Το λιμάνι της αρμονίας,

του έρωτα και της Λακωνίας.

Στο Γύθειο, εκεί βρέθηκα ξαφνικά. Χωρίς να το έχω προγραμματίσει. Η φαντασία δεν έρχεται απρόσκλητη, όπως και η νοσταλγία. Γιατί; Ποιος ξέρει. Να υπήρχε πάντα ένα «διότι» καλά θα ήταν. Απλώς θα «έχασα» το δρόμο. Αποπροσανατολίστηκα. Και ξαφνικά το είδα από μακριά, στο βάθος του λακωνικού κόλπου να απλώνεται ήρεμα και νωχελικά. Με μαγνήτισε. Γαλανό, παραδοσιακό, ιστορικό αλλά και στωικό το λιμάνι κουβαλά στην υδάτινη πλάτη του αιώνια όλη την καταπράσινη πεδιάδα, κάνοντάς τη να μοιάζει με νησί. Και έτσι άλλαξα πορεία. Νοερά.

Λένε πως το Γύθειο πήρε το όνομά του από τη «γύη θεών» (γη θεών) και πως μετράει τη ζωή του χρόνια ...αμέτρητα. Από την προϊστορική εποχή. Λένε ακόμη πως οι Κίτορες, ο Ηρακλής και ο Απόλλωνας το κατοικούσαν. Ισως να είναι μια προϊστορική αλήθεια, ποιος ξέρει. Οι πρώτοι, πάντως, γήινοι κάτοικοί του ήταν οι Φοίνικες που αξιοποιούσαν τα κοχύλια της πορφύρας από τις παραλίες της Λακωνίας και είχαν μετατρέψει το απέναντι νησάκι, Κρανάη- που σήμερα είναι τεχνητά ενωμένο με την ακτή - σε εμπορικό σταθμό. Σε τούτη την πλωτή, μικρή φωλιά οι περίφημοι ερωτικοί πρόσφυγες, ο Πάρις και η Ελένη, πέρασαν το πρώτο τους βράδυ μετά τη φυγή τους από το παλάτι του Μενέλαου. Τους φαντάζομαι σε εκείνο το χώμα ξαπλωμένοι και ατρόμητοι από τον έρωτα μετρούσαν τα αστέρια, πριν αρχίσουν το μεγάλο ταξίδι προς την Τροία. Πριν αρχίσουνε να μετράνε νεκρούς και από τις δύο πλευρές. Μυαλό που το 'χαν. Δε φαντάστηκαν άραγε τις συνέπειες; `Η δε νοιάστηκαν; Αντε να τους ρωτήσεις.

Πάντως, γεγονός είναι ότι αυτός ο ερωτικός και πολεμικός ναύσταθμος καταστράφηκε το 455 π.Χ. από τους Αθηναίους. Οι Σπαρτιάτες, όμως, το οχύρωσαν και πάλι. Το Γύθειο διατήρησε την ισχύ και την οικονομική σημασία του και τη ρωμαϊκή εποχή έγινε σημαντικό εξαγωγικό λιμάνι και μεγάλο εμπορικό κέντρο. Η βιοτεχνία κυρίως των περιζήτητων πορφυρών υφασμάτων, αλλά και τα ορυχεία ερυθρού μαρμάρου του έδιναν μια ιδιαίτερη αίγλη.

Βασικός οικισμός της βορειοανατολικής Μάνης, με το όνομα Μαραθονήσι στην τουρκοκρατία, περιήλθε τον 18ο αιώνα στην οικογένεια Γρηγοράκη. Ο Τζανετμπέης Γρηγοράκης κυβέρνησε επί 16 χρόνια και οδήγησε τη Μάνη σε μεγάλη ακμή και η περιοχή γνώρισε στρατιωτικές και οικονομικές επιτυχίες. Επιτυχίες που προετοίμασαν τον Απελευθερωτικό Αγώνα, αλλά και έκανε και το Γύθειο να αναγεννηθεί και να πάρει πάλι το όνομά του.

Πολλά είναι τα μνημεία, που επιβεβαιώνουν τη σπουδαία αυτή ιστορική διαδρομή. Στην είσοδο της πόλης, στη βόρεια πλευρά της είναι η αρχαία πόλη. Πάνω στο λόφο τα λείψανα της ακρόπολης. Στους πρόποδες από τα ρωμαϊκά χρόνια το αρχαίο θέατρο και τα κατάλοιπα οικοδομημάτων.

Στο νεοκλασικό κτίριο του Δημαρχείου (σχέδιο Τσίλερ) στεγάζεται η αρχαιολογική συλλογή, με σημαντικότερα εκθέματα αρχαϊκές επιγραφές σε λίθους. Δέκα χιλιόμετρα από το Γύθειο, στο δρόμο για την Αερόπολη θα μείνω λίγο, για να κοιτάξω την κορυφή του λόφου, που τη στεφανώνει το φράγκικο κάστρο του Πασσαβά (το έχτισε ο βαρόνος ντε Ντεϊγί το 1254). Θυμάμαι πως πριν από χρόνια είχα ρωτήσει τι σημαίνει Πασσαβά και μου είχαν πει ότι είναι μια παράφραση της γαλλικής έκφρασης passe avant, δηλαδή: «Πέρνα πρώτος». Στους πρόποδες του λόφου οι αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως τη θέση της ομηρικής πόλης Λας. Και στα λείψανα της πόλης, πηγαίνω. Πόσες φορές στ' αλήθεια διάβασα την Ιλιάδα και την Οδύσσεια; Ούτε που θυμάμαι. Ομως η παραμικρή αναφορά στον ποιητή ή στους ήρωές του μου ξυπνά την επιθυμία για μια ακόμη ανάγνωση.

Θα είχα ακόμη πολλά να θυμηθώ, να δω αλλά και να κάνω σε τούτον τον παραμυθένιο τόπο, αν διέθετα χρόνο. Θα είχα πολλές εικόνες απείρου κάλλους να τοποθετήσω στις νοερές ταξιδιωτικές αποσκευές μου. Μα να, ο ήλιος πέφτει, τα ασάλευτα γαλανά νερά ανησυχούν. Αλλάζουν χρώμα. Σκουραίνουν, ενώ το πλοίο φεύγει. Πρέπει να το προλάβω. Δεν είναι συνετό να διανυκτερεύσω σ' αυτόν το μαγικό, το μυθικό, τον πανέμορφο τούτο τόπο, μόνη. Διατρέχω τον κίνδυνο να βρεθώ στην Τροία... Η χρυσή σκόνη του ωραίου, αλλά τόσο επιπόλαιου Πάρι, εισβάλλει στο δειλινό. Αιωρείται απειλητικά. Τη νιώθω πάνω μου. Εισχωρεί στην κόρη του ματιού μου. Εντρομη επιστρέφω στη βάση μου, στην ασφάλειά μου, στο κονάκι μου. Ανάβω ένα τσιγάρο. Μα γιατί βιάστηκα, αφού δεν ήταν ποτέ ο τύπος μου ο Πάρις;