Με βασική κατεύθυνση την υλοποίηση του "οράματος" των πολυεθνικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης για μαζική παραγωγή φτηνού, ανειδίκευτου και ευέλικτου εργατικού δυναμικού, το υπουργείο Παιδείας ανοίγει το δρόμο για την "αναμόρφωση" του εκπαιδευτικού συστήματος. Από τη Σύνοδο των Πρυτάνεων στους Δελφούς, ο υπουργός Παιδείας με τις εξαγγελίες του ξεκίνησε τη μεγαλύτερη επίθεση των τελευταίων χρόνων στο δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα της παιδείας.

Οι προτάσεις του υπουργείου εναρμονίζονται πλήρως με τις επιταγές της "Λευκής Βίβλου" για ευέλικτο εργατικό δυναμικό, επιταγές που εξειδικεύτηκαν από τη "Λευκή Βίβλο για την παιδεία", η οποία δίνει τις βασικές κατευθύνσεις του νέου εκπαιδευτικού μοντέλου. Στόχος αυτού του μοντέλου που προωθείται είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων, που θα καταστήσει τα άτομα ευέλικτα στην αγορά εργασίας, σε αντίθεση με την ολόπλευρη μόρφωση, που εξασφαλίζει στο άτομο και τη δυνατότητα να σκέφτεται, να αμφισβητεί, κάτι που το καθιστά "επικίνδυνο" στη νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα των πολυεθνικών. Τα παραπάνω έγινε προσπάθεια να βρουν τη συναίνεση της κοινής γνώμης με το "δόλωμα" της ελεύθερης πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ομως, η τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπως την εννοεί το υπουργείο, είναι ένα συνονθύλευμα που περιλαμβάνει τα ΑΕΙ, τους ατομικούς κύκλων σπουδών, την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, που παράγουν πτυχία και πτυχιούχους πολλών ταχυτήτων.

Η αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του υπουργείου Παιδείας, θα ξεκινήσει από το Σεπτέμβρη στην Α λυκείου, μετά από την ολοκλήρωση του διαλόγου με τους διάφορους φορείς, που αναμένει να ολοκληρωθεί τον Απρίλη.

Σύμφωνα με τις προτάσεις που έδωσε στη δημοσιότητα το υπουργείο, η βασική κατεύθυνση είναι η προώθηση ενιαίου τύπου λυκείου, το οποίο θα συνδυάζει τη γενική με την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση και θα παρέχει, σύμφωνα με τη φρασεολογία που χρησιμοποιείται, "μετατρέψιμη γνώση", που ανταποκρίνεται περισσότερο στα αιτήματα της εποχής. Με την έννοια "αιτήματα της εποχής" το υπουργείο εννοεί αυτό που περιγράφεται στη "Λευκή Βίβλο για την παιδεία" ως "ικανότητα απασχόλησης". Στο τρίτο κεφάλαιο αυτής της "Βίβλου" αναφέρεται: "Μια καλή ισορροπία πρέπει να δομηθεί στη βασική εκπαίδευση ανάμεσα στις μεταδιδόμενες γνώσεις και στις μεθοδολογικές δεξιότητες, που εξοικειώνουν το άτομο με την παραπέρα μάθηση. Αυτό είναι που σήμερα πρέπει να αναπτυχθεί. Τα λίγα τελευταία χρόνια, οι ευρωπαϊκές χώρες στοχεύουν να επανεπικεντρώσουν τη βασική εκπαίδευση σε ανάγνωση, γραφή και αρίθμηση... Η εκμάθηση ξένων γλωσσών πρέπει επίσης να ενθαρρυνθεί...".

Στο πλαίσιο αυτό, το υπουργείο προτείνει την αναμόρφωση των προγραμμάτων και των βιβλίων στη λυκειακή βαθμίδα, στην κατεύθυνση της εκπόνησης "πλαισίου Εθνικού Προγράμματος", που θα βασίζεται στον καθορισμό συγκεκριμένων διδακτικών στόχων και επιπέδων μάθησης (standards), καθώς και στον εμπλουτισμό των γνώσεων με σύγχρονα γνωστικά αντικείμενα, ενώ θα αφήνει περιθώρια αυτονομίας στον εκπαιδευτικό και δυνατότητα επιλογών στο μαθητή. Δηλαδή, ο μαθητής θα παίρνει ένα μίνιμουμ γνώσεων από το λύκειο και στη συνέχεια θα μπορεί να επιλέγει κάποια επιπλέον μαθήματα, τα οποία θα του εξασφαλίζουν δεξιότητες.

Η φοίτηση στο λύκειο θα οδηγεί τους μαθητές στην απόκτηση του Εθνικού Απολυτηρίου, το οποίο θα αποκτάται με εξετάσεις σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Το υπουργείο Παιδείας προτείνει από τον επόμενο Σεπτέμβρη να εισαχθεί στην Α λυκείου νέο σύστημα αξιολόγησης, με βάση το οποίο τα τριτοβάθμια ιδρύματα θα κάνουν την άνοιξη του 2000 τις επιλογές των νέων που θα μπορούν να γραφτούν στα Συμβατικά Προγράμματα Σπουδών. Για την εισαγωγή θα συνυπολογίζεται η επίδοση του μαθητή στις τρεις τάξεις του λυκείου με συντελεστή μικρότερο στην Α λυκείου (π.χ. 10%) και μεγαλύτερο στη Β τάξη (π.χ. 40%) και καθοριστικό στη Γ τάξη (π.χ. 50%).

