Ο Απόστολος Καλδάρας με την εγγονή του (8/2/1987)

(Στίχοι Πυθαγόρας, μουσική Απόστολος Καλδάρας).

Απόγονος της μεγάλης οικογένειας των γνήσιων λαϊκών συνθετών της πατρίδας μας ο Απόστολος Καλδάρας, με τα τραγούδια του πλούτισε τη λαϊκή μας μουσική, εκφράζοντας τους πόθους και τους καημούς του λαού μας. Το έργο του ογκώδες σε μέγεθος, εξαίρετο σε ποιότητα, χαρακτηρίζεται από μοναδική ευαισθησία και ήθος, από δυναμισμό και διαχρονικότητα. «Το ελληνικό μας τραγούδι», έλεγε, «αν θέλει να αντέξει στο χρόνο, να είναι διαχρονικό, πρέπει να βαδίζει συγχρόνως σε δυο παράλληλους δρόμους. Ο ένας δρόμος είναι αυτός που υποδεικνύει το ότι πρέπει να κρατήσει την ελληνικότητά του, το χρώμα του, το ύφος του... Και ο δεύτερος είναι η μεγάλη ποικιλία σε θέματα».

Γεννημένος στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας, τον Απρίλη του 1923, ο Απ. Καλδάρας μεγάλωσε σε ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου κυριαρχούσε το βυζαντινό μέλος. Αν και τα πρώτα του κομμάτια ήταν σε «ελαφρό στιλ», καθοριστική υπήρξε η «συνάντησή» του με τα ρεμπέτικα τραγούδια, που τα έμαθε από τους πρόσφυγες της Μικρασίας, στα καφενεία των Τρικάλων. Εκεί άκουγε τον Μάρκο και ριγούσε. Πρώτο του τραγούδι το «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» (1944), σηματοδοτεί το ξεκίνημα μιας πολύχρονης δημιουργικής πορείας, που γέννησε 700 - 800 τραγούδια. Η αγάπη του για τη μουσική και το σκληρό πρόβλημα της επιβίωσης τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει τις σπουδές του στην Ιατρική και τη Γεωπονία.

Ο Απόστολος Καλδάρας, όχι απλά δε μένει απαθής από το δράμα της πατρίδας του, μετά την αγγλοαμερικανική επέμβαση και τον εμφύλιο σπαραγμό, αλλά παίρνει μέρος με επιτυχία στο επικίνδυνο παιχνίδι με τη λογοκρισία. Περνά μισοκρυμμένα μέσα στις φράσεις του μηνύματα ελπίδας, αξιοπρέπειας και κοινωνικής διαμαρτυρίας. Το 1947, στην αρχή ακόμα της καριέρας του ηχογραφεί το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», ένα τραγούδι, που συμπυκνώνει το δράμα του εμφυλίου. Ο ίδιος αφηγείται, σε παλιότερη συνέντευξή του στο «Ρ», πώς έγραψε το τραγούδι: «Ισως κάποιοι πουν πως ξεχωρίζω το "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι". Οχι. Αυτό το αγαπώ γιατί είναι ζωντανό. Δε μου έδωσε κάποιος το στίχο, να βάλω τη μελωδία εγώ. Το έζησα, τότε με τις συλλήψεις του 1945, μετά τους Γερμανούς, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος. Ημουν στη Θεσσαλονίκη φοιτητής. Και εργαζόμουν για να εξοικονομώ τα προς το ζην, σ' ένα κέντρο, μ' έναν φίλο, του οποίου το σπίτι ήταν στην Ακρόπολη κάτω από το Γεντί Κουλέ. Πηγαίναμε συχνά στο σπίτι αυτό. Τότε μαζεύανε όλους τους αριστερούς στο Γεντί Κουλέ. Ενα σούρουπο, φεύγοντας από το σπίτι αυτό και βλέποντας τη σιλουέτα του Γεντί Κουλέ, αυτό μου έδωσε την ιδέα. Γι' αυτό και πριν είπα: Νύχτωσε και στο Γεντί / το σκοτάδι είναι βαθύ/ κι όμως ένα παλικάρι / δεν μπορεί να κοιμηθεί. /Αραγε τι περιμένει/ όλη νύχτα ως το πρωί/ στο στενό το παραθύρι που φωτίζει το κελί: (όχι "με κερί", αυτά μας τα 'κανε η λογοκρισία αργότερα). Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει/ μα διπλό είναι το κλειδί/ τι έχει κάνει και το ρίξαν/ το παιδί στη φυλακή; Θέλω να πω ότι αυτό το τραγούδι το αγαπώ πολύ, γιατί είναι ζωντανό για μένα. Ενα αυτό και ένα το "Σ' ένα βράχο φαγωμένο/ από κύμα αγριωπό". Εχω και άλλα τραγούδια που αγαπώ, αλλά αυτά τα δυο τα ξεχωρίζω, λόγω αναμνήσεων».

