Στη διάρκεια της συζήτησης στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, αρκετές φορές ακούστηκε ότι οι φυλακές της Αίγινας λειτούργησαν μόνο για ποινικούς κρατούμενους. Αυτό το δημοσίευμα δεν έχει σκοπό να απαντήσει στη δήθεν άγνοια. Είναι μεγαλύτερη η ανάγκη να θυμάται κανείς, να ξέρει, να νιώθει, ανθρώπους και γεγονότα, που πάνω τους πάτησαν η δημοκρατία και η ελευθερία, όσο αμφισβητούμενες έννοιες κι αν είναι σήμερα, στην εφαρμογή τους.

Είναι ανάγκη και χρέος, και μαζί υποθήκη για το μέλλον, να θυμάται κανείς τους 8 βαρυποινίτες κομμουνιστές που δραπέτευσαν την Τρίτη 8 Μαϊου 1934 από την "κόκκινη ακτίνα" των φυλακών της Αίγινας.Εκεί διέμεναν 83 κομμουνιστές.

Διαβάζουμε και αντιγράφουμε από το βιβλίο του δημοσιογράφου Δημήτρη Γκιώνη "Οι μεγάλες αποδράσεις" (εκδόσεις "Τετράδιο") το τηλεγράφημα που έφτασε στην Αστυνομική Διεύθυνση Πειραιά και στο υπουργείο Εσωτερικών: "Οι βαρυποινίτες κομμουνισταί Δημ. Σακαρέλλος, Ζαννής Φλωράκος, Κ. Σαρίκας, Αβραάμ Δερβίσογλου, Ευάγγ. Θωμάζης, Αποστ. Κλειδωνάρης, Μόσχος Δουλγέρης και Ν. Βαβούδης εδραπέτευσαν διά της διατρήσεως υπονόμου. Ενεργούμεν τα δέοντα άνευ αποτελέσματος μέχρι στιγμής".Ωστόσο, το πρωινό προσκλητήριο εκείνης της ημέρας, στις 9.30 πμ, σφραγίστηκε με την αναφορά: "Επιθεωρήσαντες τας κλινοστρωμάς, τους τοίχους και τα δάπεδα, εύρομεν έχοντα αυτά εν τάξει, τους δε κρατούμενους άπαντας καλώς έχοντας και παρόντας"!

Η εφημερίδα "Ακρόπολη" έγραφε για τη δραπέτευση: "Τύφλα να 'χουν όλοι οι μυθιστοριογράφοι του κόσμου. Ο,τι συνέβη εδώ εις το τεράστιον μεν, πανάρχαιον δε και σαράβαλον οικοδόμημα των φυλακών Αιγίνης και εξετυλίχθη με διαβολική μαεστρία δεν υπάρχει γραμμένο εις καμίαν σελίδα κανενός και από τα πλέον τερατολόγα μυθιστορήματα. Οι οκτώ που έφυγαν και οι 75 που συνέπραξαν - 83 εν συνόλω άτομα, όπως θα ίδωμεν, κατέστρωσαν και εξετέλεσαν τη μεγαλειώδη απόδρασιν - ξεπέρασαν και τους φαντομάδες και τους Ροκαμβόλ εις έμπνευσιν και εκτέλεσιν".Μάλιστα, η δραπέτευση προκάλεσε τέτοιο δέος που η ίδια εφημερίδα αποκαλεί, όπως αναφέρει ο Δημήτρης Γκιώνης, τους δραπέτες "κόκκινους φαντομάδες" και γράφει "Αι φυλακαί τους κρατούν εφ' όσον αυτοί το θέλουν! Οταν δεν το θέλουν, όταν τας ...βαρεθούν, το ευκολώτερον πράγμα δι' αυτούς είναι τας εγκαταλείψουν"!

Στο ίδιο βιβλίο διαβάζουμε: "Οι 86 κομμουνιστές εκρατούντο σε 10 συνεχόμενα κελιά (από 7 - 10 σε κάθε κελί) στη Γ Πτέρυγα, ενώ στις άλλες εκρατούντο οι ποινικοί. Ολοι μαζί έφταναν τους 600. Την ίδια εποχήν σε άλλες φυλακές (Ιτζεδίν, Γεντί - Κουλέ κ.ά) εκρατούντο περί τους 1.000 κομμουνιστές. Ο διαχωρισμός ποινικών - κομμουνιστών κρινόταν αναγκαίος "διότι - γράφει η Ακρόπολις - η διεύθυνσις των φυλακών εγνώριζεν εκ πείρας ότι οσάκις τους διασκόρπιζαν εις όλα τα κελιά, οι μεμυημένοι εις τας ιδέας του Μαρξ διεφώτιζαν και τους άλλους, τους ποινικούς κρατούμενους, και εσήκωναν τη φυλακή στο πόδι"".