Ομως, παρά το επιχείρημα των εμπνευστών του παραπάνω σχεδίου ότι το νέο σύστημα θα αποτρέπει τους μαθητές από το να στρέφονται στα φροντιστήρια, το σύστημα των διαρκών αξιολογήσεων του μαθητή θα οδηγήσει σε παραπέρα έξαρση της παραπαιδείας από τις πρώτες κιόλας τάξεις του λυκείου και θα αποθαρρύνει τους μαθητές από την ολοκλήρωση της λυκειακής εκπαίδευσης.

Το υπουργείο Παιδείας υποστηρίζει ότι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα εισάγονται όλοι οι κάτοχοι του Εθνικού Απολυτηρίου. Με τον όρο τριτοβάθμια εκπαίδευση το υπουργείο εννοεί το Συμβατικό Κύκλο Σπουδών,το παραδοσιακό δηλαδή πανεπιστήμιο, τους Ελεύθερους Κύκλους Σπουδών,το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και την Τεχνολογική Εκπαίδευση.

• Τα Συμβατικά Προγράμματα Σπουδών (ΣΠΣ) θα μπορούν να τα παρακολουθούν οι κάτοχοι του Εθνικού Απολυτηρίου, οι οποίοι θα συγκεντρώνουν ένα ικανό όριο βαθμολογίας, οπότε αποκαλύπτεται το περιεχόμενο της ψευδεπίγραφης "ελεύθερης πρόσβασης", καθώς τελικά πρόσβαση στην ολόπλευρη επιστημονική γνώση που προσφέρει η πανεπιστημιακή εκπαίδευση θα έχει περιορισμένος αριθμός υποψηφίων. Η παρακολούθηση του ΣΠΣ θα είναι αρχικά δωρεάν αλλά σχεδιάζεται να τεθεί χρονικό όριο ολοκλήρωσης των σπουδών, το οποίο αν ξεπεραστεί ο φοιτητής θα είναι υποχρεωμένος να πληρώνει δίδακτρα για να ολοκληρώσεις τις σπουδές του.

Το υπουργείο ευελπιστεί ότι με τη μείωση των γεννήσεων και τη θεσμοθέτηση των Ελεύθερων Κύκλων Σπουδών, στους οποίους σκοπεύει να στρέψει τη ζήτηση των νέων που ενδιαφέρονται για ανώτατη εκπαίδευση, θα μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των νέων που θα ενδιαφέρονται για εισαγωγή στα ΑΕΙ, σε βαθμό που θα μπορούν να απορροφούνται όλοι οι ενδιαφερόμενοι κάτοχοι του Εθνικού Απολυτηρίου. Στα σχέδια του υπουργείου Παιδείας βρίσκεται και η αξιολόγηση των ΑΕΙ και η αποσύνδεση του πτυχίου από τα επαγγελματικά δικαιώματα, όπως ακριβώς προστάζει η "Λευκή Βίβλος για την παιδεία", με το επιχείρημα ότι "αυτός ο δεσμός πτυχίου και θέσης εργασίας, όσο λογική μπορεί να είναι, υπογραμμίζει την ολοκληρωτική έλλειψη ευελιξίας στην αγορά εργασίας".

Οι Ελεύθεροι Κύκλοι Σπουδών (ΕΛΚΥΣ) αποτελούνται από δέσμες μαθημάτων σε ένα ή και σε περισσότερα συναφή αντικείμενα και εντάσσονται στη νέα πραγματικότητα, που τείνει να διαμορφωθεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση για ευελιξία των εργαζομένων, οι οποίοι θα πρέπει να επιμορφώνονται διαρκώς με μόνο κριτήριο τις επιθυμίες και τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Είναι το μοντέλο του εργαζόμενου που μορφώνεται για να δουλεύει και δουλεύει για να ανταποκριθεί στο οικονομικό κόστος της μόρφωσής του. Και αυτό το σύστημα δεν αποτελεί έμπνευση του "καινοτόμου" υπουργού, αλλά είναι προσαρμογή των επιταγών της "Λευκής Βίβλου", όπου αναφέρεται χαρακτηριστικά: "Οι απόβλητοι του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος μπορούν να ενθαρρυνθούν να καλλιεργήσουν τις δεξιότητές τους. Αυτό δε σημαίνει οποιαδήποτε προσόντα με την ευρεία έννοια, αλλά δεξιότητες βασισμένες σε ένα ειδικό βασικό ή επαγγελματικό know - how. Αυτές τις τμηματικές δεξιότητες μπορούν επίσης να τις κατέχουν ενήλικες που έχουν κάποια ειδικότητα οφειλόμενη στις προσωπικές τους προσπάθειες αυτομόρφωσης".

