Γενικά, η επιχειρηματική δραστηριότητα του κράτους στο καπιταλιστικό σύστημα δεν αποτελεί μια παγιωμένη, μόνιμη κατάσταση. Η αποκλειστικότητα του κρατικού επιχειρηματικού τομέα αντιστρατεύεται μακροπρόθεσμα τις νομοτέλειες της καπιταλιστικής παραγωγής. Ιστορικά, αυτή η αποκλειστικότητα συνδέεται με την προετοιμασία του εδάφους της καπιταλιστικής συσσώρευσης, σε τομείς όπου απαιτείται μεγάλο κεφάλαιο με υψηλό κίνδυνο για την κερδοφορία του.

Πριν, λοιπόν, την «απελευθέρωση» στρατηγικών τομέων της οικονομίας (π.χ. ενέργεια - τηλεπικοινωνίες), το κρατικό μονοπώλιο σε κάθε τομέα υπηρετεί την καπιταλιστική ανάπτυξη, διασφαλίζοντας την αναγκαία υποδομή για τη διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου (π.χ. επάρκεια ηλεκτρικής ενέργειας), την επιτάχυνση της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου (π.χ. πολιτική προμηθειών, μεγάλη απόκλιση μεταξύ τιμών βιομηχανικής κατανάλωσης και οικιακής κατανάλωσης κλπ.), αλλά και τη διαχείριση των λαϊκών αναγκών από τη σκοπιά των στρατηγικών συμφερόντων της άρχουσας τάξης (επιχειρήσεις «κοινής ωφέλειας»).

Στο πλαίσιο της «απελευθέρωσης», ο ρόλος των ΔΕΚΟ αλλάζει μέσα από τη μετοχοποίηση - ιδιωτικοποίησή τους (μερική ή ολική), την είσοδο ανταγωνιστικών ιδιωτικών ομίλων στην αγορά κάθε τομέα, τον τεμαχισμό και την κατάργηση της καθετοποιημένης δομής τους (π.χ. διαχωρισμός εταιριών παραγωγής - μεταφοράς - διανομής του προϊόντος, αφού συνεχίζει να είναι αναγκαίο το μονοπώλιο στα δίκτυα διανομής), τη διακοπή της προνομιακής κρατικής χρηματοδότησης, την κατεδάφιση των σχέσεων πλήρους και σταθερής απασχόλησης των εργαζομένων.

Ετσι, πλέον, οι κρατικές (π.χ. ΕΥΔΑΠ) και οι μεικτές επιχειρήσεις (π.χ ΔΕΗ ΑΕ) στο πλαίσιο της απελευθέρωσης λειτουργούν σύμφωνα με τους νόμους της υπεραξίας και του καπιταλιστικού ανταγωνισμού, δηλαδή με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, όπως και οι ανταγωνίστριές τους ιδιωτικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Στοχεύουν επομένως τη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας τους, με την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης των εργαζομένων και την επιβάρυνση της λαϊκής κατανάλωσης.

Οι εξελίξεις στις ΔΕΚΟ αποτελούν βασική πλευρά της προώθησης της «απελευθέρωσης» από την κρατική μονοπωλιακή εκμετάλλευση βασικών τομέων της οικονομίας (ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές κλπ.).

Η προώθηση της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης σε αυτούς τους τομείς αποτελεί έναν από τους σημαντικούς άξονες της στρατηγικής της Λισαβόνας και υλοποιείται με διαφορετικούς ρυθμούς σε όλα τα κράτη - μέλη της ΕΕ. Στοχεύει τη μεγέθυνση της κερδοφορίας των μονοπωλίων, την επιτάχυνση της συγκέντρωσης κεφαλαίου, ώστε να μετατραπεί η ΕΕ σε μια από τις πιο ανταγωνιστικές οικονομίες παγκόσμια. Η «απελευθέρωση» στρατηγικών τομέων δημιουργεί δυνατότητες εισόδου σε κεφάλαια που είχαν υπερσυσσωρευτεί σε άλλους κλάδους, δηλαδή διαμορφώνει καλύτερες προϋποθέσεις για την άνοδο της κερδοφορίας αυτών των κεφαλαίων. Αποτελεί τρόπο υλοποίησης της Συνθήκης του Μάαστριχτ (ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων, εμπορευμάτων κλπ.) και προωθείται σχεδιασμένα, προκειμένου να συγκροτηθεί η ενιαία, ευρωπαϊκή αγορά έναντι κυρίως των ΗΠΑ.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της «απελευθέρωσης» και όχι αποσπασματικά πρέπει να εξετάζουμε τις αλλαγές και τις αναπροσαρμογές σε επίπεδο κρατικών επιχειρήσεων και κρατικών ρυθμίσεων. Διερευνώντας με γνώμονα την ικανοποίηση του συνόλου των λαϊκών αναγκών, αφού οι αρνητικές επιπτώσεις αφορούν ολόκληρη την εργατική τάξη και όχι μόνο τους εργαζόμενους στις πρώην ΔΕΚΟ. Οι εργαζόμενοι μπορούν και πρέπει να κατανοήσουν τις βαθύτερες αιτίες της αναδιάρθρωσης, τις οποίες προαναφέραμε.

