Ο θρυλικός «μπαρμπα- Κώστας» (1884-1974) δικαίως καταχωρήθηκε στη συνείδηση του λαϊκού κινήματος, ως «οδηγητής» του. Με το συγγραφικό έργο του εκφράστηκαν με τον πιο γνήσιο τρόπο τα πανανθρώπινα συναισθήματα της εργατικής τάξης. Οι διαλεκτικές προτροπές του διαρκούν. Ενισχύουν τα οράματα όσων παλεύουν για την ανθρωποποίηση του ανθρώπου. Ο ποιητής Κώστας Βάρναλης απ' τα πρώτα ποιήματά του στο «Νουμά» (νεανικά) μέχρι το τέλος υπήρξε ανατρεπτικός. Τα 'βαλε με την άρχουσα τάξη. Εγραψε για τους καημούς και τα βάσανα των απλών ανθρώπων που αδικούνται απ' το εκμεταλλευτικό καπιταλιστικό σύστημα. Εδωσε όραμα, πάθος σε μια ολόκληρη αγωνιζόμενη εργατική τάξη: «Φτωχέ σου μάραναν / κόποι και πόνοι / τη θέληση άβουλη πιωμένη αφιόνι./ Κι αν είν' ο λάκκος σου πολύ βαθύς / χρέος σου με τα χέρια σου / να σηκωθείς» («Σκλάβοι πολιορκημένοι - έτος 1927). Το 1922, με το «Φως που καίει», ο κοφτερός άνθρωπος όλο φως ταυτίζεται ουσιαστικά με τα σοσιαλιστικά ιδεώδη...

Γίνεται «οδηγητής»: «Δεν είμαι εγώ σπορά της τύχης / ο πλαστουργός της νιας ζωής. / Εγώ 'μαι τέκνο της ανάγκης / και ώριμο τέκνο της οργής. / Δεν κατεβαίνω από τα νέφη / γιατί δεν με έστειλε κανείς / πατέρας, τάχα παρηγόριας / για σένα σκλάβε που πονείς. / Ουράνιες δυνάμεις, άγγελοι, / κρίνα, πουλιά και ψαλμουδιές -/ τίποτα - εμένα παραστέκουν οι θυμωμένες σας καρδιές. / Εγώ του καραβιού γοργόνα / στ' ορθόπλωρο καράβι μπρος. / Απάνω μου σπάνε φουρτούνες / κι άγριος ενάντιά μου καιρός. / Μέσα στο νου και στην καρδιά μου / αιώνων φουντώσανε ντροπές / και στην παλάμη μου αρματώνουν με φλογισμένες αστραπές. / Ενας δεν είμαι, μα χιλιάδες! / Οχι μονάχα οι ζωντανοί - κι οι πεθαμένοι μ' ακολουθάνε / σε μιαν αράδα / σκοτεινή. / Μα όσοι αγέννητοι χιλιάδες / άπλαστοι ακόμα με βλογούν / κι όλοι ακουμπάνε τα σπαθιά τους / απάνω μου και τα λυγούν. / Δεν δίνω λέξεις παρηγόριας, / δίνω μαχαίρι σ' ολουνούς / καθώς το μπήγω μες στο χώμα / γίνεται φως, γίνεται νους./.../ Ω! πώς το παίρνουν οι αγέρες / και πώς φωνάζουνε μετά / άβυσσοι μαύροι, τάφοι μαύροι / ποτάμια γαίματα πηχτά. / Οθε περνά γκρεμίζει κάτου / σαν το βοριά / σαν το νοτιά / όλα τα φονικά ρηγάτα / θεμελιωμένα στην ψευτιά! / Κι ένα στυλώνει κι ανασταίνει / το 'να Βασίλειο της Δουλειάς / Ειρήνη! Ειρήνη! Το Βασίλειο της πανανθρώπινης φιλιάς».

«

Κερήθρες» (1904), «Προσκυνητής» (1917), «Μοιραίοι», «Λευτεριά» (Ποιήματα) (1922), το διήγημα «Ο λαός των μουνούχων», το δοκίμιο «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική», «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» (1934). Είναι όλα επαναστατικά σαλπίσματα. Διώκεται απ' το σύστημα, φυλακίζεται, εξορίζεται. Ο «Δημοτικισμός και Σοσιαλισμός», η μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση, η γνωριμία του με τον Δ. Γληνό, οι ριζοσπαστικές ιδέες του, τάραξαν τον ύπνο των αστών διανοουμένων. Παραμένει διαρκώς επίκαιρος. Οι μεταφράσεις Αριστοφάνη, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Ξενοφώντα, Μολιέρου, δείχνουν την ιδεολογική του συνέπεια. Τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν (1959). Η χούντα τον διώκει. Το διαλεκτικό του απόφθεγμα αποφαίνεται στο θεατρικό του έργο «Ατταλος ο Γ΄» (1954): «Δεν θα μας σώσει Ανατολή και Δύση / μήδ' Ελληνες ή βάρβαροι λαοί! / Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει / άμα ξυπνήσουν κάποτε οι λαοί». Ο σπουδαίος διανοούμενος, ποιητής του λαού δηλώνει διά βίου κομμουνιστής! Οι λαοπρόβλητοι «Μοιραίοι» (μελοποιήθηκαν από τον Μ. Θεοδωράκη). Πόσες φορές δεν τους έχουμε τραγουδήσει; «Μες στην υπόγεια την ταβέρνα...».