Η απόδραση έγινε σε συνεννόηση με το Κόμμα και η ίδια εφημερίδα δίνει και εδώ την ερμηνεία της: "Το Κόμμα όχι μόνο είχε ανάγκην των δραπετών, αλλά και ενός εντυπωσιακού γεγονότος διά να μάθη η πτωχή προλεταρία ότι αν η αστική πολιτεία εξαπολύει τρομοκρατίαν και έχει φυλακάς οι κομμουνισταί ξέρουν να τις καταργούν".

Ο "Ριζοσπάστης" εκείνες τις ημέρες έγραφε: "Η είδηση έσκασε σα μπόμπα... οχτώ συντρόφοί μας, παλιοί αγωνιστές, βαρυποινίτες για την επαναστατική τους δράση, άφησαν γεια στα βαρειά σίδερα της ελληνικής δημοκρατίας. Αχρηστέψανε τις σκοπιές, τα κάστρα, τα κάγκελα, τα μπουντρούμια και φύγανε εκεί που τους καλεί το επαναστατικό τους καθήκον.Ο αστικός Τύπος ξερνάει η χολή του με επικεφαλής τον "Ανεξάρτητο" που ούτε λίγο, ούτε πολύ ονομάζει τους συντρόφους μας "εγκληματίες". Οι αρχές της Αθήνας και του Πειραιά κινητοποιήθηκαν δραστήρια. Ο Σαρωνικός γέμισε ατμάκατους που ερευνούν τα καράβια μήπως ...βρίσκονται μέσα οι κομμουνιστές. Ανω - κάτω έγινε η Αίγινα, τα χωριά της, τα βουνά της κι ακόμα η αστυνομία ψάχνει στον Πόρο, στα Μέθανα, στον Πειραιά, στην Αθήνα. Ψάχνει, ψάχνει παντού, μα πάει, το πουλάκι πέταξε...".

5 Μαϊου 1948.Στον Διευθυντή Φυλακών Αίγινας φτάνει το ακόλουθο έγγραφο: "Παρακαλούμεν, όπως παραδώσει εις την ενταύθα Υποδιοίκησιν Χωροφυλακής προς μεταγωγήν εις το Τμήμα Μεταγωγών Αθηνών τους κάτωθι κατάδικους..." Επρόκειτο για 38 κρατούμενους,καταδικασμένους σε θάνατο από κατοχικά και μεταδεκεμβριανά δικαστήρια. Σύμφωνα με το Αρχείο Φυλακών Αίγινας και το Ληξιαρχείο του Δήμου Αίγινας, οι εκτελεσμένοι στις 6 Μάη 1948 ήταν δεκαεννιά και στις 7 Μάη 1948 ήταν δεκαοχτώ.Ολοι παραδόθηκαν στον επικεφαλής του συνοδευτικού αποσπάσματος υπομοίραρχο, Παναγιώτη Λαλιώτη και η εκτέλεση έγινε "εν τω συνήθει τόπω",δηλαδή στο Δημοτικό Νεκροταφείο Αίγινας.

Στο παλιό κτίριο των φυλακών Αίγινας φυλακίστηκαν και οι "παραβάτες" του"Ιδιώνυμου", του νόμου που ψηφίστηκε το 1929 με πρόταση της κυβέρνησης Ε. Βενιζέλου. Το 1937, στις ίδιες φυλακές, οδηγήθηκε ο Θανάσης Κλάρας (Αρης Βελουχιώτης), ο οποίος τον ίδιο χρόνο δραπέτευσε. Κι ακόμα, από κει πέρασαν οι: Χ. Φλωράκης, Γ. Τρικαλινός, Ν. Κεπέσης, Νίκος Παπαρήγας, Μήτσος Παπαρήγας κ.ά.

Ο Βάσος Γεωργίου θυμάται: "Θυμάμαι πως όταν στα μέσα του Σεπτέμβρη του 1936 μπήκα στις φυλακές της Αίγινας από τους πρώτους της νέας φουρνιάς, βρήκα εκεί, όχι μόνο το θρυλικό και εμπνευσμένο δημοσιογράφο - ποιητή και επαναστάτη Τάκη Φίτσο,μα και τον ατσαλωμένο κομμουνιστή Βολιώτη εργάτη Μήτσο Παπαρήγα.Κι ακόμα τον ξεσηκωμένο, θυελλώδη αγρότη της Θεσσαλίας, τον μπάρμπα Κωστίμπα που τρομοκράτησε τους δικαστές του, λέγοντας: "όπου να 'ναι κατεβαίνουν τα λεφούσια, οι καβαλαραίοι του Βοροσίλοφ!". Ακόμα αντάμωσα τον γλυκύτατο και τόσο ήρεμο συνάδελφο, αρχισυντάκτη του "Ριζοσπάστη", Μαρμαρέλη, που σε λίγους μήνες τελείωνε την πεντάχρονη φυλάκισή του, λες και είχε βγάλει μόλις λίγους μήνες και όχι τόσα χρόνια!... Σε μερικούς μονάχα μήνες, στο τέλος του 1936, αρχές του 1937, η Ακτίνα των πολιτικών κρατούμενων της Αίγινας είχε γεμίσει!".