Ενας ΕΛΚΥΣ μπορεί να είναι τμηματικός, διατμηματικός, διαπανεπιστημιακός ή και ξενόγλωσσος σε ορισμένες περιπτώσεις. Οι ενδιαφερόμενοι έχουν δικαίωμα εγγραφής σε μεμονωμένα μαθήματα ή και σε συγκεκριμένο κύκλο μαθημάτων, ενώ διερευνάται η δυνατότητα έγκρισης εξατομικευμένων κύκλων ή εξειδίκευσης σε σύνθετα γνωστικά αντικείμενα που θα εντάσσονται σε περισσότερες από μία κατευθύνσεις, θα υπάρχει δηλαδή η δυνατότητα ο καθένας να φτιάχνει το δικό του ΕΛΚΥΣ.

Η παρακολούθηση των ΕΛΚΥΣ είναι δωρεάν για τους νέους μέχρι 25 χρόνων, ενώ από αυτή την ηλικία και μετά καθώς και για τους αλλοδαπούς προβλέπονται δίδακτρα. Στο σημείο αυτό, οι προτάσεις του υπουργείου βρίσκουν "εμπόδιο" το άρθρο 16 του Συντάγματος, καθώς το επιχείρημα του υπουργού σχετικά με τα δίδακτρα ότι "με το Σύνταγμα υπάρχει πρόβλημα όσο και με τα δίδακτρα στα μεταπτυχιακά" δεν αποτελεί ικανοποιητική απάντηση.

Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του υπουργού Παιδείας, "η παρακολούθηση του ΕΛΚΥΣ μπορεί να οδηγήσει στη λήψη ισότιμου πανεπιστημιακού τίτλου σπουδών μετά την κατοχύρωση συγκεκριμένου αριθμού πιστωτικών μονάδων στα αντίστοιχα μαθήματα που αποτελούν κάθε κύκλο. Είναι επίσης δυνατή η παρακολούθηση ορισμένου μόνο αριθμού μαθημάτων για μορφωτικούς ή για επαγγελματικούς λόγους, η οποία θα αποδεικνύεται με τη χορήγηση επίσημης βεβαίωσης". "Η λειτουργία ΕΛΚΥΣ, τονίζεται, παρέχει σε όποιον το επιθυμεί τη δυνατότητα απόκτησης πανεπιστημιακού διπλώματος με διαφορετικούς ρυθμούς από αυτούς που επιβάλλουν τα συμβατικά προγράμματα σπουδών. Παρέχει επίσης τη δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, γενικής παιδείας και συμπλήρωσης των απαραίτητων γνώσεων στα διάφορα στάδια επαγγελματικής ζωής, επανακατάρτισης στην περίπτωση αλλαγής επαγγελματικής κατεύθυνσης και παράλληλης επαγγελματικής απασχόλησης".

Το σύστημα αυτό είναι "δανεισμένο" από τη "Λευκή Βίβλο για την παιδεία", όπου σαφώς προβλέπεται ότι "η αμοιβαία ακαδημαϊκή και επαγγελματική αναγνώριση θα αναπτυχθεί με τη δημιουργία του συστήματος πιστωτικών μεταφερόμενων μονάδων και την εφαρμογή ισότιμων μεθόδων και στην επαγγελματική εκπαίδευση. Στόχος είναι να επιτευχθεί αμοιβαία αναγνώριση των μονάδων κατάρτισης, δίνοντας προτεραιότητα σε συμφωνίες μεταξύ εκπαιδευτικών και οικονομικών τομέων".

Η συχνή επανάληψη στο κείμενο των προτάσεων του υπουργείου Παιδείαςότι οι ΕΛΚΥΣ παρέχουν ισότιμο πανεπιστημιακό πτυχίο προδίδει την αγωνία τους να πείσουν ότι η πανεπιστημιακή μόρφωση εξισώνεται με ένα κύκλο ατομικών, σχεδόν σεμιναριακών προγραμμάτων, κάτι που στην πραγματικότητα δεν αναγνωρίζεται ούτε από τους ίδιους, καθώς, ενώ δίνουν τη δυνατότητα σε απόφοιτο παραδοσιακού ΑΕΙ να παρακολουθήσει ΕΛΚΥΣ, δεν αναγνωρίζουν στους "πτυχιούχους" των ΕΛΚΥΣ να μπουν στα πανεπιστήμια.

Το υπουργείο Παιδείας αναμένει οι πρώτοι ΕΛΚΥΣ να λειτουργήσουν από το Σεπτέμβρη, ενώ πλήρης ανάπτυξη του θεσμού αναμένεται το 2000.

Το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο είναι ο τρίτος δρόμος που μπορούν να παρακολουθήσουν οι ενδιαφερόμενοι για τριτοβάθμια εκπαίδευση καταβάλλοντας δίδακτρα και θα λειτουργήσει σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας μέσα στο 1997.

Μαρίνα ΚΑΛΛΙΓΕΡΗ