθρο.