Ολβία, Μπερεζάν, αρχαία Αμισός, Ποντική Θράκη, Κερκινίτιδα, Νυμφαίον, Βασίλειο του Βόσπορου, Παντικάπαιον, Γοργιππία....Μια διαδρομή που περπάτησαν Ελληνες, 2.000 και περισσότερα χρόνια πριν. Μια ιστορία ζωής και πολιτισμού στην Ανατολή, που έμοιαζε με παραμύθι όταν είδαμε να την αποκαλύπτουν σιγά σιγά, μέσα από ναούς, οικισμούς, χρυσά κοσμήματα και ζωγραφισμένα αγγεία, οι αρχαιολόγοι που συμμετείχαν στο διεθνές συνέδριο "Οι Ελληνες στη Μαύρη Θάλασσα",που έγινε το περασμένο Σαββατοκύριακο, στη Θεσσαλονίκη.

Επιστήμονες από τη Ρωσία, την Τουρκία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα των ανασκαφών τους, συμφώνησαν ότι "η παρουσία Ελλήνων στη Μαύρη Θάλασσα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η δημιουργία ενός κοινωνικο-πολιτιστικού μέσου όρου. Η, με άλλα λόγια, ως η επαναπροσέγγιση, διασταύρωση και αλληλεπίδραση δύο πολιτισμών, που εκφράζεται στο επίπεδο των γραπτών πηγών και όχι μόνο",όπως χαρακτηριστικά είπε ο αρχαιολόγος από τη Σόφια Αλεξάντερ Φολ,μιλώντας για την Ποντική Θράκη.

Ο Γιάννης Τζεδάκις,προϊστάμενος της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κάνοντας την ίδια διαπίστωση, πρόσθεσε περισσότερη συγκίνηση, λέγοντας: "Τώρα, εκτός από τη Μεγάλη Ελλάδα της Δύσης, μπορούμε να μιλάμε και για τη Μεγάλη Ελλάδα της Ανατολής, με πνεύμα απόλυτα διεθνιστικό και καθόλου εθνικιστικό".

Πρωταγωνιστής, κατά κοινή παραδοχή, του συνεδρίου ήταν ο ελληνικής καταγωγής Βίκτορας Σαρηγιαννίδης, με τις ανασκαφές του στη Βακτριανή και στη Μαργιανή της Τουρκμενίας.Ποιος, όμως, μπορεί να αρνηθεί ότι και οι υπόλοιπες ανακοινώσεις συνέτειναν στις παραπάνω διαπιστώσεις;

Είναι χαρακτηριστικό ότι εφτά ανακοινώσεις από ισάριθμους αρχαιολόγους της Αγίας Πετρούπολης και του Κιέβου, είχαν ως αποκλειστικό αντικείμενο τηναρχαία Ολβία.Η έρευνά της συνδέεται με τρεις γενιές επιστημόνων, αφού θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία κράτη των βορείων παραλίων της Μαύρης Θάλασσας. Ωστόσο, δε θα ήταν δυνατόν να μελετηθεί, αν δεν υπήρχαν καλά διατηρημένα ελληνικά στρώματα και αν αυτά δεν είχαν αποκαλυφθεί πιο ολοκληρωμένα απ' ό,τι σε άλλα κέντρα των βορείων παραλίων.

Τα στρώματα αφορούν στους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν από τους κλασικούς μέχρι και τους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους.Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στο δυτικό τέμενος της Ολβίας βρέθηκαν ναοί (6ος αι. - 3ος αι π.Χ.), αφιερωμένοι στον Απόλλωνα Ιατρό,στην Αθηνά,στον Διόνυσο,στον Αχιλλέα.Οπως είπε η αρχαιολόγος Α. Ρουσιάγιεβα, "στα ποικιλόμορφα ευρήματα των ανασκαφών αντανακλώνται τα κοινά γνωρίσματα του πολιτισμού και της θρησκείας της Ολβίας με τη Μίλητο κατά τον 6ο αι. π.Χ., καθώς και με τις μικρασιατικές πόλεις, αλλά και με τις πόλεις του Πόντου από τον 4ο ως τον 1ο αι. π.Χ.".Και κατέληξε, λέγοντας ότι "η έρευνα του τεμένους δίνει τη δυνατότητα να αποκαλύψουμε σε βάθος τις διαδικασίες της ανάπτυξης των θρησκευτικών κοσμοθεωριών των Ελλήνων του Κάτω Μπουγκ. Να διακρίνουμε τις παραδοσιακές λατρείες και τις καθαρά ολβιακές θρησκευτικο-μυθολογικές εικασίες και νεοτερισμούς".

Ο αρχαιολόγος Σ. Μπούισκιχ, μιλώντας για τον αγροτικό οικισμό της Ολβίας, Μπεικούς (2ος αι. π.Χ.), διαπίστωσε λατρεία του Αχιλλέα και ότι η λατρεία του ημίθεου παρατηρείται και στη νήσο Λευκή, το Μπερεζάν και τη χερσόνησο Τεντροβάγια.Σημείωσε, ακόμα, ότι "η αγροτική εγκατάσταση Ελλήνων αποίκων αρχίζει στους αρχαϊκούς χρόνους και παρακμάζει στους ελληνιστικούς, με την επιδρομή των Γετών" (1ος αι. π.Χ.).

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ήταν η εισήγηση του Λ. Μπούισκιχ, σχετικά με τους αρχαίους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς στα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας.Η μελέτη τους πιστοποιεί ότι ο ιωνικός ρυθμός εμφανίζεται στο τέλος του 6ου αι. π.Χ. και συνδέεται ολοκληρωτικά με την οικοδομική δραστηριότητα των Μιλησίων.

Το όνομα Μιλήσιοι Ελληνες ακούστηκε πολλές φορές στο Συνέδριο, αφού σε εκείνους οφείλεται η ίδρυση πολλών αποικιών στο Βόσπορο.Η πιο σημαντική αποικία θεωρείται το Παντικάππαιον (στο όρος Μιθριδάτη), το οποίο εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης εξελίχθηκε σε αξιόλογη ελληνική πόλη, πρώτη στο Βόσπορο και ανάμεσα τις εξέχουσες του Εύξεινου Πόντου. Στα τέλη του 5ου π. Χ. αι., γίνεται οικονομικό, θρησκευτικό, πολιτικό κέντρο και πρωτεύουσα του κράτους των Σπαρτακιδών.Το Παντικάππαιο, πρώτο απ' όλες τις πόλεις του Βόσπορου, έκοψε αργυρά νομίσματα.

Ωστόσο, η ακριβής χρονολογία της εγκατάστασης των Ελλήνων στο Βόσπορο έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις. Σήμερα λέγεται ότι οι πρώτες δειλές εγκαταστάσεις σημειώθηκαν στο τέλος του 7ου αι. π.Χ.,ενώ στα μέσα του 6ου αι. παρατηρείται μαζικός αποικισμός.Τότε ιδρύονται οι πόλεις Παντικάππαιο, Μυρμήκιο, Ερμώνασσα, Νυμφαίο, Κήποι, Πάτρια, Φαναγόρεια και άλλες μικρότερες.

Οσο για την Ποντική Θράκη,οι αρχαιολόγοι του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας της Σόφιας διαπιστώνουν ότι "η εγκατάσταση των Ελλήνων κατά μήκος της θρακικής ακτής επέδρασε καθοριστικά στην ιστορική και πολιτιστική εξέλιξη της Θράκης. Δημιουργήθηκε ζώνη επαφών ανάμεσα στους φορείς του ελληνικού και του θρακικού πολιτισμού, όπου έλαβαν χώρα ανταλλαγές ιδεών, γνώσεων, τεχνολογίας και προϊόντων".Οι επιστήμονες παρατηρούν γνήσια ελληνική ζωή, ελληνικά ήθη και έθιμα για τα οποία "εγγυώνται" οι ζωγραφισμένες παραστάσεις των ντόπιων, αλλά και εισηγμένων αγγείων που αποκαλύφθηκαν.

Αφήσαμε τελευταία την αρχαία Αμισό,που βρίσκεται στη νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας,δυτικά της Σαμψούντας.Ιδρύθηκε τον 6ο αι. π.Χ., επιβίωσε μέχρι το 12 αι. μ.Χ. και γι' αυτή μίλησε ο Τούρκος αρχαιολόγοςΣ. Ατασόι.Τα λείψανα της πόλης είναι ελάχιστα, αλλά ελάχιστες και οι δυνατότητες να βρεθούν περισσότερες πληροφορίες.

Ο λόγος; Σήμερα, η αρχαία Αμισός βρίσκεται μέσα σε ΝΑΤΟική στρατιωτική ζώνη και υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις της στην επιφάνεια τους εδάφους. Ποτέ δε διενεργήθηκαν στην τοποθεσία αυτή ανασκαφές, αλλά το 1958, στη διάρκεια εγκατάστασης του ΝΑΤΟ, αφαιρέθηκαν με μηχανικά μέσα πολλά ψηφιδωτά δάπεδα, δεξαμενές κ.ά.Κι όλα αυτά προς χάρη των σημερινών ιμπεριαλιστών αποικιστών - στρατοκρατόρων του κόσμου... Και η γειτονική μας Τουρκία "ανήκει" στα "εδάφη" τους... όπως και η Ελλάδα, σε πολλούς αρχαιολογικούς χώρους της οποίας έχουν από χρόνια εγκατασταθεί - και ακόμα εγκαθίστανται ή επεκτείνονται - αμερικανοΝΑΤΟικές βάσεις.

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