"Αδελφοί Καραμαζώφ" στο "Βέμπο"

Για το θεατρόφιλο, αλλά και το θαυμαστή του ντοστογιεφσκικού λογοτεχνικού "κόσμου", που δεν είχε ποτέ τη μεγάλη τύχη να δει, είτε στην Ελλάδα, είτε στην ΕΣΣΔ, είτε σε άλλες σοσιαλιστικές χώρες, έστω και μία παράσταση διασκευασμένου ντοστογιεφσκικού μυθιστορήματος, ο φετινός θεατρικός χειμώνας προσφέρει μια δυνατότητα γνωριμίας - μέσω των "Αδελφών Καραμαζώφ",που παίζονται στο θέατρο "Βέμπο" - όχι βέβαια με τη σπουδαία παράδοση των διακεκριμένων σοβιετικών θεάτρων ("Βαχτάγκοφ", "Θέατρο Τέχνης" κ.ά) πάνω στον Ντοστογιέφσκι. Γνωριμίας, όχι βέβαια με ατόφια την παράδοση, που επηρέασε τις σκηνικές ερμηνείες ντοστογιεφσκικών έργων και σε άλλες χώρες (π.χ. Πολωνία, Βουλγαρία), αλλά τουλάχιστον με κάποιους απόηχούς της. Απόηχούς της, αφ' ενός, μέσω μιας πολύ καλής - για τα ελληνικά δεδομένα διασκευής - του Αλέξη Σολωμού,θεατρικού δημιουργού, που έχει σκύψει στο ρωσικό θέατρο γενικά και ειδικά που επίπονα έχει προσπαθήσει να θεατροποιήσει τους κορυφαίους της ρωσικής λογοτεχνίας, και πρώτιστα τον τραγικότερο - και συνήθως ζοφερό ψυχολογικά - ντοστογιεφσκικό "κόσμο". Απόηχούς της, αφ' ετέρου, μέσω του Ρώσου σκηνοθέτη της παράστασης στο "Βέμπο" - του Ρομάν Βιτούκ,που, όπως αναφέρεται στο πρόγραμμα της παράστασης, έχει στο ενεργητικό σκηνοθεσίες σε διάφορα θέατρα της πρώην ΕΣΣΔ. Το βιογραφικό του, βέβαια, στο πρόγραμμα δεν αναφέρει εκτενή ενασχόλησή του με τον Ντοστογιέφσκι, παρά μόνο τον "Ηλίθιο" (διασκευή και σκηνοθεσία του στο "Μοσχοβίτικο Θέατρο" που διευθύνει ο ίδιος).

Ασφαλώς ο σκηνοθέτης γνωρίζει παραστάσεις έργων Ντοστογιέφσκι, που θα μείνουν στην ιστορία του ρωσικού θεάτρου. Διάσημες και αλησμόνητες στον κόσμο του θεάτρου διεθνώς θα μείνουν οι ντοστογιεφσκικές παραστάσεις, π.χ. του "Βαχτάγκοφ" (Ποιος ξεχνά τον "Ηλίθιο", ή το "Εγκλημα και τιμωρία", που παρουσίασε στην Ελλάδα στη δεκαετία του '60, όπως και άλλες παραστάσεις ρωσικών θεάτρων αργότερα;). Αν σημειώνονται τα παραπάνω είναι για να επισημανθεί ότι η παράσταση του Ρ. Βιτούκ στο "Βέμπο" παρασάγγας απέχει από τη μεγαλόπνοη καθ' όλα, ανατομικού ψυχογραφικού βάθους, επική στην αισθητική της μορφή, κοινωνικά διδακτική στην πρόθεσή της, παράδοση του ρωσικού θεάτρου πάνω στον Ντοστογιέφσκι. Κράτησε, ίσως, μόνο τον "αέρα" της ως θεάματος μεγάλων εντάσεων και μεγάλων "γραμμών", λόγω του καλπάζοντος μύθου και των συνταρακτικών συγκρούσεων μεταξύ των προσώπων, στη συγκεκριμένη περίπτωση της "καταραμένης" οικογένειας των αλληλοσυγκρουόμενων Καραμαζώφ.