Γενικότερα, πρέπει να τονίσουμε το ρόλο του κράτους στην προώθηση της «απελευθέρωσης». Οι κρατικές ρυθμίσεις και η κρατική χρηματοδότηση (π.χ. φοροαπαλλαγές, αναπτυξιακά κίνητρα, Γ' και Δ' ΚΠΣ) ενισχύουν την είσοδο του ιδιωτικού κεφαλαίου και διασφαλίζουν ουσιαστικά την κερδοφορία του. Το κράτος επιχειρεί να διαχειριστεί σταδιακά τον ανταγωνισμό ανάμεσα στην κάθε μετοχοποιημένη ΔΕΚΟ που ηγεμονεύει στην εγχώρια αγορά και τις εισερχόμενες ανταγωνίστριες επιχειρήσεις που προσπαθούν να κατοχυρώσουν μερίδια αγοράς.

Σε αυτό το πλαίσιο, το κράτος συγκροτεί και τις λεγόμενες «ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές» (π.χ. ΡΑΕ, ΕΕΤΤ) που επιχειρούν να διαμορφώσουν ίσους όρους ανταγωνισμού μεταξύ των ομίλων, ιδιαίτερα στο επίμαχο ζήτημα της πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής. Οι αρχές αυτές έχουν ως θεσμική αποστολή την προώθηση της πολιτικής της ΕΕ και υπάγονται στα αντίστοιχα κοινοτικά όργανα. Στην ίδια κατεύθυνση ενισχύονται και τα διευρωπαϊκά δίκτυα στην ενέργεια, στις επικοινωνίες, στις μεταφορές που βοηθούν την κίνηση κεφαλαίου, εργασίας, εμπορευμάτων στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά και ιδιαίτερα την αύξηση των εξαγωγών των ευρωπαϊκών μονοπωλίων σε κάθε τομέα. Η ανάπτυξή τους συνοδεύεται και από σταδιακή μετατόπιση του ελέγχου των δικτύων από τα κράτη - μέλη προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Τέλος, τα ιδιαίτερα συμφέροντα της άρχουσας τάξης κάθε κράτους - μέλους τροφοδοτούν αντιθέσεις ανάμεσα στο κοινοτικό και στο εθνικό επίπεδο και προκαλούν παρεμβάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (π.χ. ΟΣΕ, ΟΤΕ, «Ολυμπιακή» κλπ.).

Ετσι, από τη μια οι ανάγκες των μονοπωλίων καθορίζουν τη βασική κατεύθυνση των αλλαγών και από την άλλη το πλαίσιο της «απελευθέρωσης» χαρακτηρίζεται από ορισμένες εγγενείς αντιφάσεις και αντιθέσεις που επιβραδύνουν αυτές τις αλλαγές.

Στη συνέχεια, κωδικοποιούνται ορισμένες αλλαγές της τελευταίας περιόδου στους τομείς που λειτουργούν οι ΔΕΚΟ. Φυσικά, αυτή η συνοπτική καταγραφή δεν υποκαθιστά την ανάγκη συγκεκριμένης ανάλυσης και παρέμβασης σε κάθε τομέα που προωθείται η «απελευθέρωση».

* Κείμενο του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ του ΚΚΕ που πρωτοδημοσιεύτηκε στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση τεύχος 6 του 2005.

(Συνεχίζεται)