ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Μια διαφορετική προσέγγιση

Δε νομίζουμε ότι υπάρχει αντίρρηση στη σπουδαιότητα των μεταφορών και την καθοριστική τους σημασία, στην έως σήμερα οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των περισσότερων χωρών. Τόσο η παραγωγή, όσο και η διανομή προϊόντων και υπηρεσιών στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό σε αυτές. Το ίδιο και οι μεγάλες οικονομίες κλίμακας, που πραγματοποιήθηκαν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Αρκεί να αναφέρουμε ότι στην Ευρωπαϊκή Ενωση ο τομέας των μεταφορών συμβάλλει κατά 10% στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν και απασχολεί το 9% των εργαζομένων. Από το 1970 οι χερσαίες μεταφορές παρουσίασαν αύξηση ετήσια 3,1% για τους επιβάτες και 2,3% για τα εμπορεύματα. Τη δεκαετία του '80 η αύξηση των αέριων μεταφορών είναι 6,2% ανά έτος.

Ανισορροπίες και προβλήματα

Σε πάρα πολλές αναπτυγμένες χώρες (με τη συμβατική έννοια του όρου) σε μεγάλα αστικά κέντρα και βιομηχανικούς πόλους κατά μήκος των κυριότερων οδικών αρτηριών έχουν δημιουργηθεί τεράστιες ανισορροπίες. Κύρια αιτία η δυσανάλογη χρησιμοποίση των οδικών μεταφορών, η έλλειψη ουσιαστικού σχεδιασμού των υποδομών και η αλλοπρόσαλλη χρησιμοποίηση του υφιστάμενου δικτύου. Ολες οι υπάρχουσες ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα προβλήματα θα οξυνθούν ακόμα περισσότερο, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη αναποτελεσματικότητα, τρομακτική απώλεια χρόνου και χρήματος, κυκλοφοριακή συμφόρηση, βλάβες στην υγεία και υψηλά ποσοστά ρύπανσης. Τα τελευταία είναι αυτά που θα καθορίσουν τη μελλοντική πολιτική των μεταφορών και όχι η ζήτηση, γιατί αν συνεχιστούν οι σημερινοί ρυθμοί θα οδηγηθούμε σε οριακές καταστάσεις. Ο τομέας των μεταφορών δεν ήταν ποτέ ουδέτερος στα περιβαλλοντικά. Φυσικά οι επιπτώσεις των κάθε είδους μεταφορών ήταν και είναι διαφορετικές. Κύριοι υπεύθυνοι της υπάρχουσας ρύπανσης, το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο.

Ποσοστά ρύπανσης

Το 90% των εκπομπών μολύβδου, το 50% των οξειδίων του αζώτου και το 30% των σωματιδίων οφείλονται στις μεταφορές. Στις μεγαλουπόλεις η κυκλοφορία είναι υπεύθυνη για το 100% του μονοξειδίου του άνθρακα, το 60% των υδρογονανθράκων και των οξειδίων του αζώτου, το 50% των σωματιδίων, το 10% του διοξειδίου του θείου και το 22% του διοξειδίου του άνθρακα. Από αυτές το 80% οφείλεται στις οδικές μεταφορές (μάλιστα το 55% από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα).

Πρόσφατα στην ΕΕ με μια σειρά οδηγιών - μέσω οχημάτων αντιρρυπαντικής τεχνολογίας - επιχειρήθηκε η μείωση της ρύπανσης των ΙΧ. Ομως η αύξηση που προβλέπεται στις αγορές αυτοκινήτων στην Ευρώπη και η παράλληλη αύξηση τη μεταφοράς εμπορευμάτων όχι μόνο θα ακυρώσει τα μέτρα που πάρθηκαν, αλλά θα επιφέρει και αύξηση μιας σειράς ρύπων. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα θα αυξηθούν κατά 2% και του διοξειδίου του θείου κατά 8%. Τα οξείδια του αζώτου θα παραμείνουν στα ίδια επίπεδα. Αν κάτι είναι παραπάνω από βέβαιο αυτό αφορά στην εξάρτηση της αποτελεσματικότητας και της βιωσιμότητας των πολιτικών για τις μεταφορές από την ποιότητα των σχέσεων μεταξύ του περιβάλλοντος και των μεταφορών. Η ακολουθητέα στρατηγική πρέπει να προσβλέπει όχι στη σταθεροποίηση των εκπομπών, αλλά το δραστικό περιορισμό τους. Ακόμη θα πρέπει οι δράσεις που θα εφαρμοστούν να ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις στη χρήση γης και τη μείωση των κινδύνων από μεταφορές τοξικών κτλ.

Προτάσεις στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης

Οι παρακάτω προτάσεις σίγουρα δεν αποτελούν ούτε ολοκληρωμένο σχέδιο πολιτικής μεταφορών, ούτε μπορούν από μόνες τους να δώσουν λύση στο πρόβλημα. Σίγουρα, όμως, βοηθούν προς μια κατεύθυνση σωστή που, σε συνδυασμό με άλλες παρεμβάσεις που έχουμε αναφέρει σε προηγούμενα κείμενα, θα συντελέσουν στη βελτίωση του περιβαλλοντικού προβλήματος:

• Αλλαγή φιλοσοφίας στο σχεδιασμό των χρήσεων γης και οικονομικής ανάπτυξης όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά τοπικό και περιφερειακό. Αυτό θα μειώσει τις ανάγκες για μετακινήσεις και θα βοηθήσει στην ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων στις οδικές, τουλάχιστον, μεταφορές που, όπως είδαμε, είναι και το κύριο πρόβλημα.
• Ενσωμάτωση του πραγματικού περιβαλλοντικού κόστους, αλλά και αυτού των υποδομών στα δίκτυα μεταφορών που πρόκειται να γίνουν.
• Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του σιδηροδρόμου, των ποτάμιων και θαλάσσιων μεταφορών, που είναι σαφώς φιλικότερες προς το περιβάλλον. Παράλληλα, θα πρέπει να αναπτυχθούν οι συνδυασμένες μεταφορές.
• Ανάπτυξη αστικών συγκοινωνιών με κύρια αιχμή τα μαζικά μέσα και τη δυνατότητα μετεπιβίβασης σε σταθμούς υποστήριξης.
• Τεχνικές βελτιώσεις στα αυτοκίνητα και καθαρότερα καύσιμα.
• Ορθολογικότερη χρήση των ΙΧ και αλλαγή κανόνων κυκλοφορίας και συζήτηση ξανά των ορίων ταχύτητας.

Βαθμός χρησιμοποίησης των μέσων μεταφοράς στην ΕΕ

Αυτοκίνητο75%

Λεωφορείο8%

Σιδηρόδρομοι 6%

Αερομεταφορές5%

Περπάτημα3%

Ποδήλατο 1,5%

Μετρό - τραμ 1%

Αλλα 0,5%