Αλλοτε πιο τολμηρός και σκληρός, με αλληγορική σαφήνεια, και άλλοτε με πρόσχημα τις ερωτικές σχέσεις τραγουδά το υπ' αριθμό ένα κοινωνικό πρόβλημα, τους εξόριστους στα ξερονήσια. «Σ' ένα βράχο φαγωμένο/, από κύμα αγριωπό/ ένα σούρουπο είχα κάτσει/ λίγο να συλλογιστώ/. Κάθε βήμα στη ζωή μου/ είναι πόνος και συμφορά/ θέλω ο δόλιος να πετάξω/ μα δεν έχω τα φτερά/. Ετσι μ' έχει καταντήσει μιας γυναίκας η οργή στρώμα να 'χω τα χορτάρια και προσκέφαλο τη γη».

«... Κι απόψε θέλω να χαρείς/, μη μου χαλάς τα κέφια/ μήπως κι εμείς δεν έχουμε/ μέσ' στην καρδιά μας ντέρτια!/ Καθένας κρύβει στην καρδιά /και το δικό του δράμα/ κουράγιο θέλει η ζωή/, τι βγαίνει με το κλάμα!»...

Τα επόμενα χρόνια ηχογραφεί μεγάλες επιτυχίες, με ερμηνευτές τους Σωτηρία Μπέλλου, Πάνο Γαβαλά, Στέλιο Καζαντζίδη, Γρηγόρη Μπιθικώτση, Βίκυ Μοσχολιού κ.ά. Η εμμονή του στη σωστή ελληνική γλώσσα τον κάνει να συνεργάζεται με κορυφαίους στιχουργούς όπως οι Ευτ. Παπαγιαννοπούλου, Κ. Βίρβος, Γ. Σαμολαδάς, Χρ. Αργυρόπουλος, Αιμ. Σαββίδης, Ανδρ. Χατζηνικολάου, Δ. Ρήτας, Πυθαγόρας κ.ά.

Στις αρχές του '70 η προσφορά του Απόστολου Καλδάρα στο τραγούδι θα πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις. Οπως σημειώνει ο Κ. Μυλωνάς στην «Ιστορία του Ελληνικού Τραγουδιού» («Κέδρος»), «με το αριστουργηματικό έργο του "Μικρά Ασία" (1972), σε στίχους Πυθαγόρα, που αποτελεί την έντεχνη προέκταση του αρχικού του ύφους, ο κορυφαίος αυτός λαϊκός δημιουργός θα παρουσιάσει ένα εντελώς ανανεωμένο μουσικό πρόσωπο. Ενα πρόσωπο, που μολονότι διατηρεί τα κύρια χαρακτηριστικά του, αποχτάει μια άλλου είδους φωτεινότητα και διαύγεια. Ο Καλδάρας με τη δουλιά του αυτή θα αποδείξει τις σοβαρές δυνατότητές του για προσεγγίσεις, οι οποίες μέχρι τότε ήταν άγνωστες στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού και μακριά από τις προθέσεις των δημιουργών του».

Σε αυτό το έργο είναι συγκεντρωμένες όλες οι μουσικές αρετές που μπορεί κανείς να συναντήσει στο ελληνικό τραγούδι των τελευταίων τριάντα χρόνων. Θαυμάσια, συγκλονιστικά τραγούδια, όπως: «Μες στου Βοσπόρου τα στενά», «Η Προσφυγιά», «Η Σμύρνη» κ.ά.

Πάνω από σαράντα χρόνια κράτησε η έντονη δραστηριότητα και δισκογραφική παρουσία του Απ. Καλδάρα στο τραγούδι. Η φωτεινή δημιουργική πορεία του ήταν εμπνευσμένη από τα ιδανικά για έναν καλύτερο κόσμο. Ενταγμένος στην Αριστερά, σε όλη του τη ζωή έμεινε πιστός στην ιδεολογία της. «Ιδεολόγος», έλεγε, «για μένα είναι εκείνος που πιστεύει σε κάτι σωστό, λογικό, έντιμο και ηθικό. Δεν παρασύρεται από κανέναν και από τίποτα».

Οπαδός και τροφοδότης του ΕΛΑΣ από τον καιρό που το Γενικό Στρατηγείο του είχε εγκατασταθεί στα Τρίκαλα, ο Απ. Καλδάρας ανήκε σε αυτό τον ιδεολογικό - πολιτικό χώρο, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της Θεσσαλίας. Οπως ο ίδιος θυμόταν, «όταν ήρθε το στρατηγείο του ΕΛΑΣ στα Τρίκαλα τους βοηθούσαμε, βρίσκαμε καταλύματα, μαζεύαμε στάρι απ' τα χωριά για τον αγώνα, οργανώσαμε θέατρο (εγώ ήμουν υποβολέας), φυλούσαμε τις αποθήκες, ό,τι μπορούσαμε κάναμε».

Κρατώντας πάντα τον εαυτό του και την τέχνη του ψηλά, ο Απόστολος Καλδάρας αρνήθηκε να συνθηκολογήσει με τις λογικές των δισκογραφικών εταιριών, προτιμώντας να βάζει τα τραγούδια του στο συρτάρι παρά να γίνει υποχείριό τους. Ο ίδιος προτίμησε να βαδίσει σε όλη του τη ζωή το δρόμο του αγώνα.