Ο Βιτούκ αποδείχνεται ικανός στο "στήσιμο" της δράσης, στη χρήση εντυπωσιακών εφέ, στην προβολή των συγκρούσεων. Αλλά το έκανε με εύκολους, επιφανειακούς, ρητορικούς, θεαματικούς, εντυπωσιοθηρικούς, "θορυβώδεις" τρόπους. Ισως θέλησε να φανεί απελευθερωμένος από τον "ντεμοντέ ακαδημαϊσμό" - κατηγορία που απέδιδαν διάφοροι πολέμιοι του διδακτικού στόχου που είχε και δεν έκρυβε το σοβιετικό θέατρο στην ακμή του. Ισως, επιδίωξε μια "μεταμοντέρνα", "απελευθερωμένη" αισθητικά παράσταση. Μια παράσταση, που εκσυγχρονιστικά θα "αποκαλύπτει" επί σκηνής, σε όλο της το μεγαλείο, την ηδυπάθεια και το ερωτικό αντικείμενο του πόθου της οικογένειας, εμφανίζοντας την έρημη και άμοιρη Γκρούσα ως "δαίμονα" ενός ερωτισμού κατά τα πρότυπα των σημερινών συμβόλων ερωτισμού της συνομοταξίας της Μαντόνα, της Σάρα Στόουν και λοιπών "προϊόντων" της βιομηχανίας του θεάματος. Μια παράσταση που τολμά να προβάλλει και κινησιολογικά τις ασχημοσύνες του πατέρα Καραμαζώφ μέσα στο μοναστήρι, ίσως για να πειστεί ο θεατής ότι είναι θρησκευτικώς ασεβής, ότι είναι ένας γεροξεκούτης διάβολος. Μια παράσταση, που διά των αλλεπάλληλων θορύβων, με έπιπλα που μετακινούνται και ανατρέπονται ξανά και ξανά με πάταγο επί σκηνής, επιχειρεί να αποδείξει τον εκρηκτικό χαρακτήρα των Καραμαζώφ, τις σκληρές, ανταγωνιστικές συγκρούσεις πατέρα και γιων, το ζοφερό, ασυγκράτητο, αυτοκαταστροφικό ψυχισμό τους. Μια παράσταση, που από την πλευρά του σκηνοθέτη - με δεδομένη και την αδυναμία του να "μιλήσει" και να "ακούσει" την ίδια γλώσσα με τους ηθοποιούς - στάθηκε στην επιφάνεια του δράματος και στο σχήμα των χαρακτήρων. Επέτυχε, βέβαια, να δώσει μια αίσθηση ντοστογιεφσκικής ατμόσφαιρας - και χάρη στα σκηνικά - κοστούμια του Μιχάλη Σδούγκου,και στους φωτισμούς - συνεργασία του σκηνοθέτη και του Θανάση Σταυρόπουλου) - αλλά και σωστούς σκηνικούς ρυθμούς με τις ευέλικτες αλλαγές της πολυεπίπεδης (σε χρόνο και χώρο) δράσης.

Ο Ρώσος σκηνοθέτης οφείλει πολλά στους καλούς ηθοποιούς του θιάσου. Και τα μέγιστα στον - ιδανικό για το ρόλο του Φιοντόρ Καραμαζώφ - Τίτο Βανδή,και μόνο για την ερμηνεία του οποίου αξίζει να δει κανείς την παράσταση. Ο Τ. Βανδής δίνει - με αμεσότητα, απλότητα, αφοπλιστική αλήθεια - "σάρκα και οστά", τη φωνή και μορφή, τη σκέψη και τα συναισθήματα, τις συνήθειες και συμπεριφορές που αρμόζουν για να αναδυθεί στον κόσμο των ανθρώπων ο λογοτεχνικά "μνημειώδης" Φιοντόρ Καραμαζώφ. Συμπαίκτες του, με σοβαρή ερμηνευτική εμβάθυνση (ψυχογραφικά και χαρακτηρολογικά), οι Χρήστος Πολίτης, Δημήτρης Λιγνάδης.Αξιόλογες οι ερμηνευτικές προσπάθειες των Λεωνίδα Κακούρη, Ηλία Ζερβού, Ελευθερίας Ρήγου, Τάνιας Τρίπη - Μάρδα, Χρύσας Σαμαρά, Γιώργου Αρμαδώρου, Σπύρου Λασκαρίδη.

ΘΥΜΕΛΗ